Cuộc tập trận suưt dẫn tới Thế Chiến III Richard Hollingham BBC Future |
Bản quyền hình ảnh Getty Images Image caption Hồng quân Liên Xô trong một cuộc
tập trận quân sự vào đầu thập niên
1980 Vào ngày 7/11/1983, chừng một trăm sĩ
quan chỉ huy cấp cao tập trung ở trụ sở
chính của Nato đặt tại Brussels để "đánh"
Đại chiến Thế giới lần thứ ba. Cuộc tập trận mô phỏng thường
niên, được biết đến với tên
gọi Able Archer, diễn ra vào giai đoạn cuối
của Autumn Forge, cuộc tập trận chính quy trên quy
mô lớn với sự tham gia của hàng chục ngàn
quân Nato trên khắp Tây Âu. Able Archer 83 được tổ chức
vào thời điểm Chiến tranh Lạnh đang căng
thẳng tột độ. Mối quan hệ giữa các
nước trong khối Hiệp ước Quân sự
Warsaw và các quốc gia thuộc khối Hiệp ước
Quân sự Bắc Đại tây dương (Nato)
vẫn xấu như trước. Đầu năm đó, Tổng
thống Mỹ Ronald Reagan gọi Liên Xô là "đế
chế quỷ dữ". Vào tháng 9/1983, các phi công Liên Xô bắn
hạ một chiếc máy bay 747 của hàng không Hàn
Quốc, giết chết toàn bộ 269 người trên
khoang. Trong khi đó, cả hai phía của
Bức màn Sắt đang trong quá tŕnh triển khai vũ
khí hạt nhân tầm trung, trong đó có cả tên
lửa hành tŕnh đặt tại Greenham Common ở
miền nam xứ Anh (England), có khả năng tấn công
mục tiêu trong ṿng 5 phút sau khi rời bệ phóng. Thế giới đang ở trong t́nh
trạng "ngàn cân treo sợi tóc" v́ nút phóng
hạt nhân có thể được nhấn bất
cứ lúc nào. Theo kịch bản giả định
của Able Archer 83 th́ t́nh trạng hỗn loạn ở
Trung Đông đang bóp nghẹt nguồn cung ứng
dầu cho Liên Xô. Trong khi đó, Nam Tư - trước
không thuộc phe nào trong hai phía của Chiến tranh
Lạnh - đă quyết định ủng hộ phương
Tây. Các nhà lănh đạo Liên Xô (trong
kịch bản giả định) lo sợ điều
này sẽ dẫn đến một loạt các nước
Đông Âu khác sẽ theo chân Nam Tư, trở cờ
từ Hiệp ước Warsaw sang liên kết với
Nato, và đặt toàn bộ phe cộng sản trước
mối nguy thất bại. "Cuộc chiến" tưởng tượng
này mở màn với việc xe tăng Liên Xô tràn qua biên
giới tiến vào Nam Tư. Tiếp đến là khu
vực Scandinavia (bắc Âu) bị xâm lược, và quân
đội Liên Xô nhanh chóng đổ vào Tây Âu. Bị áp đảo, lực lượng
Nato buộc phải rút lui. Một vài tháng sau khi
cuộc xung đột giả định bắt đầu,
chính phủ các nước phương Tây cho phép
sử dụng vũ khí hạt nhân. Các lực lượng Nato đóng vai tṛ
chủ chốt trong cuộc tập trận đă phóng
đi một tên lửa hạt nhân tầm trung, xóa
sổ thủ đô Kiev của Ukraine khỏi bản
đồ thế giới. Nó được triển
khai nhằm đưa ra một tín hiệu, một
lời cảnh báo rằng Nato đă sẵn sàng leo thang
chiến tranh. Về mặt lư thuyết th́ việc
đưa ra 'tín hiệu về vụ tấn công
hạt nhân' này sẽ khiến cho các chính trị gia
với cái đầu lạnh hiểu t́nh thế. Thế nhưng lư thuyết này đă không
đúng. Đến ngày 11/11/1983, các kho vũ khí
hạt nhân trên thế giới đă trở nên mất
kiểm soát. Thế giới hầu như bị phá
huỷ hoàn toàn. Hàng tỷ người thiệt
mạng. Nền văn minh của con người
chấm dứt. Tín hiệu t́nh
cờ Vào cuối ngày hôm đó, các chỉ huy
Nato rời trụ trở về nhà, tự chúc mừng
bản thân về một cuộc tập trận thành công
nữa, tuy chỉ là một thành công vừa phải. Măi
về sau, chính phủ các nước phương Tây
mới phát hiện ra rằng cuộc tập trận
Able Archer 83 đă suưt châm ng̣i cho một cuộc
chiến tranh hạt nhân thực sự.
Bản quyền
hình ảnh Getty
Images Image caption "Có những bằng chứng ở
cấp cao nhất của quân đội Liên Xô cho
thấy họ không tin rằng đây chỉ là một
cuộc tập trận đơn thuần chứ không
phải là một vụ tấn công thực sự,"
ông Nate Jones, Giám đốc Đạo luật Tự do
Tiếp cận Thông tin của Trung tâm Lưu trữ An
ninh Quốc gia tại Thủ đô Washington DC, một
tổ chức độc lập phi lợi nhuận
ủng hộ chủ trương chính phủ mở, nói.
