PCA
sẽ ra phán quyết trong ngày 12.7 về vụ Philippines
kiện Trung Quốc liên quan đến vấn đề
tranh chấp lănh thổ Biển Đông giữa lúc căng
thẳng trong khu vực leo thang
Thu Hằng
Tổng
thống Philippines Rodrigo Duterte thay đổi lập trường
về những yêu sách chủ quyền của Trung
Quốc ở Biển Đông. Ông đề cao giá
trị phán quyết ngày 12/07/2016 của Ṭa Trọng Tài
Thường Trực là « một phần của
luật pháp quốc tế, vượt ra ngoài mọi
thỏa hiệp và ngoài tầm với của các chính
phủ ».
Lời lẽ cứng rắn trong bài phát biểu
tại Đại Hội Đồng Liên Hiệp
Quốc ngày 22/09/2020 của ông Duterte khác hẳn với
thái độ nhún nhường trước Bắc Kinh
kể từ khi nhậm chức tổng thống.
Phải chăng bốn năm « hảo hảo » với
Trung Quốc mà không có kết quả đă khiến ông
Duterte vỡ mộng ? Hay do Hoa Kỳ dồn dập tăng
sức ép với Trung Quốc trên mọi hồ sơ,
đặc biệt là việc thay đổi chính sách
đối với các yêu sách hàng hải ở Biển
Đông, theo phát biểu ngày 13/07/2020 của ngoại trưởng
Mike Pompeo ?
Philippines khẳng định tuân thủ phán quyết
của Ṭa PCA và « kiên quyết phản đối
những nỗ lực chống lại phán quyết này
», vẫn theo bài diễn văn của tổng thống
Duterte. Việt Nam là một trong những bên tranh
chấp chủ quyền ở Biển Đông. Vậy phán
quyết về Biển Đông của Ṭa Trọng Tài
Thường Trực trong vụ kiện Philippines-Trung
Quốc có liên quan và có tác động như nào đến
trường hợp của Việt Nam ?
Những hoạt động quân sự ngày càng rầm
rộ với quy mô lớn mà Trung Quốc thường
xuyên tiến hành ở Biển Đông từ đầu
năm 2020 khiến Việt Nam, cũng như các nước
trong khu vực, luôn trong thế pḥng ngừa. Ngoài
phản đối, lên án, liệu Hà Nội có tính
đến phương án đưa vụ việc ra PCA
như Manila đă làm năm 2016 ? Nếu có, đâu là
những điểm lợi và thiệt ?
RFI Tiếng Việt phỏng vấn nhà nghiên cứu
Laurent Gédéon, trường Sư Phạm Lyon, Pháp. Bài
phỏng vấn được chia làm hai phần.
Tạp chí Việt Nam hôm nay, 05/10/2020, giới thiệu Phần
1: "Phán quyết của Ṭa Trọng Tài Thường
Trực về Biển Đông và tác động đến
Việt Nam".
Điện
Ḥa B́nh, trụ sở PCA ở thành phố The Hague, Hà
Lan
*****
RFI : Tháng 07/2016, Ṭa Trọng Tài Thường Trực
La Haye đă ra phán quyết về vụ kiện
Philippines-Trung Quốc liên quan đến vấn đề
Biển Đông. Xin ông nhắc lại một số ư
chính trong phán quyết này !
Laurent Gédéon : Ṭa Trọng Tài Thường Trực
được Philippines viện đến để
đưa ra những điểm cụ thể liên quan
đến Biển Đông, như hiệu lực các
quyền truyền thống, lịch sử, của Trung
Quốc, « đường chín đoạn », quy chế
của các đảo và đá khác nhau, những ảnh
hưởng đến môi trường do việc
bồi đắp một số đảo và cuối cùng
là việc Trung Quốc vẫn tiếp tục hoạt
động sau khi Philippines đă nộp đơn
kiện.
