Ảnh
hưởng của tân Tổng thống Mỹ đối
với tương lai an ninh châu Âu Đỗ Kim Thêm |
Vấn đề Việc
ṭa án New York sẽ công bố mức án của phạm
nhân Donald Trump vào ngày 11 tháng 7 năm 2024 và kết
quả của cuộc bầu cử tổng thống vào
ngày 5 tháng 11 năm 2024 là hai diễn biến nội chính
trọng đại của nước Mỹ, nhưng cũng
sẽ là thách thức mới dành cho các nước
khắp thế giới. Nhiều nước đang quan
tâm, theo dơi và chuẩn bị t́m cách đối phó,
trong đó có cả châu Âu. Cho
dù Trump sẽ nhận mức án như thế nào đi
nữa và ai sẽ đắc cử tổng thống
Mỹ, Biden hay Trump, đối với châu Âu, vấn
đề ngoại giao và an ninh trong tương lai là
chuyện sống c̣n, mà cụ thể là chiến tranh
Ukraine, đến nay vẫn chưa kết thúc. Quan
tâm trước mắt của chính giới châu Âu là
phải biết kết hợp hai chính sách cũ và
mới sao cho phù hợp, để phục vụ cho
lợi ích lâu dài. Châu Âu sẽ tiếp nối
truyền thống hay phải thích nghi với t́nh h́nh
mới là vấn đề sẽ được
thảo luận ở đây. Trump 2.0 Ngay
trong nhiệm kỳ đầu Tổng thống, Trump tuyên
bố rằng sẽ thay đổi vai tṛ căn bản
của Hoa Kỳ ở châu Âu. Trump tỏ ra coi thường
các đồng minh lâu đời và không dành thiện
cảm đối với khối NATO và Ukraine. Ngược
lại, châu Âu luôn xem trọng vai tṛ lănh đạo
của Mỹ trong việc thi hành chính sách an ninh và
muốn là Mỹ sẽ duy tŕ vai tṛ trụ cột. T́nh
thế đổi thay trước một tương lai
đầy bất trắc, châu Âu bắt đầu có
nhiều lo ngại. Trong
cuộc bầu cử ở Mỹ lần này, châu Âu
tỏ ra bi quan không kém khi nhận ra rằng, nếu tái
đắc cử, Trump sẽ không thay đổi chính sách
đối ngoại trước kia của ông ta. Do đó,
để t́m cách ứng phó trước các bất
lợi khôn lường sắp đến, châu Âu
tự phải chuẩn bị cho ḿnh một chiến lược
chu đáo hơn. Nhưng
nh́n chung, nếu so với nhiệm kỳ đầu,
Trump có hai thay đổi quan trọng. Đầu
tiên,
về mặt nhân sự, đội ngũ cố
vấn đối ngoại của Trump lần này sẽ
rất khác biệt. Những tướng lĩnh và các
nhà ngoại giao Mỹ có nhiều kinh nghiệm lăo
luyện trong mối quan hệ đối tác chiến lược
xuyên Đại Tây Dương và xây dựng lợi ích
của Mỹ, v́ nhiều lư do khác nhau, sẽ không quay
trở lại tham chính. Thay thế cho giới này là
một thế hệ mới gồm các nhà hoạt động
thuộc cánh hữu của đảng Cộng ḥa và các
tổ chức tư vấn. Hai nhóm này đều đang
được đảng ủng hộ và sẽ tranh
nhau vai tṛ lănh đạo trong tương lai. Nhóm
đầu tiên là những thành phần tỏ ra
kiềm chế, họ muốn đặt các ưu tiên
về chính trị và ngân sách để giải
quyết vấn đề nhập cư ở biên
giới phía nam và sẽ yêu cầu cắt giảm
mọi sự hợp tác về an ninh quốc tế. Ư
kiến này được các tổ chức cựu
