Giới
thiệu sách vạch trần dối trá lịch sử
cận đại của Trung Quốc Bùi
Mẫn Hân TS.Đỗ Kim Thêm dịch |
Hai cuốn
hồi kư mới kể lại cuộc đời ở
Trung Quốc đă soi sáng đáng giá về t́nh
trạng tăng trưởng của Trung Quốc từ
một nền kinh tế tŕ trệ chuyển thành
siêu cường hiện đại. Trong khi Đảng
Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) vẫn kiên định
che giấu và viết lại quá khứ, nhiều người
Hoa b́nh thường quyết tâm tŕnh bày tương lai
của đất nước. Ngay sau khi
Tập Cận B́nh, vị chủ tịch đầy
bản lĩnh của Trung Quốc, lên nắm quyền vào
cuối năm 2012, ĐCSTQ đă cho lưu hành Văn
Kiện số 9 mà hiện nay quá khét tiếng, và trong
đó có cấm đoán tranh luận công khai bảy
chủ đề. Hiển nhiên, ngoài các vấn đề
dân chủ hiến định, xă hội dân sự, các
quyền cá nhân, ĐCSTQ c̣n cấm mọi phát ngôn
hoặc văn bản thuộc về chủ nghĩa hư
vô lịch sử. Ban Lư
luận của ĐCSTQ không đề cập đến
công tŕnh của Friedrich Nietzsche, triết gia Đức,
người đă du nhập khái niệm chủ nghĩa
hư vô, mà là về quá khứ của chính ĐCSTQ.
Khi đọc tài liệu cho thấy là Tập và các
quan chức lo rằng khi tường thuật trung
thực về các sự kiện đă định h́nh
cho Trung Quốc đương đại sẽ phơi
bày những dối trá của ĐCSTQ. Do đó, chủ
nghĩa hư vô lịch sử đặt ra bất
kỳ thách thức nào đối với các tự
sự lịch sử chính thức và huyền thoại
của Đảng. Cải
tạo giáo dục vô cảm Bất
cứ ai đọc tác phẩm Xa Sa mạc Gobi (Out of The
Gobi) của Weijian Shan sẽ hiểu tại sao chế
độ độc đảng lớn nhất thế
giới lại muốn cho những sự thật
lịch sử bị chôn vùi và không bị xáo trộn.
Shan, một nhà đầu tư thành công ở Hương
Cảng, thời thiếu niên đă sống như
một trong những thanh niên bị lưu đày ở
sa mạc Gobi thuộc Nội Mông trong cuộc Cách
mạng Văn hóa (1966-1976). V́ thế, Shan trở thành
nạn nhân của một trong những thập niên
đau thương nhất. Sau khi
đưa đất nước rơi vào cảnh
hỗn loạn, Mao Trạch Đông không
thể t́m được việc làm cho giới trẻ
ở thành phố Trung Quốc, v́ vậy ông đă
tống xuất khoảng 16 triệu người trẻ
về nông thôn để cho các nông dân cải tạo
giáo dục. Chấn thương gây ra cho Shan và
những người cùng thời (gồm có cả
Tập lúc thanh xuân) không thể nào kể xiết. Giáo
dục của họ bị cắt ngắn và cuộc
sống bị gián đoạn, nếu không nói là
bị hủy hoại. Hầu hết đều lâm
cảnh nghèo đói và làm các công việc tạm
bợ ngay cả sau khi Cách mạng Văn hóa kết thúc.
