Biển Đng : Trung Quốc bnh trướng v 3 kịch bản của Mỹ

Trọng Thnh 

Trung Quốc xy dựng cả một đ thị ở quần đảo Trường Sa. Trong ảnh, đ Xu Bi, nơi Trung Quốc đ xy dựng 1 phi đạo cng nhiều cơ sở qun sự. Ảnh chụp ngy 21/04/2017.Reuters/Erik de Castro

Trong những ngy cuối thng 9, đầu thng 10/2018, Mỹ cng đồng minh lin tục thch thức tham vọng của Trung Quốc tại Biển Đng, nhằm bảo vệ quyền tự do hng hải , đặc biệt l gia tăng tập trận hay đưa tu chiến vo phạm vi 12 hải l cc thực thể địa l, do Bắc Kinh kiểm sot tại quần đảo Trường Sa. Trung Quốc điều tu ngăn chặn. Nhiều nh quan st ni đến nguy cơ bng nổ chiến tranh cục bộ. Washington hnh xử ra sao trước tham vọng của Bắc Kinh trong thời gian tới ?

RFI xin giới thiệu cc phn tch v dự bo nh nghin cứu Sean R. Liedman, lm việc tại Center for a New Americain Security (1). Bi viết mang tựa đề The Evolution of U.S. Strategy in the South China Sea , được đăng tải trong cuốn Great Power, Grand Strategie : The New Game in the South China Sea (2), ra mắt đầu năm nay.

Trước khi ni đến ba kịch bản Hoa Kỳ c thể tiến hnh để đối ph với cc hoạt động bnh trướng của Trung Quốc ở Biển Đng, nh phn tch Liedman điểm lại cc diễn biến của chiến lược Biển Đng của Mỹ đối với Trung Quốc, được đặt trn ci nền quan hệ song phương ni chung từ năm 1949 đến nay. ng Sean R. Liedman đặc biệt nhấn mạnh đến giai đoạn vừa cạnh tranh, vừa hợp tc ( Coopetition ) của Hoa Kỳ với Trung Quốc, khởi sự từ năm 2001 đến nay.

Tnh hnh Biển Đng đột ngột căng thẳng kể từ năm 2009, với nhiều hnh động gy hấn của Trung Quốc nhắm vo tu c nước ngoi, cc hoạt động thăm d của cc nước lng giềng như Việt Nam trong vng đặc quyền kinh tế kinh tế, hay việc kiểm sot trn thực tế bi cạn Scarbourough, nằm hon ton trong phạm vi 200 hải l của Philippines.

Trung Quốc tận dụng khoảng trống quyền lực quốc tế

Cc hnh động gy hấn của Trung Quốc gia tăng trong bối cảnh cc quốc gia ven Biển Đng đệ nạp hồ sơ ln Ủy Ban Ranh Giới Thềm Lục Địa của Lin Hiệp Quốc (Commission on the Limits of the Continental Shelf United Nations / CLCS) năm 2009, v nhất l vụ kiện lịch sử của Philippines ln Ta Trọng Ti Thường Trực Lin Hiệp Quốc, c trụ sở tại La Haye, khởi sự từ đầu năm 2013. Năm 2014, lợi dụng sự vắng mặt của binh sĩ Philippines, Trung Quốc xm chiếm bi cạn Second Thomas Shoal.

Tuy nhin, hnh động gh gớm nhất của Trung Quốc chnh l việc bồi đắp v xy cất cc cng trnh c thể dng cho hoạt động qun sự tại 7 thực thể địa l ở quần đảo Trường Sa, trong đ ba thực thể, Đ Xu Bi (Subi Reef), Đ Chữ Thập (Fiery Cross Reef) v Đ Vnh Khăn (Mischief Reef), c quy m lớn nhất, c thể l nơi đồn tr hng nghn binh sĩ, với cảng biển, đường bay cho my bay qun sự lớn, cng nhiều cng trnh qun sự kin cố khc, nơi Bắc Kinh c thể bố tr cc tổ hợp tn lửa chống hạm v đất đối khng.

Điều đng lưu l cc hoạt động bồi đắp v xy dựng đảo nhn tạo diễn ra dồn dập trong khoảng thời gian hai năm 2014-2015, vo đng thời điểm m Ta Trọng Ti Thường Trực của Lin Hiệp Quốc chuẩn bị ra phn quyết về vụ Manila kiện Bắc Kinh.

Theo nhiều chuyn gia, hoạt động xy đắp đắp, với tổng diện tch hng nghn acre, với tốc độ nhanh chng như vậy, l chưa từng c trong lịch sử nhn loại. Việc xy dựng ni trn đ ph hủy hon ton hệ sinh thi ở nhiều nơi, đến mức khng thể hồi phục.

