Trung Quốc có thể trỗi dậy một cách hoà b́nh hay không? John J. Mearsheimer Chấn Ḿnh biên dịch |
Chấn
Minh - Lời
giới thiệu: John J.
Mearsheimer (sinh năm 1947), là một nhà khoa học chính
trị và học giả về bang giao quốc tế. Ông
bắt đầu giảng dạy tại Đại
Học Chicago vào năm 1982 và nay có tước vị R.
Wendell Harrison Distinguished Service Professor. Hành trạng
của vị giáo sư danh tiếng này rất đáng
chú ư. Ông t́nh nguyện đi binh nh́ vào lúc 17 tuổi,
nhưng chỉ một năm sau th́ được
nhận vào trường Sĩ Quan Lục Quân Hoa Kỳ
tại West Point. Sau khi tốt nghiệp, ông phục
vụ trong Không Lực Hoa Kỳ trong 5 năm. Trong
thời gian đó, ông lấy bằng M.S. về bang giao
quốc tế tại viện Đại Học Miền
Nam Bang California (University of South California). Sau khi giải ngũ,
ông lấy
bằng Ph.D. cũng về bang giao quốc tế tại
viện Đại Học Cornell vào năm 1980. Một tiên
đoán chính trị của ông đă rất chính xác. Vào năm 1993, ông kêu gọi
Ukraine không nên từ bỏ vũ khí nguyên tử v́ khi
làm như thế sẽ mở đường cho nước
Nga xâm lăng Ukraine. Ukraine tự ư hủy bỏ các vũ
khí nguyên tử do Liên Xô để lại vào năm
1996, và Nga bắt đầu gây rối tại Ukraine
một cách gián tiếp vào đầu thế kỷ
thứ 21, vào tiến quân xâm lăng Crimea và Ukraine vào năm
2014. Cuộc xâm lăng
Ukraine này của nước Nga vẫn c̣n tiếp
tục vào năm nay. Bài viết sau cô đọng lư
thuyết bang giao quốc tế của ông trong trường
hợp Trung Quốc. * John J. Mearsheimer 17 Tháng Chín 2004 Câu hỏi được đặt ra giản dị và
sâu sắc: Trung Quốc có thể trỗi dậy
một cách ḥa b́nh hay không? Câu
trả lời của tôi là không. Nếu nền kinh tế Trung Quốc tiếp tục phát
triển một cách ấn tượng trong vài thập
niên tới, một điều có thể xảy ra là
Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ cạnh tranh khốc
liệt về mặt an ninh với khả năng
chiến tranh sẽ xảy ra rất cao. Đa số các
nước láng giềng của Trung Quốc, trong đó
có Ấn Độ, Nhật Bản, Singapore, Nam Hàn, Nga,
và Việt Nam sẽ tham gia và đứng về phía Hoa
Kỳ để hạn chế quyền lực của
Trung Quốc. Để tiên đoán tương lai Á Châu, ta cần
một lư thuyết chính trị quốc tế. Lư
thuyết này phải giải thích được hai
việc: một là các cường quốc lớn đang
trỗi lên sẽ hành động như thế nào, và
hai là các nước khác trong cùng hệ thống sẽ
phản ứng ra sao khi phải đối đầu
với các cường quốc lớn đó. Ngoài ra, lư
thuyết này c̣n phải vững vàng về mặt lư
luận và phải giải thích được quá
khứ, tức là hành vi của của các cường
quốc lớn đă từng trỗi lên. Lư thuyết của tôi về chính trị quốc
tế nói rằng các nước mạnh hàng đầu
t́m cách làm bá chủ khu vực của họ trên
thế giới, đồng thời t́m cách bảo đảm
sẽ không có một cường quốc đối
thủ lớn nào có thể thống trị được
một khu vực khác. Sau khi tŕnh bày lư thuyết này, tôi
sẽ chứng minh khả năng giải thích của nó
bằng cách áp dụng vào chính sách đối ngoại
của Hoa Kỳ kể từ ngày lập quốc. Sau
đó, tôi sẽ bàn luận về các hàm ư của lư
thuyết này và các hành vi trong quá khứ của nước
Mỹ về tương lai các quan hệ giữa Hoa
Kỳ và Trung Quốc. Lư thuyết Sống c̣n là mục tiêu quan trọng nhất của
một nước, v́ một nước không thể nào
theo đuổi bất cứ mục tiêu nào khác nếu
nước đó không sống c̣n được.
