16/02/2020 (Diễn Đàn Việt Nam 21) - Nền
chính trị Âu châu rất phong phú, đa
dạng và hiệu quả là nhờ sự
hiện diện của nhiều khuynh hướng,
trào lưu và chính đảng sinh hoạt sôi
động trong một thể chế dân chủ
đa nguyên và đa đảng.
Các khái niệm chính trị đối
nghịch
Tả-hữu
Sự phân biệt Tả hữu khởi nguồn
từ quy định chỗ ngồi của Quốc
hội Pháp vào năm 1814. Theo đó các
đảng chủ trương thay đổi chính
trị và xã hội ngồi phía trái
của Chủ tịch Quốc hội và các
đảng chủ trương duy trì hiện
trạng chính trị ngồi phía tay phải. Nay
khái niệm Tả và Hữu được
diễn tả cho quan điểm chính trị
của một cá nhân, nhóm hay một chính
đảng và dùng để phân biệt với
phía đối nghịch chính trị khác.
Tuy nhiên sự phân biệt Tả Hữu thường
diễn giải đơn giản nên tạo nhiều
tranh cãi trong công luận. Một chính đảng
tự nhận Tả, nhưng giới truyền
thông báo chí lại liệt đảng ấy
vào một khuynh hướng chính trị
khác.
Trong ý nghĩa phổ quát, Chính trị
Tả được hiểu là những nỗ
lực tranh thủ bình đẳng xã hội.
Tự do xã hội đứng trên tự
do cá nhân. Theo quan điểm Tả, mọi người
bình đẳng và người trong
xã hội liên kết với nhau không chỉ
vì công bằng, mà còn vì những
giá trị như công lý, nhân bản và tinh
thần quốc tế, Ngược lại
Chính trị hữu khuynh cho rằng phe tả
theo đuổi một "hư cấu" mọi người
bình đẳng. Theo họ các cá thể
trong xã hội tự bản chất đã
có khác biệt nên không thể ngang bằng
như nhau được. Hữu khuynh chủ trương
một hệ thống phẩm trật dựa trên
dị biệt cá nhân, định chuẩn xã hội
và các giá trị truyền thống quốc
gia. Và qua đó mọi người trong
xã hội ràng buộc nhờ uy quyền,
kỷ luật và tinh thần quốc gia.
Cực hữu-Cực tả
Các khuynh hướng tả hữu thể hiện
qua các sinh hoạt phù hợp với tinh
thần dân chủ và hiến pháp quốc gia nên
không thể đồng hoá với các khuynh
hướng cực tả (cộng sản, vô
chính) hay cực hữu (Quốc gia cực
đoan, Phát xít). Thành phần cực hữu
chủ trương hủy bỏ thể chế dân
chủ-tự do. Đối với họ,
chỉ Dân tộc mình là trên hết. Họ
bài ngoại và chống người khác
chính kiến, thậm chí bằng bạo lực.
Họ phủ nhận quan điểm mọi người
bình đẳng. Truyền thông báo chí thường
dùng từ phát xít, Tân quốc xă
(Neonazi) để chỉ các phần tử cực
hữu. Còn cực tả cho rằng
nhà nước chỉ là công cụ của
giới thống trị dùng để trấn
áp và bóc lột nhân dân nên họ chống
lại hệ thống dân chủ hiện tại bằng
bạo lực để tạo ra một chế
độ vô chính.
Tiến bộ - Bảo thủ
Trong thời kỳ khởi đầu của nền
dân chủ Tây phương, đặc biệt trong
thế kỷ 19, Tả phái nỗ lực
cải cách xã hội qua việc thực hiện
những chính sách cải thiện đời
sống của tầng lớp công nhân và thực
thi nhân quyền. Họ đề cao những
thành quả canh tân và tự xem mình
là thành phần tiến bộ. Ngược
lại dựa vào những định chuẩn
xả hội, phe hữu muốn bảo lưu hiện
trạng kinh tế và chính trị cũng như
thận trọng đổi mới nên từ
bảo thủ dùng cho phe hữu khuynh. Sự
phân chia khái niệm Bảo thủ-Tiến bộ
trải qua nhiều thời gian cũng bị thay
đổi. Sau Thế chiến thứ Hai, các
đảng hữu đă triển khai và thực
hiện nhiều chương trình hiện đại
tiến bộ, thậm chí hiệu quả nhiều
hơn so với các đảng tả.