chiến binh và các thành phần quân sự ủng
hộ, mà cả hai vốn dĩ luôn ḥai nghi về
sự can dự của quân đội Mỹ ở châu
Âu và Trung Đông. Nhóm
thứ hai là những thành phần muốn đặt các
ưu tiên trong chính sách đối ngoại, nhưng
đặc biệt là Mỹ phải tập trung ảnh
hưởng ngoại giao nhiều hơn vào châu Á và
Trung Quốc, trước mắt là t́m cách ngăn
chặn việc Trung Quốc xâm lăng Đài Loan mà
họ suy đoán là có thể xảy ra vào năm 2027. Cho
dù có những ưu tiên khác nhau, điểm ngạc nhiên
là cả hai nhóm này cùng có một quan điểm chung:
An ninh của châu Âu không c̣n là mối quan tâm hàng đầu
của Mỹ v́ các nước châu Âu phải chịu
trách nhiệm của ḿnh. Mỹ phải cắt bỏ các
nguồn quân viện và triệt thóai các binh sĩ ra
khỏi châu Âu, nếu không thi hành triệt để
như vậy, th́ châu Âu sẽ không bao giờ tự
lực phát triển chính sách quốc pḥng và an ninh. Thứ
hai,
bối cảnh an ninh quốc tế và châu Âu đă thay
đổi đáng kể ngay sau khi Nga tấn công Ukraine
và phải xem đây là một cuộc chiến có
tiềm tàng bùng nổ trên quy mô lục địa. T́nh
h́nh chiến cuộc leo thang giữa Israel và Palestine
ở Gaza, một lần nữa đă lôi kéo Mỹ vào
cuộc xung đột ở Trung Đông. Nh́n chung,
thế giới đang bùng cháy khắp mọi nơi, nhưng
Mỹ phải đặt ra những ưu tiên để
giải quyết. Dù chọn ưu tiên nào, Mỹ cũng
phải tính đến chi phí cho châu Âu, nhiều hay ít. Giới
thân cận của Donald Trump đă lần lượt
đưa ra một số lựa chọn cho nhiệm
kỳ thứ hai: Mỹ sẽ rút khỏi khối NATO và
ḥa đàm trực tiếp với Nga. Nhưng cụ
thể, Trump sẽ làm ǵ sau khi tái đắc cử, không
ai biết rơ. Tuy nhiên, các kịch bản sau đây có
thể đang được chuẩn bị. Ukraine Rơ
ràng là Trump tin rằng, Mỹ không nên trở thành
cảnh sát đạo đức của thế giới
và không c̣n muốn cung cấp viện trợ cho Ukraine
nữa. Trump muốn chấm dứt chiến tranh Ukraine,
nhưng lại không quan tâm đến sự toàn
vẹn lănh thổ. Trump cáo buộc Biden đă lôi
Mỹ vào cuộc chiến toàn cầu v́ lư do tài chính.
Lư do của Donald Trump là kho vũ khí của Mỹ nay
đă cạn kiệt, v́ chính quyền Biden dành quá
nhiều ưu tiên cho chiến trường Ukraine. Tranh
luận về một giải pháp quốc tế cho
Ukraine đă trở thành đề tài gây phân hóa trong
chính trị quốc nội. Để
giải quyết, Trump hứa sẽ xúc tiến ngay
việc ḥa đàm để nhanh chóng kết thúc
cuộc chiến. Thực tế, có nghĩa là Donald Trump
đàm phán trực tiếp với Vladimir Putin để
đạt thỏa thuận. Và thuận lợi chính cho
Trump hiện nay là đă có t́nh bạn thân thiết
với Putin. Khối NATO Donald
Trump cho rằng Mỹ có quá nhiều cam kết để
bảo vệ an ninh ở nước ngoài và đang
bị các đồng minh lợi dụng triệt để.