"Chúng tôi nay có trong tay một bộ
các tài liệu xác nhận rằng Liên Xô đă
thực sự lo sợ phương Tây sẽ tiến hành
một vụ phóng tên lửa hạt nhân." Văn pḥng Trung tâm Lưu trữ An ninh
Quốc gia đặt tại Đại học George
Washington chất đầy các hồ sơ và hộp tài
liệu xếp chồng lên nhau. Kệ tủ nào cũng
đựng đầy những thông tin mà chính phủ các
nước muốn giữ bí mật. Jones mất
rất nhiều năm kiên tŕ mới đọc hết
các chi tiết về Able Archer 83. "Tôi nhớ khi lần đầu tôi
đến các kho lưu trữ và bị cười vào
mặt, tôi được bảo rằng bạn sẽ
không bao giờ biết vấn đề đó v́ nó
được phân loại tối mật," Jones nói.
Nhưng sau 12 năm điền đơn yêu cầu
được tự do tiếp cận thông tin, kèm theo
khiếu nại và theo đuổi bền bỉ, vào năm
2015, những nỗ lực của ông đă được
đền đáp. "Tôi nhận được gói bưu
phẩm này qua đường thư tín, gồm báo cáo
t́nh báo chủ chốt với các toàn bộ các
nguồn thu thập thông tin - mà hay nữa là bưu
kiện được chuyển đến đúng vào
ngày sinh nhật của tôi." Tài liệu do Hội đồng Tư
vấn T́nh báo Nước ngoài của Tổng thống
Hoa Kỳ soạn thảo năm 1990 có tên là "Liên Xô
với nỗi lo sợ chiến tranh". Chỉ có
một vài đoạn ngắn được biên
tập lại, c̣n toàn bộ 109 trang của bản phúc
tŕnh nêu chi tiết những hậu quả ngoài dự tính
của Able Archer 83. Nó được viết rất nghiêm
túc. (Xem toàn bộ bản phúc tŕnh tại
đây). Không giống như các lần tập
trận trước, Able Archble 83 sử dụng các cách
thức thông tin liên lạc được mă hoá và có
những khoảng im lặng tuyệt đối trên sóng
radio. Quân đội được triển khai trên
bộ. Một số căn cứ không quân của Hoa
Kỳ thậm chí c̣n thao diễn hoạt động di
chuyển vũ khí - như đưa các đầu
đạn hạt nhân giả ra khỏi kho chứa.
Bản quyền hình ảnh Getty Images Image caption Dựa trên tin t́nh báo thu thập
được trong những tháng sau cuộc tập
trận, bản phúc tŕnh 1990 điều tra về
phản ứng của Liên Xô. Những phản ứng này
bao gồm việc ngưng các chuyến bay, đưa vũ
khí hạt nhân vào t́nh trạng sẵn sàng tác chiến
và xác định các mục tiêu tấn công quan
trọng. Các biện pháp pḥng thủ dân sự
được chú trọng ở mức chưa từng
thấy. Tất cả đều cho thấy Liên Xô
đă sẵn sàng cho một cuộc chiến toàn
diện. Giới lănh đạo Xô Viết không
tin rằng Able Archer chỉ là một cuộc tập
trận mà coi đây thật sự là hoạt động
nhằm che giấu cuộc tấn công hạt nhân đầu
tiên, và họ chuẩn bị tinh thần sẵn sàng
trả đũa. "Nỗi sợ hăi về việc
sẽ nổ ra chiến tranh là có thật, và rất
kinh hoàng - một phản ứng quân sự chưa
từng thấy," Jones nói. "Chúng tôi không muốn
kẻ thù của ḿnh nghĩ rằng chúng tôi sẽ là
bên tấn công trước trong khi chúng tôi hoàn toàn không
hề có ư định làm như vậy." Nhưng mà làm thế nào mà một
cuộc tập trận thường niên của NATO
lại bị hiểu nhầm một cách tai hại
đến thế? Để t́m câu trả lời, Jones và
các đồng nghiệp gần đây đă lần t́m
kỹ lưỡng các nguồn tin của Nga, bao gồm
cả kho lưu trữ của KGB ở Ukraine. "Chúng tôi đă t́m thấy một
tạp chí quân sự thuộc loại tài liệu
bảo mật của Liên Xô, đăng từ năm
1984 trong đó có bài phân tích chi tiết về Able
Archer," Jones nói. "Ngữ điệu lo lắng
của bài đó rơ ràng cho thấy là quân đội Liên
Xô đă thực sự sợ hăi." Vào 1983, nhà lănh đạo cao nhất
của Liên Xô là Yuri Andropov. Ông từng là người
lănh đạo lực lượng KGB và là người
bảo vệ nhiệt thành mô h́nh Xô-viết cũ, vươn
lên sau khi nắm giữ nhiều vị trí khác nhau trong
đảng cộng sản Liên Xô. Nhưng vào thời
điểm trở thành tổng bí thư đảng
cộng sản Liên Xô, ông bị bệnh nặng. Và ông
mắc chứng hoang tưởng trầm trọng. "Có sự hoang tưởng," Martin
Chalmers, phó tổng giám đốc của RUSI - nhóm nghiên
cứu an ninh có trụ sử tại London, nói. "Giới lănh đạo Liên Xô
nhớ tới cuộc tấn công bất ngờ của
Hitler hồi 1941, là cuộc tấn công khiến gần
như toàn bộ Liên Xộ bị phá hủy. Đó là
lăng kính mà họ nh́n nhận đối với
mọi chính sách của Hoa Kỳ."