Bình đẳng - Tự do
Là những khẩu hiệu tranh cử
được các chính đảng tả-hữu
dùng làm nổi bật trọng tâm chương
trình chính trị. Hai từ này có
vẻ cạnh tranh. Triết gia xã hội Max
Horkheimer cho rằng "Càng nhiều Bình
đẳng thì càng ít Tự do, một
xã hội hoàn toàn bình đẳng
mà không có tự do thường dẫn
đến độc tài. Và ngược
lại hoàn toàn tự do và không có
bình đẳng sẽ tạo ra tình trạng
man rợ, kẻ yếu bị phó thác cho
kẻ mạnh". Đây là điểm cực
đoan của chủ nghĩa xă hội và chủ
nghĩa tự do.
Quốc tế - Quốc gia
Đáp ứng tư tưởng bình
đẳng, từ lâu phe Tả theo đuổi
tiêu chí quốc tế và hiểu đây
là một cuộc vận động. Sau 1945 nhiều
nhóm tả xem công tác chống chủ nghĩa
đế quốc là cuộc đấu tranh
giải phóng dân tộc. Nhưng nay nhiều
nhóm tả lại phê phán toàn câu hoá
và chống lại việc quốc tế hoá
chủ nghĩa tư bản cũng như xem chủ quyền
quốc gia là điều kiện đầu
bảo đảm những thành quả xă hội
trong quốc gia. Từ giữa thế kỷ 20, phe
hữu theo đuổi một đường lối
dân tộc, duy trì ý thức hệ hệ
quốc gia nhưng đồng thời tự nhân
là lực đẩy của công cuộc
toàn cầu hoá và thống nhất Âu châu.
Cộng sản-Xã hội
Cũng cùng theo đuổi "Chủ nghĩa
xã hội", nhưng giữa người
Cộng sản và người Xã hội
chủ trương thực hiện hoàn toàn
khác nhau.
Về mặt lịch sử, phong trào xã hội
và cộng sản đều xuất phát từ
tư tưởng Karl Marx. Các đảng chủ
trương lật đổ nền thống trị
giai cấp của tư bản chủ nghĩa để
thiết lập một trật tự chính
trị công bằng theo chủ nghĩa xã hội.
Về mặt ý thức hệ, các chính
đảng xã hội bác bỏ chuyên chính
độc đảng, đấu tranh giai cấp, dân
chủ tập trung, kinh tế nhà nước
chỉ huy. Tuyên ngôn Quốc tế Xã hội 1951
tại Luân Đôn, Anh quốc khẳng định
quan điểm "Sẽ không có chủ nghĩa xă
hội khi không có tự do. Chủ nghĩa
xã hội chỉ có thể thực hiện
qua dân chủ và dân chủ chỉ hoàn hảo
qua chủ nghĩa xã hội."
Về mặt chính sách, các chính
đảng xă hội, dân chủ xã hội hay lao
động đều đưa ra những chương
tŕnh chính trị thực tiễn theo định
hướng pháp trị, dân chủ, tự
do, nhân quyền, đoàn kết và công bình
xã hội.
Những người Xã hội thực
hiện lý tưởng xă hội chủ nghĩa
bằng con đường dân chủ-tự
do thay vì độc tài-độc đảng
như Cộng sản.
Tóm lại phe xã hội là một thành
trì không chỉ đối nghịch chủ
nghĩa Cộng sản và Tư bản, mà
còn quyết tâm theo đuổi bảo vệ
các giá trị tự do, dân chủ.
Đồng hóa Cộng sản với Tả
và Xã hội là không đúng.
Khuynh hướng chính trị của các
đảng dân chủ Âu châu
Bảo thủ
Bên cạnh chủ nghĩa tự do và xã hội,
chủ nghĩa Bảo thủ là một trong ba
ý thức hệ chính trị chính tiêu biểu
trong những thế kỷ 18 và 19 ở Âu
Châu. Bảo thủ là khái niệm tập hợp
cho các phong trào chính trị chủ trương
duy trì hiện trạng hay phục hồi những
truyền thống trước.