Về những quyền lịch sử và « đường
9 đoạn » mà Trung Quốc tự vẽ, Ṭa
Trọng Tài Thường Trực đă bác những yêu
sách có lợi cho Trung Quốc về những « quyền
lịch sử » dù là ở vùng biển trong phạm vi
« đường 9 đoạn », những yêu sách
về những nguồn tài nguyên sinh vật hoặc phi
sinh vật trong khu vực đó, nói một cách khác là
trong gần như hầu hết Biển Đông. Ṭa PCA
cho rằng những yêu sách chủ quyền của
Bắc Kinh không có bất kỳ cơ sở pháp lư nào,
dù Ṭa không phủ nhận rằng Trung Quốc có
thể đă hoạt động trong toàn bộ khu
vực này từ thời xa xưa và có thể đă
khai thác những nguồn tài nguyên, cũng như sử
dụng nhiều ḥn đảo ở đó. Tuy nhiên, Ṭa
Trọng Tài Thường Trực đánh giá không có
bất kỳ bằng chứng nào cho thấy Trung
Quốc đă độc quyền tiến hành và không
bị gián đoạn.
Liên quan đến quy chế của các đảo và
đá, Ṭa phán quyết rằng trong khu vực biển
theo đơn kiện của Philippines có những
thực thể không thể được coi là « đảo
» theo luật pháp quốc tế mà chỉ được
coi đơn thuần là « đá ». Những
đánh giá pháp lư này có những hệ quả quan
trọng, bởi v́ « đảo » có thể có
những khu vực biển như là lănh hải, vùng
đặc quyền kinh tế, vùng thềm lục địa,
trong khi « đá » không cho phép h́nh thành những khu
vực như trên.
Về điểm này, Ṭa Trọng Tài
Thường Trực đă khẳng định rằng
những « đá » ở Biển Đông phải
được nh́n nhận đúng với thực
trạng tự nhiên ban đầu của chúng. V́
thế, dù nếu có chỉnh trang, bồi đắp hay
đưa dân cư đến sinh sống mà trước
đó không hề có, để biến một « đá
» thành « đảo », th́ luật pháp quốc tế không
công nhận đó là một ḥn đảo, và như
vậy sẽ không có những vùng lănh hải như vùng
đặc quyền kinh tế hay thềm lục địa.
Tóm lại, theo quan điểm của
luật pháp quốc tế, tất cả những công
tŕnh bồi đắp các thực thể mà chính
quyền Bắc Kinh tiến hành đều vô hiệu.
Tiếp theo, liên quan đến t́nh
trạng môi trường và môi trường biển, phán
quyết của Ṭa đă nêu rằng những hoạt
động của Trung Quốc về mặt đánh
bắt hải sản và bồi đắp các đảo
đă tác động nghiêm trọng đến môi trường.
Ngoài ra, Trung Quốc đă không thực hiện nghĩa
vụ bảo vệ và bảo tồn ở Biển
Đông.
Cuối cùng, Ṭa Trọng Tài Thường
Trực cho rằng Trung Quốc đă vi phạm
những nghĩa vụ quốc tế của ḿnh v́
trong tiến tŕnh xét xử, Bắc Kinh vẫn tiếp
tục các hoạt động bị phản đối,
lên án.
RFI : Vậy phán quyết của Ṭa Trọng Tài Thường
Trực tác động thế nào đến tranh
chấp chủ quyền ở Biển Đông giữa
Việt Nam và Philippines ?
Laurent Gédéon : Hiện tại, Việt Nam đang
kiểm soát 26 đảo và đá thuộc quần
đảo Trường Sa. Nhưng khi nh́n kỹ bản
đồ, người ta thấy là 4/5 số đảo
và đá này nằm trong phần mà Philippines đ̣i
chủ quyền ở quần đảo Trường
Sa. Đây chính là điểm trọng tâm tranh chấp tương
lai giữa Việt Nam và Philippines trong trường
hợp hai nước đối đầu về
vấn đề quần đảo Trường Sa.
