Nguy cơ cao chưa từng thấy việc đối đầu trực diện Mỹ – Trung ở Biển Đông |
Máy bay F-35B hạ cánh trên tàu USS America (LHA 6) ở
Biển Đông Trong khi Trung Quốc và Hoa Kỳ khẩu chiến với nhau về mọi thứ, từ thương mại, tới Covid-19, rồi tới Hồng Kông, th́ hai cường quốc này lại có nguy cơ cao cả trong việc đụng độ trực diện. Không phải ở nơi nào khác mà chính là ở Biển Đông, nơi các tàu và máy bay chiến đấu của họ đối đầu nhau với tần suất cao, theo Bloomberg ngày 28/5. Một
cuộc xung đột quân sự có lẽ sẽ tàn phá
cả hai. Không có dấu hiệu cho thấy một trong
hai bên thực sự muốn tiến tới xung đột.
Tuy nhiên, trong thời điểm căng thẳng tăng
cao, những tính toán sai lầm có thể dẫn đến
những hậu quả không lường trước
được. Chỉ
trong bốn tháng đầu năm, Hải quân Lục
chiến Hoa Kỳ đă tiến hành bốn hoạt
động tự do hàng hải – được
gọi là FONOPS – ở Biển Đông, nơi có tranh
chấp chủ quyền bởi các quốc gia bao gồm
Trung Quốc, Philippines, Việt Nam và Malaysia. Năm ngoái,
Hoa Kỳ đă tiến hành tám hoạt động
tự do hàng hải ở Biển Đông. Đồng
thời, sau khi Trung Quốc vượt qua sự bùng
nổ tồi tệ nhất của viruss corona, hải quân
của nó đă rời khỏi cảng Hải Nam và
nối lại các cuộc tập trận trong khu
vực. Đây
là một tṛ chơi mèo vờn chuột giữa quân
đội của hai quốc gia vốn chưa có
lịch sử chạm chán nhau. Tập Cận B́nh đang
t́m mọi cách khuấy động chủ nghĩa dân
tộc cực đoan trong nước nhằm đánh
lạc hướng chú ư khỏi nền kinh tế
bị tổn thương, một tâm thế không phù
hợp cho chính sách ngoại giao mềm mỏng cần
thiết để xoa dịu các xung đột trên
biển. Tập đă lợi dụng Đại hội
đại biểu nhân dân toàn quốc (Quốc hội
Trung Quốc) để một lần nữa tuyên
bố quân đội PLA tăng cường chuẩn
bị chiến tranh. Collin
Koh Swee Lean, một nhà nghiên cứu tại Đại
học Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam (RSIS)
của Singapore cho biết: “Trong
khi xung đột vũ trang tiềm năng giữa Trung
Quốc và Mỹ về mặt lư thuyết là một
khả năng xa vời, chúng ta thấy các khí tài quân
sự của họ hoạt động đều đặn
hơn và với cường độ lớn hơn
trong cùng một khu vực hàng hải. Sự tương
tác giữa các khí tài đối thủ trong khu vực
sẽ tạo ra khả năng tính toán và đánh giá
sai, dẫn đến việc vũ lực có thể
được sử dụng một cách vô t́nh
hoặc do khinh suất, do đó nó có khả năng gây
ra chạm trán và có thể dẫn đến leo thang.
Đây là một rủi ro chúng ta không thể lường
trước”. Hoa
Kỳ và Trung Quốc đă vờn nhau ở Biển
Đông trong nhiều năm. Mặc dù Hoa Kỳ không
phải là một quốc gia có yêu sách lănh thổ, nhưng
vùng biển này là con đường chính cho vận
chuyển và thương mại toàn cầu, trữ lượng
hải sản và tiềm năng mỏ nhiên liệu
lớn. Hoa Kỳ đă hỗ trợ một số
quốc gia nhỏ hơn chống lại sự bành trướng
của Trung Quốc. Bắc Kinh đă tăng cường
sự hiện diện quân sự trong khu vực, bao
gồm cả động thái xây dựng phi đạo
và phần cứng chiến lược trên các băi đá
và các rạn san hô thấp. Bắc Kinh trong thời gian
gần đây cũng đă triển khai vũ trang hóa các
tàu hải cảnh thành một tàu hải quân tiêu
chuẩn để hộ tống các đội tàu
đánh cá của nó. Bộ
trưởng Quốc pḥng Mark Esper đă phát biểu
vào tháng 12/2019 về ư định ưu tiên triển
khai lực lượng của Hoa Kỳ đến khu
vực Châu Á – Thái B́nh Dương từ các khu
vực khác trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng tăng
với Trung Quốc. Covid-19 đă khiến các cuộc
tập trận giảm quy mô hoặc bị hủy
bỏ, hàng không mẫu hạm U.S.S. Theodore Roosevelt