Cấu trúc cơ bản của hệ thống quốc
tế buộc các nước quan tâm đến nền
an ninh của họ phải cạnh tranh quyền lực
với các nước khác. Mục tiêu tối hậu
của mọi cường quốc lớn là tối
đa hóa phần quyền lực của họ trên
thế giới và rốt ráo là khống chế
được toàn bộ hệ thống. Có ba đặc điểm định nghĩa
được một hệ thống quốc tế.
Một là, các diễn viên chính trong hệ thống này
là những nước vận hành trong một chế
độ vô chính phủ, ư nghĩa giản dị
của điều này là không có một thẩm
quyền nào cao hơn ở trên các nước đó
cả. Hai là, tất cả các cường quốc
lớn đều có một khả năng tấn công
quân sự nào đó, tức chúng có khả năng gây
tổn thương cho nhau. Và ba là, không có nước
nào có thể biết chắc chắn các ư đồ
của các nước khác, đặc biệt là các ư
đồ trong tương lai. Để nói một cách
giản dị, đây là một việc không thể nào
làm được, ví dụ, không thể nào biết
Đức Quốc hay Nhật Bản có ư đồ ǵ
đối với các nước láng giềng của
họ vào năm 2025. Trong một thế giới mà các nước khác có
thể có những ư đồ hắc ám cũng như
những khả năng tấn công đáng kể, các nước
thường hay sợ hăi lẫn nhau. Sự sợ hăi này
được tăng gộp lên v́ sự kiện trong
một hệ thống vô chính phủ không có một ông
gác đêm nào để các nước cầu cứu
khi rắc rối gơ cửa. V́ thế cho nên, các nước
nh́n nhận cách tốt nhất để sống c̣n
trong một hệ thống như thế là phải càng
mạnh càng tốt so với các nước có thể
trở thành đối thủ. Khi một nước
trở nên hùng mạnh hơn, xác suất một nước
khác muốn tấn công nước đó sẽ
giảm đi. Ví dụ, không có người Mỹ nào
âu lo chuyện Canada hay Mexico sẽ đánh Hoa Kỳ, v́
cả hai nước này không đủ mạnh để
nghĩ đến chuyện đánh nhau với Chú Sam. Nhưng
các cường quốc lớn không phải chỉ
phấn đấu để trở thành cường
quốc lớn và hùng mạnh nhất, mặc dù đây
là một kết quả đáng mong muốn. Mục tiêu
tối hậu của các cường quốc lớn nay
là trở thành một nước bá quyền, tức là
nước lớn và hùng mạnh độc nhất
trong hệ thống chính trị. Ư nghĩa chính xác của việc làm một nước
bá quyền trong thế giới cận đại là ǵ?
Một điều hầu như không thể nào làm
được bởi bất kỳ nước nào là làm
bá chủ toàn cầu, bởi v́ việc phóng ra và duy tŕ
quyền lực tại trên toàn địa cầu và vào
lănh thổ các cường quốc ở xa quá khó khăn.
Kết quả tốt nhất mà một nước có
thể mong muốn là trở thành một nước bá
chủ khu vực, và do đó khống chế được
khu vực địa dư của chính nước đó.