Đối với những người ủng hộ
Trump, việc Mỹ rút quân khỏi châu Âu là hợp lư
và là cơ hội duy nhất để thực hiện
kế hoạch này. Việc yêu cầu các đồng
minh trong khối NATO phải tuân thủ cam kết đóng
đủ 2% chi tiêu quân sự chỉ là một khía
cạnh của vấn đề. Hơn
nữa, để giảm thiểu vai tṛ của Mỹ,
Mỹ nên buộc châu Âu phải nhận trách nhiệm
điều hành khối NATO, có nghĩa là, Mỹ không
mở rộng bất kỳ lĩnh vực nào mới và
nhanh chóng giảm bớt sự hiện diện ở châu
Âu. Ngoài
ra, Trump c̣n cáo buộc là Joe Biden làm suy yếu quyền
tự chủ chiến lược của châu Âu
bằng cách tăng cường đồn trú 20.000 lính
Mỹ ở châu Âu hồi năm 2022 và tăng cường
hỗ trợ pḥng không của Mỹ. Tóm
lại, châu Âu phải tự tạo ra một cấu trúc
an ninh mới, không lấy Mỹ làm trung tâm, quân đội
Mỹ rút và sửa đổi các quy tắc của
NATO. Từ nay, châu Âu lănh đạo NATO và Mỹ
chỉ đóng vai tṛ hỗ trợ. Rút quân khỏi Trung Đông Cả
hai đảng Dân chủ và Cộng ḥa đều tin
rằng, kỷ nguyên can thiệp và xây dựng một
quốc gia dân chủ theo kiểu Mỹ dành cho Trung
Đông đă kết thúc và khu vực này không c̣n
đóng vai tṛ ưu tiên. Tuy
nhiên, sau vụ tấn công của Hamas vào Israel ngày 7 tháng
10 năm 2023, Tổng thống Joe Biden đă bị lôi kéo
trở lại khu vực. Đảng Cộng ḥa đồng
ư hỗ trợ quân sự và chính trị cho Israel. Đồng
thời, cả hai giới chủ trương kiềm
chế và ưu tiên của Đảng Cộng ḥa đều
muốn tránh sự can dự trực tiếp của quân
đội Mỹ vào khu vực. Cả hai đều
muốn rút 3.500 lính Mỹ khỏi Iraq và Syria, những
người có nguy cơ bị Iran và các lực lượng
ủy nhiệm của nước này tấn công. Ngoài
ra, Mỹ c̣n có các lo ngại khác: Iran ngày càng tác động
mạnh hơn để tạo nên các cuộc khủng
hoảng mới nghiêm trọng ở Trung Đông. Kể
từ sau vụ sát hại ba lính Mỹ ở tiền
đồn Jordan, người Mỹ muốn Mỹ rút quân.
Nếu để quân Mỹ ở lại Iraq và Syria mà
không có sứ mệnh quân sự nào rơ ràng, th́
việc đồn trú này không giúp Mỹ an toàn hơn;
trái lại, có nhiều nguy cơ tổn thất về
nhân mạng và leo thang thành một cuộc chiến tranh
quy mô. Các phong trào cánh hữu liên kết Xu
hướng chung của các chính phủ châu Âu tự do
là muốn kết hợp việc đề cao vấn
đề bản sắc vào trong chính sách đối
ngoại, thí dụ như Đức đă có các hướng
dẫn việc đề cao vai tṛ nữ quyền trong
chính sách đối ngoại và Liên Âu, sẵn sàng áp
dụng các chính sách giáo dục và nhập cư
một cách tự do hơn. Ngược
lại, đảng Cộng ḥa luôn phản đối
việc đề cao chuyên đề bản sắc trong
các chương tŕnh nghị sự. Các cuộc thăm
ḍ cho thấy, vấn đề bản sắc và tính
đúng đắn trong lập trường chính trị
là đầu mối của sự phân hóa lưỡng
đảng. Đảng Cộng ḥa liên tục cáo
buộc đảng Dân chủ bị ám ảnh nặng
nề bởi chủ trương thiên về bản
sắc và không công khai bảo vệ lợi ích của
Mỹ trên toàn thế giới. Trong
thời gian tại chức, ngoài Vladimir Putin, Donald Trump c̣n
dành nhiều thiện cảm cho Thủ tướng
Hungary Viktor Orbán, là người nổi tiếng
chống lại trào lưu nhập cư ào ạt.
Mối thiện cảm này hiện đă lan rộng
đến nhiều đảng viên Cộng ḥa khác.