phải tạm dừng hoạt động ở đảo
Guam sau khi hàng trăm thành viên phi hành đoàn xét
nghiệm dương tính với Covid-19 (hiện đă
quay trở lại hoạt động). Tuy nhiên, vẫn
c̣n các điểm đáng lo ngại. Phó
trợ lư Bộ trưởng quốc pḥng Hoa Kỳ khu
vực Đông Nam Á, Reed Werner, tuần trước đă
cảnh báo về một “xu hướng rất đáng
lo ngại” trong một cuộc phỏng vấn với
Fox News, cáo buộc Trung Quốc đă “quấy
rối” tàu khu trục lớp Arleigh Burke U.S.S. Mustin trong
khi nó tuần tra trên Biển Đông. Ông cũng trích
dẫn ít nhất chín trường hợp máy bay
chiến đấu Trung Quốc làm điều tương
tự với máy bay trinh sát của Hoa Kỳ. Trong
nỗ lực tăng cường năng lực trên không
phận thuộc vùng biển tranh chấp, Bộ
Quốc pḥng Trung Quốc tuyên bố sẽ chính
thức thiết lập một khu vực nhận
dạng pḥng không sau nhiều năm cố gắng –
chủ yếu là không thành công – để buộc các
máy bay từ các quốc gia khác bay vào khu vực
phải thay đổi hành tŕnh của họ. Tuy nhiên,
không rơ điều này thực sự có thể xảy
ra hay không. Hải
quân Lục chiến Hoa Kỳ gần đây cũng
đă dính líu vào một cuộc đối đầu
với các tàu Trung Quốc, sau khi hai lần gửi tàu
chiến tham gia các hoạt động hiện diện
ngoài khơi Malaysia, nơi các tàu Trung Quốc đang
theo dơi một tàu khoan hợp đồng của Malaysia
đang thăm ḍ hai khu vực năng lượng có
khả năng sinh lợi [thuộc khu vực đặc
quyền kinh tế EEZ của Malaysia] mà Trung Quốc cũng
đ̣i chủ quyền. Phó đô đốc hạm
đội 7 Bill Merz cho biết trong một tuyên
bố hồi giữa tháng 5 rằng Hoa Kỳ đă làm
vậy để hỗ trợ các đồng minh và
đối tác của họ theo đuổi hợp pháp
các lợi ích kinh tế. Bộ
Ngoại giao Trung Quốc nói tại thời điểm
đó tàu khảo sát của họ là đang “thực
hiện các hoạt động b́nh thường trong vùng
biển thuộc quyền tài phán của Trung Quốc”
và gọi t́nh huống đó là “cơ bản ổn
định”. Vào Chủ nhật, ngoại trưởng
Trung Quốc Vương Nghị lớn tiếng cáo
buộc “các quốc gia không thuộc khu vực đă
uốn cong cơ bắp [dọa dẫm vũ lực]”
trong một nỗ lực nhằm gây bất ḥa giữa
Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á. Các
chuyên gia an ninh quen thuộc với quan điểm
của chính phủ Malaysia, cho biết các quan chức
ở Kuala Lumpur bày tỏ lo ngại với Hoa Kỳ
rằng sự hiện diện của họ sẽ
chỉ khiến vấn đề leo thang. Một phát ngôn
viên của Bộ Ngoại giao Malaysia từ chối b́nh
luận. Ông Bonnie Glaser, giám đốc Dự án Năng
lượng Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu
Chiến lược và Quốc tế cho biết: “Hoa
Kỳ đă gửi đi một tín hiệu rơ ràng”. Không
quân Hoa Kỳ đă gửi hai chiếc B-1B Lancers trên
một chuyến bay khứ hồi hơn 30 giờ
từ Nam Dakota để tiến hành các hoạt động
trên Biển Đông vào ngày 29/4, thậm chí ngay cả
khi báo cáo chấm dứt hoạt động lâu dài
về việc duy tŕ sự hiện diện của máy
bay ném bom liên tục ở đảo Guam. Trong một
tuyên bố gửi qua email, Không quân cho biết họ
đă chuyển đổi thành một phương pháp
cho phép máy bay ném bom cất cánh từ một loạt các
địa điểm ở nước ngoài, khiến
chúng hoạt động không thể đoán trước
được. “Tôi
nghĩ rằng một phần của sự gia tăng
trong các hoạt động quân sự của Hoa Kỳ
là để đảm bảo rằng Trung Quốc không
tính toán sai lầm và nghĩ rằng Hoa Kỳ đang không
sẵn sàng v́ thực tế là tàu khu trục Theodore
Roosevelt đă ngừng hoạt động ở đảo
Guam”, ông Glaser nói. “Nhưng tôi cũng nghĩ rằng
đó là để đáp trả sự ‘tăng
nhiệt’ của Trung Quốc”. Có
nhiều cơ chế để tránh sự nhầm
lẫn giữa Hải quân Trung Quốc và Hoa Kỳ.