Nếu căn cứ vào phán quyết của Ṭa
Trọng Tài Thường Trực La Haye ngày 12/07/2016, cũng
như việc áp dụng phán quyết này đối
với trường hợp Việt Nam, có thể
thấy Việt Nam nhất trí với Philippines chỉ
ở một điểm và đối lập ở ba
điểm.
Trước hết, Hà Nội và Manila
nhất trí ở yêu sách « đường 9 đoạn
» của Bắc Kinh, có nghĩa là hai nước cùng bác
bỏ lập trường đ̣i hỏi chủ
quyền của Trung Quốc. Ngược lại,
đối với những quyền lịch sử, người
ta nhận thấy là lập trường của
Việt Nam tương tự với lập trường
của Trung Quốc, bởi v́ cả Hà Nội cũng
như Bắc Kinh đều lập luận theo « nguyên
tắc lịch sử lâu đời », dựa vào các
hoạt động thường xuyên trong quá khứ
ở những ḥn đảo này và việc này
được các thủy thủ, ngư dân Việt Nam
hay Trung Quốc ghi chép lại.
Nhưng chúng ta đă thấy là lập luận này, nếu
không có bằng chứng về « sự hiện diện
thường trực » và « độc quyền quản
lư » các nguồn tài nguyên kinh tế, th́ sẽ không
được chấp nhận về mặt pháp lư.
Về điểm này, Việt Nam có lẽ phải thay
đổi cách lập luận nếu muốn nhận
được sự hỗ trợ pháp lư của Ṭa.
Tương tự, liên quan đến quy chế các
đảo - đá, Việt Nam, dù không làm mạnh như
Trung Quốc, nhưng cũng tiến hành bồi đắp,
như trường hợp đảo Sơn Ca (Sand Cay)
ở Trường Sa. Và như đă nói ở trên, cách
làm này là vô hiệu và không được công
nhận. Ngoài ra, những hoạt động bồi
đắp này c̣n gây thiệt hại cho môi trường
mà Việt Nam có thể bị Ṭa Trọng Tài Thường
Trực lên án.
Tóm lại, về phương diện
pháp lư, chúng ta thấy là phán quyết của Ṭa PCA có
tác động thực sự đến tranh chấp
chủ quyền giữa Việt Nam và Philippines. Nếu
muốn đạt được tiến triển
về mặt pháp lư, Hà Nội cần phải xem
lại các lập luận của ḿnh.
RFI : Liệu Philippines có thể áp dụng phán quyết
của Ṭa Trọng Tài Thường Trực vào trường
hợp tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông
với Việt Nam không ?
Laurent Gédéon : Trước hết phải nhắc
đến một điểm lưu ư quan trọng : Phán
quyết của Ṭa Trọng Tài Thường Trực là
phán quyết mang tính bắt buộc về mặt pháp lư.
Nói một cách khác, thủ tục
trọng tài là tùy chọn, các bên không bị bắt
buộc phải kiện lên Ṭa, nhưng việc thi hành
phán quyết mà Ṭa Trọng Tài Thường Trực
đưa ra là điều bắt buộc. Tuy nhiên,
nếu một trong các bên từ
chối áp dụng phán quyết, Ṭa PCA cũng không có
phương tiện để bắt buộc thực
hiện phán quyết đó.
Liệu Philippines có thể áp dụng phán quyết năm
2016 trong trường hợp tranh chấp chủ
quyền với Việt Nam ở Biển Đông hay không
? Tôi cho rằng câu trả lời cho câu hỏi này mang
tính chính trị. Phán quyết trọng tài đă
trả lời cho những câu hỏi được
Philippines đặt ra và liên quan đến trường
hợp Trung Quốc, chứ không liên quan đến
Việt Nam. Để Việt Nam cũng bị liên quan
đến vấn đề này, phía Philippines phải
viện đến Ṭa PCA một lần nữa về trường
hợp của Việt Nam và Ṭa phải ra phán quyết.