Điều này có thể dẫn đến suy luận là
tổng thống tương lai và ngay cả trong đảng
Cộng ḥa sẽ ngày càng thân thiết với Hungary và
xem Thủ tướng Hungary tâm đầu ư hiệp
về mặt tư tưởng hơn là với Pháp và
Đức, hai quốc gia dân chủ có cùng truyền
thống hợp tác với Mỹ. Biden 2.0 sẽ không khác Trump 2.0 về chính sách công
nghiệp Lập
luận chung cho rằng, nếu Joe Biden tái đắc
cử, t́nh h́nh chung của Mỹ sẽ ít bất
ổn và mối quan hệ quốc tế sẽ liên
tục hơn nếu so với sự kiện Trump
trở lại Nhà Trắng. Thật ra, dù ai cầm
quyền đi nữa, Mỹ cũng phải đối
mặt với một số biến động khác,
nhất là trong việc thực thi các chính sách thương
mại, công nghiệp chiến lược và cạnh
tranh với Trung Quốc. Điểm ngạc nhiên là,
về mặt hoạch định chính sách, viễn tượng
Biden 2.0 sẽ không khác nhiều khi so với Trump 2.0. Qua
thời gian, về mặt kinh tế, đảng
Cộng ḥa và Dân chủ cùng có một tầm nh́n
giống nhau, có nghĩa là, ít triệt để hơn
để theo đuổi chủ thuyết tân tự do
trong việc giải quyết nền kinh tế quốc
nội hay quốc tế. Do
sự cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa Mỹ và
Trung Quốc cũng như tầm quan trọng của
cử tri thuộc tầng lớp lao động ở các
tiểu bang dao động, hai đảng cùng nhận ra
rằng, vấn đề bảo hộ mậu dịch
sẽ là giải pháp chính để tạo ra công ăn
việc làm trong nước và thu hút các giới cử
tri. Về mặt chiến lược phát triển,
cả hai cùng xem một số ngành công nghệ nhất
định là quan trọng như nhau và cân nhắc
cẩn trọng có nên chuyển ra nước ngoài không. Đối
với vấn đề thâm hụt thương mại
của Mỹ, dường như Trump bị ám ảnh
nặng nề hơn. Trump cho rằng các thỏa
thuận trong chính sách thương mại trước
đây đă đưa Mỹ vào bẫy mà không mang
lại công bằng, trong khi đó các đồng minh châu
Âu giành được lợi thế kinh tế trước
Mỹ lại c̣n được Mỹ bảo đảm
an ninh. Trong
nhiệm kỳ đầu, Trump dùng mọi biện pháp
thương chiến với Trung Quốc để làm
giảm t́nh trạng thâm hụt thương mại.
Trong chiến dịch tranh cử hiện tại, ông ta có
hứa là sẽ tăng thuế đối với
tất cả các mặt hàng nhập khẩu của
Mỹ từ Trung Quốc lên 10%, Trump dự định
40 điểm phần trăm đến 60 phần trăm. Cho
đến nay, Biden đă duy tŕ hầu hết các
biện pháp của Trump trong việc làm tái cân bằng
và xây dựng năng lực sản xuất của
Mỹ. Thí dụ như thuế quan đối với nhôm
và thép nhập khẩu từ châu Âu đă được
Biden thay thế bằng hạn ngạch và hạn
chế xuất khẩu tự nguyện. Hoa Kỳ
vẫn chưa có ư định tham gia lại Hiệp
định kế thừa Hiệp định Đối
tác xuyên Thái B́nh Dương (TPP), vốn đă bị
Trump hủy bỏ, và cũng không quan tâm đến
việc tạo ra một Hiệp định thương
mại tự do với Liên Âu. Thay
vào đó, Biden theo đuổi một chính sách công
nghiệp chiến lược mà mục tiêu là trợ
cấp cho các ngành công nghiệp nội địa nào mà
Mỹ muốn duy tŕ vị trí dẫn đầu.