Hoa kỳ là nước bá chủ khu vực tại Tây
Bán Cầu từ cuối các năm 1800. Mặc dù Hoa
Kỳ nay rơ ràng là cường quốc hùng mạnh
nhất trên hành tinh vào lúc này, Hoa Kỳ không phải là
một nước bá chủ toàn cầu. Các nước đă trở thành bá chủ địa
phương c̣n có một mục tiêu khác: ngăn
chặn các cường quốc lớn tại các khu
vực địa dư khác lập lại được
kỳ công của họ. Hay nói khác đi, các nước
bá chủ khu vực không muốn có những nước
tương đương ngang hàng. Thay vào đó, các nước
bá chủ khu vực này muốn các khu vực khác
bị chia cho nhiều cường quốc lớn khác,
sao cho các cường quốc này sẽ cạnh tranh
với nhau và không c̣n có khả năng tập trung vào
các nước bá chủ khu vực nửa. Để tóm
tắt, lư thuyết của tôi nói là t́nh trạng lư tưởng
cho bất cứ một cường quốc lớn nào
là trở thành nước bá chủ khu vực độc
nhất trên thế giới. Kinh nghiệm Hoa Kỳ Một cái nh́n ngắn gọn về lịch sử chính
sách đối ngoại của Hoa Kỳ sẽ minh
họa được sức mạnh của lư
thuyết này. Khi lấy được độc lập từ Anh
Quốc vào năm 1783, Hoa Kỳ chỉ là một nước nhỏ
và yếu với 13 tiểu bang chạy dọc theo
bờ biển Đại Tây Dương. Quốc gia mới này bị bao vây
bởi các đế quốc Anh và Tây Ban Nha, trong khi đa phần các vùng đất
giữa Rặng Núi Appalachia và con sông Mississippi th́ đang
được các bộ lạc thù nghịch của các
người Mỹ bản địa kiểm soát. Nước
Mỹ vào lúc đó chắc chắn đang ở trong môi
trường đe dọa nguy hiểm. Trong ṿng 115 năm tới,
các nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ thuộc
mọi chánh kiến đă tận tụy làm việc
để biến nước Mỹ thành một bá
chủ khu vực. Họ đă mở rộng các ranh
giới của Hoa Kỳ từ Đại Tây Dương
đến Thái B́nh Dương trong khuôn khổ một
chính sách thường được gọi là “Vận
Mệnh Hiển Nhiên”. Hoa Kỳ chiến đấu nhiều lần với
Mexico và các bộ lạc người Mỹ bản
địa và lấy được từ họ
nhiều măng đất khổng lồ. Vào nhiều
thời điểm khác nhau, các nhà hoạch định
chính sách Hoa Kỳ đă muốn chinh phục Canada và nhiều
lănh thổ khác trên vùng biển Caribe. Hoa Kỳ đă là một cường quốc bành trướng
hàng đầu. Về điểm này, Henry
Cabot Lodge nói rất hay ho khi ông đưa ra nhận xét
Hoa Kỳ là một nước đă có một “thành tích chinh phục, lấy thuộc địa, và
mở rộng bờ cơi mà không một dân tộc nào có
thể sánh kịp vào thế kỷ thứ 19”. Hay thế kỷ 20, nếu tôi được góp ư thêm. Các nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ vào
thế kỷ thứ 19 đă không chỉ chú tâm vào
việc biến Hoa Kỳ thành một nước có
quyền lực và lănh thổ rộng lớn. Họ
đă hạ quyết tâm phải xô dạt các cường
quốc Âu Châu ra khỏi Tây Bán Cầu, và làm sao cho các
cường quốc này thấy rơ là họ sẽ không
được đón tiếp khi muốn trở về.
Chính sách này, được gọi là Học
Thuyết Monroe, đă được tổng
thống James Monroe vạch ra vào năm 1823
khi ông đọc thông điệp thường niên
tại Quốc Hội. Đến năm 1898, khi mà đế quốc Âu Châu cuối cùng
tại Châu Mỹ đă sụp đổ, Hoa Kỳ
đă trở thành nước bá chủ khu vực đầu
trong lịch sử hiện đại. Tuy thế, các việc một cường quốc
lớn c̣n phải làm sau khi đă trở thành một nước
bá chủ khu vực vẫn chưa hết. Một nước
bá chủ khu vực sau đó phải đảm bảo
là sẽ không có một cường quốc lớn nào
khác noi theo gương ḿnh và khống chế vùng đất
của thế giới trong đó cường quốc
đó hiện diện. Trong thế kỷ thứ 20, có
bốn cường quốc lớn đă có khả năng
theo đuổi mục tiêu làm bá chủ khu vực: Đế
Quốc Đức (1900-1918), Đế
Quốc Nhật Bản (1931-1945), Đức
Quốc Dân Xả (1939-1945), và Liên
Xô trong thời kỳ chiến tranh lạnh (1945-1989).