Hàng chục ngàn phụ nữ trẻ bị các quan
chức địa phương hăm hiếp. Shan, lúc
đó chưa tṛn 16 tuổi và chỉ nặng 50 kg,
đă được đưa lên một chuyến tàu
đến một nông trại nhà nước ở vùng
sa mạc Gobi vào tháng 9 năm 1969. Trong suốt sáu năm
sau, Shan đă đào mương, trồng khoai, làm
nghề thầy thuốc trong nông thôn và làm gạch. Không
có nghi ngờ ǵ khi các điều kiện môi trường
khắc nghiệt, nạn đói liên tục và cưởng
bức lao động sẽ nhắc nhở độc
giả về việc Alexander Solzhenitsyn mô tả cuộc
sống hàng ngày trong một trại Gulag điển h́nh
của Liên Xô. Đây là điều xấu xa nhất có
thể tưởng tượng được trong thiên
đường của người lao động mà
Cộng ḥa Nhân dân Trung Quốc hứa hẹn. Vào một
dịp, Shan và các đồng bạn được
gửi đến một hồ nước đóng băng
để cắt lau sậy trong mùa đông. Khi ở
đó, họ sống trong những chiếc lều
tạm không có ḷ sưởi với nhiệt độ
đôi khi xuống tới -20° C. Chế độ ăn
uống bao gồm chủ yếu là bánh nhạt nhẽo
làm từ ngũ cốc thô và không có ǵ khác. Bị
nạn đói hành hạ, họ thường trộm
thức ăn của nông dân địa phương, dưa
hấu, gà và bất cứ thứ ǵ mà họ có
thể bắt được. Ngoại trừ các
thứ như vậy, họ mơ ăn súp vi cá, dưa
chuột, yến sào và các cao lương mỹ vị
khác được phục vụ trong các nhà hàng ngon
nhất ở Bắc Kinh và trong các buổi quốc
yến. Nhưng
đối với Shan, một học sinh có tài năng,
điều thiếu thốn tồi tệ nhất là
thiếu thực phẩm dinh dưỡng cho trí tuệ và
văn hóa. Trong cuộc Cách mạng Văn hóa, chế
độ đă cấm gần như tất cả các
loại sách. Nhưng Shan đă t́m được
một số ít, bao gồm sách hướng dẫn
sử dụng thuốc trừ sâu, Shan đọc từ
b́a sách này đến b́a sách khác nhiều lần và
trở thành một chuyên gia tự học về hóa
học trong ngành này. Cuối cùng,
đau khổ và tổn thương không thể kể
xiết được mà giới thanh niên bị đày
ải không mang lại giá trị kinh tế. Khi ví
dụ cho sự điên rồ của chủ nghĩa
Mao, Shan kể rằng sau khi dùng 750.000 kg hạt giống
gieo trồng, nông trại của Shan gồm khoảng 300
thanh niên nam nữ đă thu hoạch được
70.000 kg ngũ cốc. Không nản ḷng, lănh đạo
đă lên kế hoạch dùng 750.000 kg hạt
giống khác và nâng mục tiêu sản xuất lên 90.000
kg cho năm sau. Không cần phải t́m đâu xa để
hiểu tại sao chủ nghĩa cộng sản
thất bại thảm hại ở Trung Quốc. Màn hai
của cuộc đời tại Trung Quốc
May mắn
thay, sự thiếu thốn và điên rồ về kinh
tế của nông trại quốc doanh đă không
hủy hoại được Shan. Ngay cả trong
những ngày đen tối nhất của Shan ở sa
mạc Gobi, chẳng hạn như khi cấp trên nhỏ
nhen và đầy thù hận hai lần ngăn không cho
Shan vào đại học, Shan vẫn nuôi hy vọng
trốn thoát. Năm 1975, một cơ hội như
vậy cuối cùng đă đến, khi Shan được
chọn tham dự Học viện Ngoại thương
Bắc Kinh, trường đại học cao cấp
Trung Quốc dành đào tạo chuyên gia thương
mại. Shan xuất sắc trong học tập, và vào tháng
8 năm 1980, Shan được chọn là một trong
những sinh viên Trung Quốc đầu tiên sang Mỹ
du học. Không xét
đến lư lịch cá nhân, có rất nhiều điều
để học hỏi từ trong hồi kư của