Một số chính sách quan trọng đă được
Biden thực hiện trong nhiệm kỳ đầu
gồm: Đạo luật đầu tư cơ sở
hạ tầng và việc làm; và Đạo luật khoa
học và giảm lạm phát. (Infrastructure Investment and
Jobs Act, der CHIPS and Science Act und der Inflation Reduction Act). Trong
nhiệm kỳ thứ hai, Biden cũng sẽ không
thể làm khác hơn là tiếp tục giảm sự
phụ thuộc kinh tế của Mỹ từ Trung
Quốc. Liên Âu thay đổi nhận thức Về
cơ bản, việc Nga xâm chiếm Ukraine đă làm
thay đổi mức độ đe dọa an ninh đối
với châu Âu và ảnh hưởng đến tương
lai về chính sách an ninh và quốc pḥng cho toàn lục
địa. Trước
ngày 24 tháng 2 năm 2022, các cuộc tranh luận của
Liên Âu về an ninh và quốc pḥng thường xoay
quanh các chủ đề nhắm vào việc phát
triển khả năng xử lư khủng hoảng trong
khu vực lân cận. Khi nh́n lại cuộc chiến
ở Nam Tư cũ, ngay về mặt địa lư cũng
phải nhận ra rằng, Nam Tư nằm ngay trước
cửa Liên Âu, nhưng vào thời điểm đó, không
ai cho rằng sự bất ổn tại Nam Tư sẽ
tác động to lớn đến nền an ninh chung như
chiến cuộc Ukraine ngày nay. Do
kinh nghiệm trong quá khứ, châu Âu có thói quen tập
trung vào khía cạnh xử lư khủng hoảng hơn là
chuẩn bị cho việc pḥng thủ chung bằng các
biện pháp quân sự. Cho đến nay, Liên Âu luôn xem
khu vực Balkan, Trung Đông, Bắc Phi và vùng Sahara là các
mối đe dọa gián tiếp và có thể được
giải quyết bằng các cách xử lư thích hợp. Khi
Nga xâm lược Ukraine năm 2022, Liên Âu thay đổi
triệt để nhận thức về mọi
mặt: H́nh ảnh tội ác chiến tranh của Nga
xảy ra hằng ngày, làn sóng người Ukraine tị
nạn ngày càng tăng, Nga đe dọa leo thang chiến
cuộc bằng cách dùng vũ khí hạt nhân và hóa
học. Do đó, Liên Âu nhận ra rằng Nga đang
đe dọa trực tiếp đến vận mệnh
lục địa. Nhưng phải làm để ǵ
ứng phó trước t́nh thế là vấn đề. Một
mặt, Liên Âu tỏ ra đoàn kết hơn và đồng
ư phải tăng cường chi tiêu quốc pḥng.
Mặt khác, t́nh h́nh đảo ngược làm cho
việc Mỹ dự định rút khỏi châu Âu
phải tŕ hoăn. Mỹ phải định h́nh lại
khả năng pḥng thủ của châu Âu và t́m kiếm
sự hỗ trợ của châu Âu. Mỹ muốn dùng các
thói quen cũ thời Chiến tranh Lạnh, nhưng
lại muốn t́m sự hỗ trợ cho những
nỗ lực của ḿnh trong hoàn cảnh mới. Điều
đó không có ǵ đáng ngạc nhiên. Châu Âu hiện
nay không đủ khả năng pḥng thủ để
chống lại Nga ngoài khuôn khổ NATO, đặc
biệt là liên quan đến việc răn đe
bằng vũ khí hạt nhân. Việc
Nga tấn công Ukraine khiến cả Thụy Điển
và Phần Lan thay đổi vị thế trung lập
cố hữu và trở thành thành viên mới của
khối NATO. Các nước Trung, Đông Âu và vùng Baltic
luôn ngờ vực về ư chí và khả năng của
Liên Âu trong việc răn đe Nga hay tự vệ.
Tất cà các nước hầu như chỉ đặt
niềm tin vào khả năng quân sự của Mỹ.
Tuy nhiên, điều khoản hỗ trợ của Liên
Âu (Điều 42 (7) của Hiệp ước về Liên
minh Châu Âu) tạo ra một cam kết chính trị không
được xem là hỗ trợ bởi khả năng
quân sự. Nếu
Liên Âu không thể tự bảo vệ ḿnh trước
sự xâm lược của Nga, th́ không thể nói
đến khả năng xử lư các cuộc khủng
hoảng ở khu vực lân cận. Sau thất bại
ở Balkan vào thập niên 1990, các quốc gia thành viên
Liên Âu cam kết tại Helsinki năm 1999 là có thể
triển khai lực lượng từ 50.000 đến
60.000 binh sĩ trong ṿng 60 ngày và sẽ được
duy tŕ ít nhất một năm. Sau khi Nga tấn công
Ukraine, trong chiến lược của Liên Âu từ tháng
3 năm 2022 con số này được đưa ra là
5.000 binh sĩ. Sự phân hóa đang đe dọa Trong
nhiệm kỳ thứ hai, Trump có thể mang lại
những rủi ro cho Ukraine và khối NATO, cụ thể
là rời bỏ khối NATO, cho phép Nga tấn công các
thành viên NATO không hoàn thành nghĩa vụ đóng góp 2%
và chấm dứt chiến tranh ở Ukraine trong ṿng 24
giờ, tất cả các tuyên bố này đă gây hoang
mang tột độ cho Liên Âu. Nhưng
hoang mang vẫn không đủ để giải
quyết vấn đề, mà phải chuẩn bị
ứng phó như thế nào. Cho đến nay, Liên Âu
vẫn chưa ứng phó toàn diện trong kịch
bản Trump 2.0. Cho dù đă có những sáng kiến riêng
của từng quốc gia, nhưng thật ra vẫn chưa
đủ. Thí
dụ như Đức, là nước trợ viện
trợ quân sự lớn thứ hai cho Ukraine sau Mỹ,
Đức đă có nhiều đóng góp quan trọng.