Người bảo thủ rất thận trọng
trước những cái mới. Họ đòi
hỏi trước khi áp dụng mặt hữu
ích của cái mới cần phải minh chứng
để tránh thiệt hại. Người
bảo thủ cũng có ý muốn cải
cách nên không phải bất cứ hiện
trạng nào cũng phải bảo vệ. Các
đảng bảo thủ ít khi đề cao khía
cạnh công bằng trong chương trình, đôi
khi còn giới hạn quan điểm phóng
khoáng. Phe bảo thủ tránh dùng khái niệm
Hữu cho đảng của mình và thích
nhận mình là bảo thủ hơn. Theo họ
nhãn hiệu Hữu đã bị lạm
dụng trong lịch sử bởi Phát
xít và Quốc xã (Nazi). Đối với
bảo thủ các tiêu điểm Tự do
cá nhân, An ninh và một nhà nước
hùng mạnh là những ưu tiên trong chương
trình chính trị. Các chính đảng
bảo thủ thường quảng bá khái
niệm "trung dung" cho đường lối
của mình để phân ranh với các
đảng tả hay cực hữu hầu dễ
tiếp cận với mọi tầng lớp
xã hội.
Dân chủ xã hội
Dân chủ xã hội phát xuất từ tư
tưởng chủ nghĩa xã hội. Các
đảng dân chủ xã hội chủ trương
xây dựng một xă hội tự do và công
bình. Họ đòi hỏi một hệ thống
không có bóc lột, bạo lực và trấn
áp, bảo đảm các quyền cơ bản
kinh tế, chính trị và xã hội cho tất
cả mọi người. Dân chủ xã hội
hiện thực quyền tham dự chính
trị trong mọi lãnh vực.
Đảng dân chủ xă hội tự xác định
là chính đảng Tả, nhưng nay cũng
dùng từ "tân trung dung" hay "đảng
trung dung đoàn kết". Mục tiêu dân chủ
xã hội là bằng phương tiện dân
chủ thực hiện lý tưởng công bằng,
công lý và đoàn kết.
Tự do
Các đảng theo khuynh hướng tự do
khó liệt vào trục Tả hữu. Vì
một mặt đề cao bình quyền
chính trị nhưng lại nhấn mạnh yếu
tố năng lực cá nhân dị biệt
là động lực thăng tiến. Phe tự
do chủ trương quyền tự quyết trong
lãnh vực kinh tế và đề cao
cá thể. Phe tự do có lập trường
gần giới hoạt động kinh doanh nên thuộc
về phe tư sản hữu khuynh.
Xanh
Xanh là một trào lưu chính trị hay phong
trào xă hội bảo vệ môi sinh, thiên nhiên,
chủ trương xây dựng một xã hội
sinh thái bền vững dựa trên công bằng,
dân chủ và phi bạo lực. Phong trào Xanh
dân chủ lan rộng từ những năm 70
của thế kỷ 20 và đã trở
thành một lực lương chính trị
quan trọng trong hệ thống chính đảng
ở các nước Âu Châu. Phong trào xanh
rất dấn thân trong lãnh vực Nhân quyền.
Dân túy
Chủ nghĩa dân túy phân xã hội thành
"nhân dân“" và "tầng lớp tinh
hoa". Các đảng dân tuý tự nhận
là "tiếng nói của nhân dân"
đứng lên chống đối giới tinh
hoa trong chính quyền và các chính đảng
lớn. Họ hỗ trợ những yêu
sách mở rộng vai trò của nhân dân
được thể hiện trong các quyết
định chính trị, chẳng hạn qua trưng
cầu dân ý. Nhưng ngược lại quyền
lực của các cơ quan dân chủ như Quốc
hội, Liên minh Âu Châu, các đại công ty và
giới truyền thông phải hạn chế. Trong
thập niên gần đây, Phong trào dân tuý
trỗi dậy nhờ sự bất mãn
của nhiều thành phần trong quần chúng
đối với vấn đề toàn câu
hoá và di dân tị nạn. Các đảng dân
túy thường kích động người
dân bài ngoại, đề xuất những
giải pháp đơn giản cho những vấn
đề phức tạp cũng như thường
sử dụng dối trá và hứa suông
cho các chương trình tranh cử.
Vài mô hình diễn tả sự đa
dạng chính trị
Có nhiều cách thức dùng để
biêu hiện mức độ Tả-Hữu,
Bảo thủ-Tiến bộ, Phóng khoáng-Độc
đoán của các chính đảng như mô
hình, một chiều ngang, hay hai chiều ngang
dọc hoặc hình thoi, hình móng ngựa
hay GAL/TAN skala...
Mô hình một chiều ngang và hai chiều
ngang-dọc
Chiều ngang tiêu biểu cho tuyến kinh tế (Lao
động- Tư bản) với hai cực. Cực
Tả biểu hiện cho các lập trường
chủ trương tái phân phối tài sản,
công bằng xă hội, sự can thiệp
của nhà nước trong lãnh vực
kinh tế. Trong khi các lập trường
chủ trương tự do thị trường,
một nhà nước phúc lợi không
quá lớn và một thị trường lao
động linh hoạt thuộc về cực hữu.