Shan về Trung Quốc. Đối với người phương
Tây, một trong những chuyện bí ẩn nhất
về Trung Quốc hiện đại là đất nước
không chỉ sống sót qua thời kỳ theo chủ nghĩa
Mao, mà c̣n sớm bắt tay vào một chuyển biến
tạo ra phép màu kinh tế vĩ đại nhất
được ghi lại trong lịch sử. Câu
chuyện của Shan cho thấy những ǵ làm cho điều
đó có thể. Khi xem tính kiên cường, làm
việc chăm chỉ, tháo vát và tài năng được
thể hiện bởi tất cả những người
sống sót trong cuộc cách mạng văn hóa, th́
sự năng động của Trung Quốc ngày nay không
có ǵ đáng ngạc nhiên. Shan kết
thúc câu chuyện bằng việc học tập ở
Mỹ. Giống như Trung Quốc trong những năm
sau thời kỳ Mao, Shan được hưởng
lợi từ t́nh thân hữu và hào phóng của đất
nước và con người ở Mỹ. Một
học bổng của Quỹ châu Á đă giúp Shan vào
Đại học San Francisco và một nhà tài trợ
ẩn danh đă trả học phí cho phép Shan tốt
nghiệp chương tŕnh cao học đặc biệt
trong một năm. Tiếp theo, Shan theo học tại
Đại học California, Berkeley, nơi Shan
được bà Janet Yellen d́u dắt, sau này bà là
chủ tịch của Cục Dự trữ Liên bang Hoa
Kỳ. Vào năm 1986, Shan trở thành một trong
những sinh viên đầu tiên từ Trung Quốc
lục điạ được trao bằng tiến sĩ
kinh tế của một trường tại Mỹ.
Với lời mời làm việc của MIT và Trường
Wharton tại Đại học Pennsylvania, Shan đă
cộng tác với Wharton. Không
cần phải nói, đó là những thời gian
hạnh phúc hơn trong quan hệ Mỹ-Hoa. Kinh
nghiệm của Shan cho thấy Mỹ đóng một vai
tṛ quan trọng trong việc tạo điều kiện
cho Trung Quốc vươn lên từ một quốc gia
nghèo khó sang nền kinh tế lớn thứ hai trong
thế giới. Với việc hai nước đang hướng
đến một cuộc chiến tranh lạnh mới,
cuốn sách của Shan buộc chúng ta phải hỏi
điều sai lầm ǵ đă xảy ra, và liệu
một cuộc xung đột ngày càng leo thang có thể
tránh được không. Giấc
mộng của Trung Quốc thật sự Trong tác
phẩm Dưới Các Bầu Trời Đỏ (Under
Red Skies), nhà báo Karoline Kan đưa ra lư do để hy
vọng rằng những thay đổi đang diễn
ra ở Trung Quốc, đặc biệt là khẳng
định chủ nghĩa cá nhân của thế hệ
trẻ có thể giữ giấc mơ dân chủ trong
tầm nh́n và làm hoà dịu mối tương tranh
về địa chính trị Mỹ - Hoa Câu
chuyện của Kan tập trung vào các cuộc đời
của ba thế hệ phụ nữ Trung Quốc: bà,
mẹ và chính Kan. Kan, thuộc thế hệ khoảng năm
2000, hiện là biên tập viên Bắc Kinh của
tạp chí Đối thoại Trung Quốc thuộc
một tổ chức bảo vệ môi trường
của Anh. Kan lớn lên trong một xă hội mà Shan và
những người bạn đồng thời bị
đày về nông thôn khó có thể tưởng tượng. Dù là con
của một gia đ́nh nông dân ở trong một ngôi
làng gần Thiên Tân và phải chịu đựng
những khó khăn điển h́nh của cuộc
sống nông thôn Trung Quốc, Kan đă tránh được
những chấn thương đă xảy ra như cho
thế hệ của Shan. Câu chuyện gia đ́nh Kan là
một trong những cuộc nổi loạn và năng
động thăng tiến. Kan là bằng chứng
sống động về những ǵ mà người Hoa
b́nh thường có thể đạt được
khi họ không bị cai trị bởi một chế
độ độc tài giết người. Câu