Đan Mạch đă cung cấp hỏa lực pháo binh
cho Ukraine và Ba Lan hứa sẽ tăng chi tiêu quân sự
lên đến 4% tổng sản phẩm quốc nội. Tuy
nhiên, những nỗ lực này không thể bù đắp
được việc Mỹ ngừng hỗ trợ cho
Ukraine. Trump có thể sẽ đề ra các sáng kiến
khác về chính trị để t́m một giải pháp,
nhưng không chắc sẽ tạo điều kiện
cho tất cà các nước khác cùng tham gia giải
quyết. Nếu
Liên Âu không đoàn kết chính trị, th́ nhiều
nguy cơ khác có thể xảy ra, có thể Trump sẽ
gây chia rẽ Liên Âu để tạo thành một t́nh
thế hỗn loạn, kết quả là Ukraine suy
yếu, Liên Âu và khối NATO bị phân hóa. Đây là
dự kiến mà Putin cũng sẽ cùng theo đuổi
với Trump. Trump
sẽ gây áp lực buộc Ukraine phải chấp
nhận một ḥa ước trong điều kiện tương
nhượng một phần lănh thổ cho Nga, việc này
sẽ gây ra tranh căi trong Liên Âu và khối NATO. Theo các
suy đoán hiện nay, Hungary và Thổ Nhĩ Kỳ có
thể sẽ ủng hộ; ngược lại, Anh, Pháp
và các nước khác phía Đông sẽ phản đối
giải pháp này. Trong
chiều hướng này, Đức sẽ đóng
một vai tṛ quan trọng. Gần đây, Thủ tướng
Đức Olaf Scholz và Tổng thống Ukraine Volodymyr
Zelensky đă kư một thỏa thuận song phương,
hợp tác về an ninh vào tháng 2 năm 2024, trong đó
Đức cam kết khôi phục chủ quyền lănh
thổ của Ukraine trong phạm vi biên giới Ukraine năm
1991, nhưng về mặt nội dung, đây là một
lời tuyên bố về ư định hơn là có giá
trị ràng buộc về mặt luật quốc
tế. Tất
nhiên, với tính khí bất thường cố hữu,
Trump sẽ c̣n làm nhiều chuyện ngoạn mục hơn,
có thể là đi ra ngoài khuôn khổ giải quyết
vấn đề Ukraine, mở rộng sang việc can
thiệp trong các vấn đề khác như khí
hậu, thương mại, Trung Quốc và xung đột
Israel – Palestine. Kết luận Châu
Âu đang hy vọng các kịch bản trên sẽ không
xảy ra hoặc một kịch bản xấu nhất
trong đó sẽ không xảy ra, nhưng cuối cùng
đồng thuận được một kế
hoạch an ninh chung là vấn đề then chốt.
Đó là vấn đề cải thiện khả năng
quân sự để bù đắp cho việc Mỹ rút
quân và tạo khả năng hành động độc
lập cho phù hợp. Thoả thuận chung tại
Brussels hoặc thông qua các hiệp định song phương
để đạt được các mục tiêu này
là thách thức mới khởi đầu. Cuộc
chiến tranh của châu Âu với Nga, nếu xảy ra,
năng lực pḥng thủ quân sự là chuyện sinh
tử. Châu Âu không chỉ lo bảo vệ Ukraine,
lục địa mà c̣n phải t́m cách ngăn chận
các phương sách mà Trump sẽ gây chia rẽ châu Âu
trong các lĩnh vực chính sách khác.
|