Không có ǵ ngạc nhiên khi cả bốn nước
đó đều đă t́m cách làm những ǵ tương
tư như tại Tây Bán Cầu vào thế kỷ
thứ 19. Hoa Kỳ
đă phản ứng như thế nào? Trong mỗi
trường hợp, Hoa Kỳ đă đóng một vai
tṛ then chốt trong việc đánh bại và tháo
dỡ các nước đă nuôi mộng làm bá chủ này. Hoa Kỳ tham gia Đại Thế Chiến Lần
Thứ Nhất vào tháng Tư năm 1917 khi Đế
Quốc Đức có vẻ như sắp thắng
trận và sẽ cai trị được Âu Châu. Binh lính Hoa Kỳ đă đóng một vai tṛ quyết
định khi làm lệch cán cân về phía các lực
lượng chống lại Đế Quốc Đức
và khiến cho nó sụp đổ vào tháng 11 năm 1918. Vào đầu
thập niên 1940, tổng
thống Roosevelt đă t́m
rất nhiều cách để lèo lái Hoa Kỳ tham gia
Đại Thế Chiến Lần Thứ Nh́ nhằm ngăn
chặn các tham vọng của Nhật Bản tại Á
Châu và nhất là các tham vọng của Đức
Quốc Xả tại Âu Châu. Hoa Kỳ tham chiến vào tháng Mười Hai 1941 và đă góp phần tiêu diệt cả hai nước
trong phe Trục. Kể từ năm 1945, Hoa Kỳ đă
triển khai rất nhiều biện pháp nhằm làm cho
Đức Quốc và Nhật Bản tiếp tục
yếu kém về mặt quân sự. Sau cùng, trong
Chiến Tranh Lạnh, Hoa Kỳ đă kiên định
trong việc ngăn chặn Liên Xô khống chế
Lục Địa Âu-Á và sau đó đă giúp ném nước
này vào sọt rác của lịch sử vào các năm
cuối của thập niên 1980. Ngay sau khi chiến tranh lạnh chấm dứt, trong tài
liệu nổi tiếng “Hướng
Dẫn Quốc Pḥng” năm
1992, một văn bản đă bị ṛ rỉ cho báo
chí, chính phủ Bush
thứ nhất đă mạnh dạn tuyên bố nước
Mỹ bây giờ là nước hùng mạnh nhất trên
thế giới và không nước nào có thể so sánh
được, và nước Mỹ dự trù sẽ
ở tại vị trí cao cả đó măi măi. Nói khác đi, Hoa Kỳ sẽ không khoan
dung đối với một nước ngang hàng và
muốn cạnh tranh với Hoa Kỳ. Thông điệp trên đă được lập
lại trong “Sách Lược
An Ninh Quốc Gia” lừng danh do chính phủ Bush thứ nh́ công bố vào Tháng Mười
2002. Văn bản này đă bị phê phán rất nhiều,
đặc biệt là các yêu cầu về “chiến
tranh phủ đầu”. Thế nhưng hầu như
không có một chữ nào được nâng lên để
phản đối quả quyết là Hoa Kỳ phải
ngăn chặn các cường quốc đang trỗi lên
và tiếp tục duy tŕ vị thế chỉ huy trong cán
cân quyền lực toàn cầu. Kết
luận cuối cùng phải là Hoa Kỳ - v́
những lư do chiến lược hợp lư - đă làm
việc rất nhọc nhằn trong suốt một
thế kỷ để trở thành bá chủ Tây Bán
Cầu. Sau khi thành tựu được quyền
thống trị khu vực, Hoa Kỳ đă bỏ
rất nhiều công sức để ngăn chặn các
cường quốc lớn khác kiểm soát được
Á Châu hay Âu Châu. Các hành vi trong quá khứ của Hoa Kỳ sẽ có
những hàm ư ǵ trong sự trỗi lên của Trung
Quốc? Cụ thể, các hành vi của Trung Quốc
sẽ ra sao khi mà Trung Quốc ngày càng hùng mạnh hơn?