Trung Quốc, Hoa Kỳ và 19 quốc gia khác đă tham gia
Quy tắc hành xử đối với các cuộc
gặp gỡ ngoài dự kiến trên biển (CUES)
với một giao thức chuẩn cho quy tŕnh an toàn. Các
quan chức Hải quân Hoa Kỳ đă nói rằng
họ đă liên lạc chặt chẽ hơn với
PLA, và CUES đang hoạt động. Tuy
nhiên, nó không bao gồm các lực lượng bảo
vệ bờ biển hoặc dân quân đánh cá, vốn
đang được Trung Quốc sử dụng ngày càng
nhiều để khẳng định yêu sách của nó
đối với hơn 80% Biển Đông. “Vấn
đề ở đây là các sự cố mà chúng ta
quan sát được trong khu vực không phải là
‘ngoài dự kiến’ — trước những cuộc
chạm trán gần đây, các lực lượng
hải quân đối thủ trên biển đă
biết mặt nhau và họ đang ngầm theo dơi và giám
sát lẫn nhau, ở tầm nh́n trực quan”, Koh
từ RSIS ở Singapore cho biết. Trước
đây đă có những t́nh huống căng thẳng. Năm
2001, một máy bay chiến đấu của Trung
Quốc đă va chạm với một máy bay do thám
của Hoa Kỳ trên không phận quốc tế,
buộc máy bay Hoa Kỳ phải hạ cánh khẩn
cấp ở Trung Quốc và máy bay phản lực Trung
Quốc bị rơi. Năm
2016, một tàu hải quân Trung Quốc đă bắt
giữ một máy bay không người lái nghiên cứu
dưới nước của Hải quân Hoa Kỳ trong
vùng biển quốc tế, khiến Tổng thống
Trump buộc tội Trung Quốc đánh cắp. Sau đó
nó đă được trả lại. Gần
đây nhất, Bộ Quốc pḥng Trung Quốc nói
rằng hải quân của họ đă theo dơi và
trục xuất một tàu khu trục tên lửa dẫn
đường của Hoa Kỳ vào ngày 28/4, nói
rằng họ đă vi phạm lănh thổ Trung Quốc.
Theo quan điểm của Tập, Trung Quốc đang tái
tập trung lại quân đội từ các quân đoàn
trên bộ, trên không và trên biển. Quân đội
Trung Quốc đă đưa vào hoạt động hơn
hai chục tàu mới trong năm 2016 và 2017, và cho
biết vào tháng 10 năm ngoái, việc phát triển
một tàu sân bay tự chế thứ hai, sau khi hạ
thủy tàu sân bay đầu tiên vào năm 2017. Chỉ
trong 15 năm, Trung Quốc đă tăng gấp đôi
nguồn cung các bệ phóng và chế tạo tên lửa
với các đầu đạn mở rộng tầm vươn
thông thường để bao phủ hầu hết các
căn cứ Tây Thái B́nh Dương của Mỹ. “Tôi
lo lắng về t́nh trạng này”, ông Zheng Yongnian, giám
đốc Viện Đông Á tại Đại học
Quốc gia Singapore, nói. “Hiện
tại mối quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc đang rơi
tự do, được thúc đẩy bởi những
lănh đạo cứng rắn từ cả hai phía. Không
c̣n nghi ngờ ǵ nữa, Chiến tranh Lạnh mới
giữa hai nước đang leo thang, và bây giờ
mọi người bắt đầu lo lắng về
khả năng xảy ra chiến tranh nóng, một
cuộc chiến khu vực”. “Thậm
chí c̣n có thể tệ hơn, không có lực lượng
nào để hạ nhiệt họ”, ông nói. “Các
quốc gia tại khu vực Đông Nam Á quá nhỏ so
với hai cường quốc”. Những
căng thẳng được làm mới này khiến các
quốc gia Đông Nam Á nhỏ hơn rơi vào t́nh
thế khó khăn. Singapore, trong khi không phải là
một bên yêu sách Biển Đông, từ lâu đă
cảnh báo chống lại việc các nước
buộc phải chọn một phe. Thủ
tướng Nguyễn Xuân Phúc nói với Quốc
hội Việt Nam vào ngày 20/5, t́nh h́nh ở Biển
Đông “đang trở nên phức tạp”. Hăng thông
tấn nhà nước Trung Quốc Tân Hoa Xă đưa
tin trong tháng này,
Bắc Kinh sẽ “thực thi nghiêm khắc” lệnh
cấm đánh bắt cá hàng năm bắt đầu
từ ngày 1/5. Việt Nam đă tuyên bố từ
chối quyết định đơn phương này. Trong
khi đó, Philippines đă đệ tŕnh phản đối
ngoại giao chống lại việc Trung Quốc thành
lập hai quận mới trong nỗ lực quản lư các
ḥn đảo trong vùng biển, đặc phái viên hàng
đầu của nước này cho biết. “Đông Nam Á thấy ḿnh ngày càng bị đóng băng trong một cuộc Chiến tranh Lạnh mới”, Paul Chambers, cố vấn đặc biệt về các vấn đề quốc tế tại Đại học Naresuan, Trung tâm nghiên cứu cộng đồng Asean ở Thái Lan cho biết. “Phần nổi của tảng băng chính là Biển Đông”. |