chuyện về bà ngoại Kan là điển h́nh
của phụ nữ trong xă hội nông thôn truyền
thống: cuộc hôn nhân của bà đă được
sắp xếp, bà sống một cuộc đời làm
việc không ngừng và không có tự chủ. Nhưng
mẹ của Kan đă có một trải nghiệm hoàn
toàn khác. Dù lớn lên trong một xă hội do nam
giới thống trị, nơi chính phủ quyết
định những ǵ người dân nên có và có
thể có, mẹ của Kan không cho phép một hệ
thống khuất mặt đưa ra quyết định
nào cho bà. Trong
phần kể chuyện của Kan, cuộc nổi
loạn của mẹ Kan bắt đầu với
những quyết định cá nhân nhất: có nên sinh
con nữa hay không. Theo chính sách một con của Trung
Quốc, phụ nữ thường xuyên bị buộc
phải triệt sản hoặc phá thai. Nhưng sau
khi sinh con trai, mẹ Kan muốn có một con gái nên
đă khéo léo tránh được thủ tục
triệt sản. Khi mang thai Kan, bà đă trốn trong các
cánh đồng ngô tránh cảnh sát đáng sợ
của Trung Quốc theo kiểm soát sinh sản (các quan
chức kế hoạch hóa gia đ́nh ở địa
phương chuyên chở phụ nữ mang thai trái phép
đến các pḥng khám phá thai). Sau khi Kan sinh ra, bà đă
cùng tom góp được 6.000 đồng Nguyên - 6
lần thu nhập trung b́nh hàng năm - để
trả tiền phạt v́ vi phạm chính sách một
con. Sau đó,
mẹ Kan đă bứng gốc toàn gia đ́nh và
chuyển tất cả đến một thị
trấn nơi giới trẻ có thể nhận
được một nền giáo dục tốt hơn.
Dù chưa bao giờ điều hành doanh nghiệp, bà
đă mở một cửa hàng trái cây, hải sản
và hoa, cuối cùng tiết kiệm đủ để
bắt đầu mở một trường mẫu giáo
tư nhân và mua một ngôi nhà trong thị trấn. Tuy
nhiên, dù là một nữ doanh nhân và chủ nhà, con
của bà không đủ điều kiện đăng
kư vào các trường công lập địa phương,
v́ gia đ́nh không có hộ khẩu ở thành phố,
giấy cho phép cư trú cần thiết để có
quyền sử dụng các tiện ích công cộng.
Cuối cùng, Kan và anh trai đă được ghi danh
chỉ sau khi cha mẹ họ trả một khoản phí
cắt cổ (bằng một phần tư giá trị căn
nhà) và mua chuộc người trung gian liên lạc
bằng cua và gạo. Bên ngoài
của lổ hơng trong trí nhớ Nhờ tính
sáng tạo và thông minh của mẹ, Kan không chỉ
sống sót sau chính sách một con của Trung Quốc mà
c̣n hấp thụ một nền giáo dục mà mẹ và
bà khó mơ ước. Trong những năm học đại
học ở Bắc Kinh, nhận thức chính trị
của Kan đă tăng lên và Kan tham gia phong trào đ̣i
nữ quyền. Hành vi nổi loạn thầm lặng
đầu tiên của Kan là đă tải phần
mềm trên mạng để liên kết ảo riêng
(VPN, virtual private network) xuống để phá bức tường
lửa Trung Quốc, nơi che lấp vô số các thông
tin bị cấm. Trong số những điều khác,
Kan đă biết thêm về vụ thảm sát Thiên An Môn
năm 1989, một chủ đề bị cấm ở
Trung Quốc, ngày càng trở nên bất măn với ĐCSTQ
và những lời dối trá của họ. *** Bùi
Mẫn Hân (Minxin
Pei), Giáo sư môn Công
Quyền học tại Claremont McKenna College, tác giả sách
Chủ nghĩa Tư bản thân tộc tại Trung
Quốc. Nguyên tác: Resilience and Rebellion in Contemporary
China. Tựa đề bản dịch là của người
dịch. Sách tham khảo: Weijian Shan, Out
of the Gobi: My Story of China and America, Wiley, 2019. |