Và Hoa Kỳ và các nước khác ở Châu Á sẽ có
thể phản ứng ra sao khi phải đối đầu
với một Trung Quốc hùng mạnh? Một Trung Quốc hùng mạnh sẽ làm ǵ Trung Quốc có lẽ sẽ t́m cách thống trị Á
Châu như Hoa Kỳ đă thống trị Tây Bán
Cầu. Cụ thể, Trung Quốc sẽ t́m cách
tối đa hóa khoảng cách quyền lực giữa
Trung Quốc và các nước láng giềng, đặc
biệt là Nhật Bản và nước Nga. Trung Quốc sẽ muốn bảo đảm
Trung Quốc là một nước mạnh đến
mức sẽ không có một nước nào tại Á Châu
có có khả năng đe dọa Trung Quốc được. Việc Trung Quốc theo đuổi
một ưu thế quân sự để có thể
đùng đùng hung hăng đánh chiếm các nước
Á Châu khác là một điều khó ḷng xảy ra, tuy
rằng điều này vẫn luôn luôn có thể
xảy ra. Thay vào đó, một điều rất có
thể xảy ra là Trung Quốc muốn ra lệnh cho các
nước láng giềng về các giới hạn
của những hành vi có thể chấp nhận
được, y như Hoa Kỳ đă nói rất rơ ràng
cho các nước khác tại Châu Mỹ để cho
họ biết rơ Hoa Kỳ là ông chủ. Chiếm
được vị thế một nước bá
chủ khu vực, tôi có thể nói thêm vào đây, là cách
độc nhất để Trung Quốc có thể
lấy lại được Đài Loan. Một Trung Quốc ngày càng mạnh hơn cũng
sẽ có thể t́m cách đẩy Hoa Kỳ ra khỏi
Á Châu, y hệt như Hoa Kỳ đă đẩy các cường
quốc lớn của Âu Châu ra khỏi Tây Bán Cầu. Chúng ta phải nghĩ rằng Trung
Quốc sẽ nghĩ ra được một Học
Thuyết Monroe cho Trung Quốc, như Nhật Bản
đă làm vào các năm 1930. Các mục tiêu chính sách trên hợp lư về mặt sách
lược đối với Trung Quốc. Trung Quốc phải muốn có một Nhật Bản và
một nước Nga yếu kém về mặt quân
sự, như Hoa Kỳ muốn có Canada và Mexico yếu kém
về mặt quân sự tại các biên giới của
Hoa Kỳ. Có một nước nào
biết suy nghĩ lại muốn có nhiều nước
hùng mạnh khác ở cùng khu vực với họ?
Chắc chắn tất cả các người Trung
Quốc đều c̣n nhớ những ǵ đă xảy
ra trong thế kỷ qua khi Nhật Bản là một cường
quốc trong khi Trung Quốc là một nước
yếu. Trong thế giới vô chính phủ của chính
trị quốc tế, làm (khỉ đột khổng
lồ) Godzilla tốt hơn
là làm (con nai tơ) Bambi. Hơn nữa, tại sao một cường quốc
Trung Quốc lại chấp nhận cho quân lực Hoa
Kỳ hoạt động ngay tại sân sau của nó? Các
nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ đă
nổi khùng khi các cường quốc lớn khác
đưa quân lực của họ vào Tây Bán Cầu. Các
lực lượng nước ngoài này luôn luôn
được xem như có tiềm năng đe dọa
nền an ninh của Hoa Kỳ. Một lư luận tương
tự phải được áp dụng cho Trung
Quốc. Tại sao Trung Quốc có thể nghĩ là
họ vẫn an toàn khi các lực lượng quân
sự Hoa Kỳ được triển khai ngay trước
cửa nhà Trung Quốc? Đi theo Học Thuyết Monroe,
tại sao nền an ninh của Trung Quốc lại
sẽ không được bảo vệ tốt hơn
khi đánh đuổi được quân lực Hoa
Kỳ ra khỏi Á Châu? Tại sao chúng ta lại kỳ vọng là Trung Quốc
sẽ làm khác như Hoa Kỳ đă làm? Người
Trung Quốc họ có tôn trọng nguyên tắc nhiều
hơn chúng ta không? Đạo đức hơn chúng ta
không? Ít theo chủ nghĩa quốc gia hơn chúng ta không?