Để phân biệt với chiều kinh tế,
chiều dọc của tuyến xã hội không
dùng khái niệm Tả và Hữu mà
dùng khái niệm Tiến bộ, Phóng
khoáng, Tự do cho phía trên và khái niệm
Bảo thủ, truyền thống hay độc đoán
cho phía dưới. Lập trường Tiến
bộ đòi hỏi Tự do cá nhân và
tách rời tôn giáo và nhà nước,
ủng hộ bảo vệ môi sinh và chấp nhận
một xã hội đa văn hoá. Ngược
lại phía bảo thủ nhấn mạnh tầm quan
trọng của những định chế xã hội
(gia đình, tôn giáo và quốc gia), đòi
hỏi một nhà nước mạnh lo trật
tự và pháp luật cũng như bảo
vệ văn hoá dân tộc.
Các chính đảng tại Đức
Hệ thống chính trị của Đức có
những điểm mạnh là: Khả năng đạt
tới sự đồng thuận trong quá tŕnh ra quyết
định. Sự ổn định chính trị
rất lớn. Sự gắn kết về mặt xă
hội và sự thịnh vượng về kinh tế là
những nét đặc trưng của xă hội Đức.
Ở Đức có hai nhóm đảng chính trị chính
là cánh hữu và cánh tả.
Phe Tả: Đảng Tả (Die Linke), Đảng xanh (Grün),
Đảng Dân chủ xã hội (SPD).
Phe Hữu: Đảng Tự do dân chủ (FDP),
Liên minh Dân chủ Thiên chúa giáo (CDU), Liên minh
xã hội Thiên Chúa giáo (CSU), Đảng
Chọn lựa cho nước Đức
(AFD).
Chính trị Tả-Hữu của các
chính đảng được diễn tả trên
Trục ngang Tả-Hữu 11 cấp.
Cấp 1 cực Tả và cấp 10 cực hữu.
Chính trị Tả-Hữu và khuynh hướng
Bảo thủ hay Tiến bộ được
diễn tả qua trục ngang Tả-Hữu và
trục dọc Bảo thủ-Tiến bộ.
Sự phân biệt khuynh hướng
chỉ thông qua chiều Tả-Hữu hay Tiến bộ-Bảo
thủ quá đơn giản không đủ để
diễn tả sự đa dạng chính trị.
Trong hai thập niên qua nhiều vấn đề liên
hệ đến cách sống, môi sinh, đa văn
hoá, chủ nghĩa dân tộc và di dân
được bàn cãi sôi nổi trong công luận.
Nhu cầu định hướng chính trị rất
cao. Các đảng không còn thuần tuý
Tả hay Hữu. Phong cảnh chính trị ở
Âu châu mang nhiều màu sắc hơn nên khuynh hướng
và lập trường của các chính
đảng cần được phân định
theo những tiêu chuẩn mới thay vì giới
hạn trong cách phân định Tả-Hữu.
Tại Đức đảng CDU đang tìm
cách giới hạn biên giới chính
trị tả, hữu, còn đảng SPD đang
phân tích để xem đảng còn bao nhiêu phần
trăm tả. Báo chí truyền thông thường
bình luận chính quyền tương lai sẽ
thuộc phe hữu hay tả. Thật ra câu hỏi
tả hữu không hữu ích gì cho sự
trả lời. Sự phân biệt tả hữu
không còn đủ để hiểu hệ thống
chính đảng Đức.
Hai thí dụ điển hình: Một số
đảng tả như Die Linke cũng chủ trương
giới hạn di dân như lập trường
cố hữu của các đảng hữu.
Hoặc đảng dân túy hữu khuynh như AFD
chủ trương giới hạn tình trạng
lao động mướn qua dịch vụ trung gian
trung đáp ứng yêu sách của Công đoàn
hay của SPD.
Các đảng hiện nay không còn thuần
tuý Tả hay Hữu. Chúng thuộc về
phe GAL hay phe TAN Liesbet Hooghe và Gary Marks thuộc Đại
học Chapel Hill đă đưa ra một mô hình phân
biệt mới gọi là Skala GAL/TAN. GAL (Green,
Alternatively, Liberal - Xanh/Bảo vệ môi sinh, Chọn lựa
/ Phóng khoáng/Tự do và TAN (Traditional,
Authoritarian, Nationalistic - Truyền thống / bảo
thủ, Độc đoán / Kỷ luật, Dân tộc
/Địa phương).