Chnh sch Obama : Dễ khiến Trung Quốc lấn lướt

Nh nghin cứu Sean R. Liedman tm lược lại phản ứng của chnh quyền tiền nhiệm Obama trước cc hoạt động bnh trướng quy m lớn của Trung Quốc tại Biển Đng. Cho đến đợt xy cất ồ ạt cc đảo nhn tạo, về Biển Đng Washington duy tr một chnh sch nhất qun từ 20 năm qua. Đ l kin quyết chống lại việc sử dụng sức mạnh, hay đe dọa dng sức mạnh để giải quyết cc tranh chấp, yu cầu cc bn lin quan kiềm chế trnh lm tnh hnh căng thẳng hơn, để bảo đảm an ninh v ổn đinh, bảo đảm tự do hng hải ở vng biển huyết mạch của thế giới. Cũng như khuyến khch Trung Quốc trỗi dậy một cch ha bnh. Bn cạnh đ, Hoa Kỳ cũng tuyn bố khng đứng về bn no trong cc tranh chấp chủ quyền đối với cc thực thể địa l trn Biển Đng.

Tuy nhin, trước cc hnh động gy hấn quy m lớn của Trung Quốc trong những năm 2014-2015, chnh quyền Obama đ buộc phải thay đổi định hướng. Theo chuyn gia Mỹ, phải ghi nhận l chnh sch của tổng thống Obama trong thời gian ny, đ c một tc dụng nhất định, cụ thể l đ gy được thiện cảm của nhiều nước ven Biển Đng, đặc biệt l Việt Nam. Quan hệ hợp tc với Việt Nam hay Malaysia đ được siết chặt kể từ những năm 2013, 2014.

Tuy nhin, thực tế cho thấy chnh sch về Biển Đng của người tiền nhiệm Obama được tc giả đnh gi l đ khng đủ mạnh, để buộc Bắc Kinh phải tun thủ luật php quốc tế, nhất l phn quyết của Ta Trọng Ti Thường Trực, bc bỏ hon ton yu sch chủ quyền của Trung Quốc (theo hnh 9 vạch, hay cn lại l đường Lưỡi b), bc bỏ cc hnh động xm phạm quyền chủ quyền của Philippines tại khu vực đặc quyền kinh tế. Một số trong bốn cuộc tuần tra bảo vệ tự do hng hải, thời Obama đ khng đủ r rng về mục tiu, nn đ khng c tc dụng răn đe với Trung Quốc.

Ngược lại chnh sch ny cho thấy Bắc Kinh khng phải trả gi g nhiều cho cc hnh động vi phạm trắng trợn luật php quốc tế về biển, v vậy chẳng khc no kch thch Trung Quốc được đằng chn ln đằng đầu.

Nhn nhượng : Kịch bản thứ nhất

Trong thời gian tới, Hoa Kỳ cần chọn chiến lược no ? Nh nghin cứu Sean R. Liedman chỉ ra ba kịch bản, cng cc điểm mạnh, điểm yếu, cũng như cc biện php cụ thể để thực thi. Kịch bản thứ nhất mang tn l Nhn nhượng , c nghĩa l sự nối tiếp chnh sch thời tổng thống Obama, m trong đ, Biển Đng khng thực sự l vấn đề trung tm trong quan hệ Mỹ-Trung.

Theo những người ủng hộ kịch bản ny, th Hoa Kỳ rất cần đến Trung Quốc hợp tc trong cc hồ sơ quan trọng khc, như hạt nhn Iran, phi hạt nhn ha Bắc Triều Tin, biến đổi kh hậu, an ninh mạng, sở hữu tr tuệ, chnh sch tiền tệ quốc tế, hay quan hệ với Đi Loan Mặt khc, Washington cũng phải d chừng Biển Đng nng ln c thể kch động chủ nghĩa dn tộc cực đoan tại Trung Quốc. Về mặt qun sự, những người ủng hộ phương n ny cho rằng cc đảo nhn tạo của Trung Quốc khng đng sợ. Nếu xung đột bng nổ, qun đội Mỹ c thể dễ dng v hiệu ha cc đảo ny nhanh chng.

Chiến lược của Hoa Kỳ trong trường hợp ny sẽ l cảnh bo để ngăn chặn cc hoạt động qun sự ha tiếp theo, khuyến khch cc thương thuyết song phương để giải quyết bất đồng, hay hỗ trợ cc cơ chế đa phương, bao hm cả Trung Quốc, v nhấn mạnh đến cc hợp tc với Trung Quốc trong nhiều hồ sơ lớn khc. Điểm nổi bật của kịch bản ny l trnh mọi nguy cơ đối đầu trực tiếp .

Điểm yếu lớn nhất của tiếp cận ny, theo tc giả, l sẽ lm cho luật php quốc tế ngy cng trở nn mất thing. Trong mọi đm phn song phương với cc lng giềng, bao giờ Trung Quốc cũng đứng ở thế mạnh. Kịch bản ny chắc chắn sẽ đi liền với viễn cảnh Bắc Kinh tiếp tục đẩy mạnh bnh trướng mỗi khi c cơ hội.