"Tôi t́m thấy một tài liệu
trong đó Andropov nói với các sĩ quan KGB: 'Ưu tiên
số một của các anh là không được
bỏ sót một cuộc tấn công hạt nhân nào',"
Jones nói. "Các chuyên viên KGB được giao
nhiệm vụ cố gắng phát hiện ra điều
này và báo cáo hai tuần một lần." Bởi thượng cấp ở Moscow
muốn nghe về nguy cơ tiềm ẩn có cuộc
tấn công hạt nhân và để làm hài ḷng các lănh
đạo, các điệp viên gửi về những
tin tức như thế. "Những điệp viên này ở
gần phương Tây, họ sống ở phương
Tây và biết chắc không hề có kế hoạch
tiến hành cuộc tấn công hạt nhân đầu
tiên, nhưng họ báo cáo những ǵ họ đă
được chỉ đạo là phải báo cáo,"
Jones giải thích. "Moscow đă thu thập các báo cáo này
và rút ra kết luận nghiêm trọng rằng Able Archer
83 chính là cái đó." Thật là một ṿng luẩn quẩn
đầy nguy hiểm. "Đó là một thất
bại của hệ thống Xô Viết," Jones nói.
"T́nh báo Liên Xô đă hành động bất
hợp lư." Song chính các nhà lănh đạo phương
Tây cũng không lường trước được
sự nguy hiểm của cuộc tập trận giả
định về cuộc tấn công hạt nhân đầu
tiên. "Đó là một sự thiếu
nhạy cảm trong bối cảnh cuộc chạy đua
vũ khí hạt nhân đầy căng thẳng,"
Jones nói. "Cuộc tập trận thường niên
mang tên Autumn Forge [mà Able Arch 83 là một phần trong
đó] diễn ra ngay gần biên giới Liên Xô và sau
đó các nước Nato lại có chiều hướng
bổ sung thêm những vũ khí hạt nhân
mới." Tuy báo cáo bí mật lên tổng thống
Hoa Kỳ về Able Archer 83 đă không được công
bố cho đến tận năm 1990, nhưng trong ṿng
vài tháng sau cuộc tập trận, những dấu
hiệu đầu tiên của sự cố đă đến
tai t́nh báo Anh. Cả Thủ
tướng Margaret Thatcher và Tổng thống Reagan
đều hoảng hốt khi họ phát hiện ra Liên
Xô tin rằng họ sẽ cho phép kích hoạt cuộc
tấn công hạt nhân đầu tiên. May mắn thay - và có lẽ một
phần do nỗi sợ hăi chiến tranh - trong những
năm tháng tiếp theo, căng thẳng đă bớt
đi. Tổng thống Mỹ Reagan và tân
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô
Mikhail Gorbachev bắt tay thực hiện một loạt các
hiệp ước cắt giảm vũ khí. Không chỉ là bài học đáng sợ
trong lịch sử Chiến tranh Lạnh, Able Archer 83
vẫn liên quan đến thời sự ngày nay.
Những tranh căi, cáo buộc lẫn nhau giữa Nga và
Mỹ lại đang nổ ra, khiến người ta
quan ngại về việc các hiệp định
kiểm soát vũ khí hạt nhân toàn cầu có thể
sẽ bị phá bỏ. Nga, Mỹ và Trung Quốc đều
đang gia tăng kho vũ khí hạt nhân của ḿnh. Hoa Kỳ cũng nhấn mạnh
rằng người Nga đă vi phạm Hiệp ước
Vũ khí Tên lửa Hạt nhân Tầm trung (Intermediate-Range
Nuclear Forces - INF) với việc phát triển một
loại tên lửa tầm trung mới. Do vậy,
Tổng thống Trump tuyên bố rằng Hoa Kỳ
sẽ rút khỏi hiệp ước này. "Sự thất bại trong kiểm soát
vũ khí kết hợp với những mối quan
ngại hiển nhiên khi cả hai bên đều coi phía
bên kia là xấu chơi và đang âm mưu thực
hiện điều ǵ đó rất tồi tệ trong
bối cảnh khủng hoảng chính trị,"
Chalmers nói. "Nếu cuộc khủng hoảng xảy
ra, nguy cơ hiểu nhầm giống như chúng ta
biết năm 1983 là cực lớn." Jones, người đă dành cả sự nghiệp để nghiên cứu Able Archer 83 đồng ư: "Khi nào c̣n tồn tại vũ khí hạt nhân, khi đó c̣n nguy cơ chiến tranh do những tính toán sai lầm."
|