GAL đại diện cho các chính đảng
Xanh-Chọn lựa và Phóng khoáng còn
TAN cho các đảng Truyền thống Độc
đoán-Dân tộc tính.
Mô hình GAL-TAN Skala
Lập trường GAL-TAN trên cột vị
trí từ 0 đến 10: Số 0 là
Phóng khoáng/ hậu vật chất
(Post-materialism chỉ nhu cầu tinh thần như sức
khỏe, hạnh phúc, môi sinh lành mạnh). Số
10 là độc đoán/vật chất. Số
0 biểu hiện giá trị tự do-hậu vật
chất và tán thành sự mở rộng
các quyền tự do cá nhân như phá
thai, hôn nhân đồng phái và tham dự
chính trị. Số ngược lại đề
cao những giá trị truyền thống - vật
chất và đòi hỏi nhà nước
phải có uy quyền trong những vấn đề
xã hội và văn hoá.
Các chính đảng tại Phần Lan
Hệ thống các đảng chính trị của
Phần Lan khá ổn định. Trong hệ thống chính
trị đa đảng của Phần Lan, có 3, 4 đảng
lớn nhất mỗi đảng thu hút khoảng 20%
sự ủng hộ và khoảng 10 đảng nhỏ khác
cạnh tranh phần c̣n lại và khoảng một
nửa trong số đó thành công trong việc có
được ghế trong Quốc hội.
- Liên minh cánh Tả (tả) VAS.
- Liên minh Xanh (khuynh tả) VIHR.
- Đảng Dân chủ Xă hội Phần Lan (khuynh
tả) SDP.
- Đảng nhân dân Thụy Điển, Phần Lan
(trung dung) SFP.
- Đảng Trung tâm Phần Lan (khuynh hữu) KESK.
- Đảng Tập hợp Dân tộc (trung hữu)
KOK.
- Đảng Dân chủ Thiên Chuá giáo (hữu)
KD.
- Đảng Người Phần Lan (dân túy) PS.
Theo mô hình
GAL/TAN các chính đảng Phần Lan chia
thành hai phe. Các đảng truyền thống, vật
chất được đai diện bởi
KESK, KOK, KD và PS và đối nghịch là
các đảng phóng khoáng-hậu vật chất
như SDF, SFP, VAS và VIHR.
Những con số được đưa ra
chỉ tượng trưng minh hoạ, chứ không
chính xác. Đảng dân túy hữu khuynh
PS ở số 9 và, đảng KD với lập
trường độc đoán ở số
tương tự 8, 4. Đảng KESK khuynh hữu
với lập trường độc đoán
có số 7. Ngược lại các đảng
có lập trường phóng khoáng như
SDP và SFD có vị trí số 3. Đảng
tả VAS có 2 Đảng xanh VIHR ở số 1.
Riêng đảng Trung tâm KOK đứng vị
trí số 5.
Thay lời kết
Sự khác biệt với
các chế độ độc tài, độc
đảng như CS Việt Nam là nền chính
trị dân chủ đa đảng Âu Châu rất phong
phú và hiệu quả. Tại mỗi nước
thành viên Âu Châu đều có hàng chục
đảng tham gia sinh hoạt, tranh cử. Chính
quyền thay đổi thường xuyên theo ý
dân thể hiện qua kết quả bầu cử,
nhưng không vì thế mà đất nước
bị xáo trộn. Không có đảng nào
mạo nhận là "chính quyền nhân dân"
và xem thành phần đối lập là
"kẻ thù của nhân dân". Quốc hội
là cơ quan tối cao của nhân dân, chứ không
phải là công cụ của một đảng, thông
qua sự hiện diện của nhiều chính
đảng phản ảnh lợi ích và
tính đại diện của mọi thành phần
trong xã hội. Tại nhiều nước, một
chính đảng khi giành được
chính quyền qua cuộc bầu cử thường
có khuynh hướng sử dụng ưu thế
đa số để áp đảo hoặc
tìm cách loại trừ thiểu số đối
lập ra khỏi các cuộc hiệp thương
chính trị. Đối với Âu châu, Dân
chủ không chỉ có ý nghĩa là tôn
trọng thiểu số đối lập mà
còn hỗ trợ sinh hoạt của thiểu
só đối lập hôm nay có cơ hội
sẽ trở thành chính đảng cầm
quyền trong ngày mai.
|