Không âu lo về sự sống c̣n của họ hơn
chúng ta không? Đương nhiên là họ không phải
là những người như trên, và đó là lư do
Trung Quốc có khả năng sẽ làm như Hoa Kỳ
đă làm và sẽ t́m cách trở thành một nước
bá chủ khu vực. Phản ứng của Hoa Kỳ Các ghi chép lịch sử cho ta thấy rơ cách các nhà
hoạch định chính sách Hoa Kỳ sẽ phản
ứng khi Trung Quốc t́m cách thống trị Á Châu. Hoa Kỳ không khoan dung với những đối
thủ cạnh tranh với ḿnh. Như đă chứng minh trong thế kỷ thứ 20,
Hoa Kỳ cương quyết muốn tiếp tục làm
bá chủ khu vực độc nhất của thế
giới. Do đó, ta có thể tin là Hoa Kỳ sẽ làm mọi cách để kiềm
chế Trung Quốc và cuối cùng là làm cho Trung
Quốc suy yếu đến mức không c̣n có khả
năng làm con gà trống chủ chuồng gà tại Á
Châu. Để nói một cách cô đọng
hơn, Hoa Kỳ có khả năng sẽ đối
xử với Trung Quốc tương tự đa
phần như Hoa Kỳ đă đối xử với
Liên Xô trong Chiến Tranh Lạnh. Các nước láng giềng của Trung Quốc chắc
chắn cũng lo sợ về việc Trung Quốc đang
trỗi lên và họ cũng sẽ làm bất cứ
những ǵ có thể làm được để ngăn
chặn Trung Quốc trở thành bá chủ của khu
vực. Thật vậy, đang có rất nhiều
bằng chứng cho thấy các nước như Ấn Độ,
Nhật Bản, và Nước Nga, cũng như
nhiều nước mạnh nhỏ hơn như
Singapore, Nam Hàn và Việt Nam đang âu lo về sự
đi lên của Trung Quốc và đang t́m các biện
pháp khả dĩ giới hạn được sự
đi lên này. Cuối cùng, các nước kể trên
sẽ tham gia vào một liên minh do Hoa Kỳ lănh đạo
để ngăn chặn sự đi lên của Trung
Quốc, giống như Anh Quốc, Pháp Quốc, Đức
Quốc, Ư, Nhật Bản, và ngay cả Trung Quốc
đă chung sức với Hoa Kỳ để kiềm
chế Liên Xô trong thời kỳ Chiến Tranh Lạnh. Và sau cùng, v́ vị trí chiến lược của
Đài Loan trong việc kiểm soát các tuyến hải
hành tại Đông Á, thật rất khó ḷng tưởng
tượng được là Hoa Kỳ, và cả
Nhật Bản nửa, sẽ cho phép Trung Quốc
kiểm soát một ḥn đảo lớn như thế.
Thật ra, Đài Loan có thể có một vai tṛ quan
trọng trong một liên minh nhằm cân bằng và
chống lại Trung Quốc, điều này sẽ làm
cho Trung Quốc tức giận đồng thời cũng
là nhiên liệu thúc đẩy cuộc cạnh tranh an
ninh giữa Bắc Kinh và Hoa Thịnh Đốn. Kết luận Để kết luận, bức tranh tôi đă vẽ
ra về những ǵ có thể xảy ra nếu Trung
Quốc tiếp tục đi lên không phải là một
bức tranh đẹp đẽ ǵ. Thật ra, tôi
thấy bức tranh này rất chán nản và tôi mong
rằng trong tương lai tôi sẽ có thể kể
một câu chuyện lạc quan hơn. Nhưng sự
thật là, chính trị quốc tế là một công
việc bẩn thỉu và nguy hiểm, và cho dù có
rất nhiều thiện chí vẫn sẽ khó ḷng
thể cải thiện được các cạnh tranh
về an ninh sẽ xảy ra khi một nước
muốn trở thành bá chủ tại lục địa
Âu-Á xuất hiện. Ở đó chính là thảm
kịch của chính trị đại cường. April 26,
2019 Nguồn: http://mearsheimer.uchicago.edu/pdfs/A0034b.pdf
|