Nguyn trạng :Kịch bản thứ hai

Kịch bản thứ hai được tc giả gọi l Nguyn trạng . Điểm cơ bản l cng nhn chủ quyền của tất cả cc quốc gia ven bờ, dựa trn kiểm sot thực tế hiện nay. Kịch bản ny nhiều người coi l cc bn cng thắng , việc đi lại trn Biển Đng được thực thi theo luật php quốc tế.

Cc biện php thực thi kịch bản bao gồm, việc tiến hnh cc cuộc tuần tra bảo vệ tự do đi lại, trn biển v trn khng. Cổ vũ sự tham gia của cc quốc gia ngoi khu vực, như Nhật Bản, Hn Quốc, c vo cc hoạt động ni trn. Mọi hnh động gy hấn mới của Trung Quốc sẽ bị ngăn chặn bằng vũ lực.

Bn cạnh cc ưu điểm kể trn, theo tc giả, kịch bản ny c điểm bất lợi l rất c khả năng sẽ đi liền với việc kch thch hoạt động bồi đắp xy dựng tại tất cả cc thực thể địa l ở Biển Đng, trước ngy thỏa thuận chnh thức c hiệu lực. Bn cạnh đ, việc thương thuyết để đạt được cc thỏa thuận l khng dễ dng, v trong thời gian đ, Trung Quốc c thể khai thc để ginh nhiều lợi thế về chnh trị.

Khi phục như trước : Kịch bản thượng tn php luật

Cn lại một kịch bản thứ ba Khi phục như trước được tc giả coi l, tuy kh thực hiện, nhưng ph hợp với tinh thần thượng tn php luật quốc tế. Đ l buộc Trung Quốc phải khi phục lại tnh trạng trước khi c cc hnh động lấn chiếm bất hợp php của Bắc Kinh. Năm 2017, ngoại trưởng Mỹ vo thời điểm đ, ng Rex Tillerson, tuyn bố : Thứ nhất, chấm dứt xy dựng đảo, thứ hai, Trung Quốc sẽ khng được php tiếp cận cc thực thể ny. Kịch bản ny, vo thời điểm đ, đ bị truyền thng Nh nước Trung Quốc phản đối dữ dội, với đe dọa, sẽ c chiến tranh.

Tuy nhin, theo nh nghin cứu Mỹ, Hoa Kỳ hon ton c khả năng thực thi giải php triệt để ny, m khng buộc phải dng cc biện php qun sự. Một trong cc biện php được nu ra để thực thi kịch bản ny, l trừng phạt c trọng điểm nhằm vo cc doanh nghiệp Trung Quốc lin quan đến cc thực thể địa l m Trung Quốc chiếm giữ bất hợp php. V dụ như cng ty hng khng đảo Hải Nam, cc cng ty truyền thng như China Mobile, China Telecom, China United Telecom, nơi cung cấp dịch vụ viễn thng, giao thng cho cc đảo. Hay cc cng ty đ tham gia bồi đắp, xy dựng đảo.

Sức mạnh của php l v đon kết quốc tế

Hng loạt biện php php l khc c thể dng để gy p lực với Trung Quốc, trong đ c tạo sự đồng thuận về ngoại giao quốc tế, buộc Trung Quốc phải thực thi phn quyết của Trọng Ti Thường Trực về Biển Đng Để thực thi kịch bản ny, Hoa Kỳ chắc chắn phải chấp nhận quan hệ với Bắc Kinh sẽ c nhiều rạn nứt, chủ nghĩa dn tộc tại Trung Quốc c thể bị kch động, khiến khủng hoảng Biển Đng lan rộng Hoa Kỳ v cc đồng minh, đối tc cần theo st, để kịp thời đối ph.

Bi nghin cứu của chuyn gia Sean R. Liedman được cng bố đầu năm nay. Thực tế cho thấy một số biện php như ng đ nu ra trong kịch bản thứ ba, như tước quyền tham gia của Trung Quốc vo cc hoạt động quốc tế lớn, v dụ cuộc tập trận đa quốc gia Rimpac ma h 2018, đ được chnh quyền Donald Trump thực thi. Tuy nhin, cho đến nay, chưa r chnh quyền Mỹ c kin quyết chọn kịch bản thứ ba, để php luật quốc tế được thượng tn tại Biển Đng hay khng ? V cc đồng minh, đối tc khu vực v quốc tế c thi độ như thế no ?

Ghi ch

1. ng Sean R. Liedman từng phục vụ 25 năm trong Hải Qun Mỹ, v l người sng lập, đương kim chủ tịch cơ sở tư vấn hng hải Eagle Strategy, Inc. ng cũng từng l trợ l ph tư lệnh Bộ Chỉ Huy Trung Tm Mỹ, phụ trch vng Trung Đng (CENTCOM).

2. Nxb Viện Hải Qun Mỹ (Naval Institute Press), năm 2018.

Trở lại