Tuy nhiên, nếu nh́n vào phán quyết liên quan đến
Trung Quốc, có thể thấy rằng Việt Nam
sẽ phản đối những lập luận pháp lư
của Ṭa.
V́ vậy, cũng cần xem Việt Nam có thể sẽ
có lập trường như thế nào trong trường
hợp Philippines viện đến Ṭa, v́ phía Việt
Nam có thể có hai khả năng : Công
nhận thẩm quyền của Ṭa Trọng Tài Thường
Trực và chấp nhận tiến tŕnh trọng tài
của Ṭa hoặc như trường hợp Trung
Quốc, từ chối thẩm quyền của Ṭa
Trọng Tài Thường Trực. Cần nhắc
lại rằng Bắc Kinh đă từ
chối thẩm quyền của Ṭa Trọng Tài La Haye. Ngoài
ra, vào đúng vào ngày 12/07/2016 khi Ṭa ra phán quyết,
Trung Quốc đă ra tuyên bố, thông qua bộ
Ngoại Giao nước này, rằng phán quyết
của Ṭa là vô hiệu, không mang tính ràng buộc đối
với Trung Quốc và Bắc Kinh không công nhận, cũng
như không thừa nhận phán quyết của Ṭa.
Lời từ chối này đẩy
Bắc Kinh vào thế khó v́ Trung Quốc đă phê
chuẩn Công Ước Liên Hiệp Quốc về
Luật Biển (UNCLOS 1982) và phải theo toàn bộ công
ước này. Việc từ chối tuân thủ
luật pháp quốc tế mang lại h́nh ảnh tiêu
cực, cũng như ảnh hưởng đến uy tín
của nước này. Trường hợp này cũng có
thể đến với Việt Nam.
Trở lại với Philippines, về mặt pháp lư,
lập trường của Manila được tăng
cường nhờ việc phán quyết của Ṭa
Trọng Tài Thường Trực không công nhận các yêu
sách vùng đặc quyền kinh tế của tất
cả các bên tranh chấp, đối với các
thực thể địa lư tại Biển Đông. Tuy
nhiên, có một điểm quan trọng, đó là Ṭa
đă không phán quyết về t́nh trạng của các
đảo và đảo nhỏ, đặc biệt là Ṭa
đă không giải quyết vấn đề quyền
sở hữu đối với các thực thể đó,
tại v́ Ṭa Trọng Tài Thường Trực không có
thẩm quyền ra phán quyết về vấn đề
chủ quyền.
Về tranh chấp chủ quyền với Việt Nam
ở Biển Đông, Philippines ở vào thế tế
nhị bởi v́ Manila không thể dựa vào quyết
định pháp lư theo luật quốc tế để
khẳng định chủ quyền đối với
những ḥn đảo mà Philippines đang kiểm soát.
Trường hợp của Việt Nam cũng tương
tự. V́ thế, giải pháp c̣n lại đối
với Philippines là mở đàm phán, kể cả
với Việt Nam. Nhưng điều này đ̣i
hỏi nhiều điều kiện, mà trước
mắt là Philippines và Việt Nam phải tỏ thiện
chí đạt được một giải pháp công
bằng, tiếp theo cũng cần chấp nhận điều
kiện là trong quá tŕnh đàm phán, có sự tham gia
của một số quốc gia khác quan tâm đến
vấn đề các đảo ở Trường Sa.
RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn nhà nghiên
cứu Laurent Gédéon, giảng viên Trường Sư
phạm Lyon, Pháp.
*****
Tạp chí Việt Nam (12/10/2020): Phần 2 : Nếu
kiện, phán quyết của Ṭa PCA tác động như
nào đến đ̣i hỏi chủ quyền của
Việt Nam ?
Nhà nghiên cứu Pháp Laurent Gédéon phân tích về
những điểm lợi và thiệt đối
với Việt Nam nếu Hà Nội quyết định
đưa vấn đề Biển Đông ra Ṭa
Trọng Tài Thường Trực La Haye.
|