Châu
Âu có
cần tự trang bị vũ khí hạt nhân không? TS Đỗ Kim Thêm |
Ư
kiến này đă dấy lên một cuộc tranh
luận sôi nổi ở châu Âu, v́ có liên quan đến
việc răn đe Nga và ba kịch bản chính
được đề cập trong trường
hợp Donald Trump trở lại Nhà Trắng vào năm
2025 là, liệu Liên Âu có nên trang bị vũ khí
hạt nhân chăng, Pháp có thể tích cực tham gia không
và Đức nên có tác động nào. T́nh
trạng sở hữu vũ khí hạt nhân của các
quốc gia năm 2023:
Nguồn: https://fas.org/initiative/status-world-nuclear-forces/ Vai tṛ của Mỹ Theo
nguyên tắc, mỗi quốc gia thành viên trong khối
NATO phải dành 2% GDP cho kinh phí điều hành của
khối NATO. Ngày 10/2/2024, Donald Trump đặt vấn
đề, sẽ không bảo vệ cho các nước
thuộc khối NATO khi không đáp ứng nghĩa
vụ tài chính. Trong
bài phát biểu này, Trump c̣n tỏ ra khuyến khích Nga tùy
tiện hành động, dù không chính thức hỗ
trợ việc Nga mở rộng việc xâm lăng các
lănh thổ khác. Theo
các thống kê mới nhất (2023), chỉ có 18 trong
số 31 quốc gia thành viên NATO đạt được
mục tiêu 2% này. Trong số các nước phát
triển, đóng góp của Mỹ là cao nhất với
3,49% GDP, sau đó là Vương quốc Anh với 2,07%.
Những nước Đông Âu cũng đáp ứng
đúng tiêu chuẩn như Ba Lan (3,9%), Hy Lạp (3,01%),
Romania (2,44%) và Hungary (2,43%). Tệ hại nhất là nước
Đức, chỉ có 1,57% và Ư chỉ 1,46%. Mức độ
đóng góp sẽ có nhiều thay đổi trong
thời gian tới. Cùng
với Hoa Kỳ, Nga và Trung Quốc, Anh và Pháp là hai thành
viên NATO đang sở hữu vũ khí hạt nhân. Đây
là năm quốc gia có vũ khí hạt nhân chính
thức. Theo
nguồn tin của International
Campaign to Abolish Nuclear weapons (ICAN), Pháp có 280 đầu
đạn có thể triển khai. Pháp cũng sở
hữu bốn tàu ngầm hạt nhân: Le Triomphant, Le Téméraire,
Le Vigilant và Le Terrible. Anh có 120 đầu đạn. Con
số này thấp hơn đáng kể so với Nga,
quốc gia có 1674 đầu đạn có thể
triển khai và Mỹ với 1670 đầu đạn
(tính đến năm 2023). ICAN
cho biết, Nga và Mỹ cùng sở hữu 90% tổng
số vũ khí hạt nhân trên thế giới. Trong
những năm gần đây, Trung Quốc cũng đă
mở rộng chương tŕnh và có khoảng 410 đầu
đạn hạt nhân. Đứng
trước t́nh thế đổi thay, an ninh thế
giới đang bị đe doạ, điều này có
nghĩa là châu Âu phải tự tạo khả năng răn
đe và đang có hai lựa chọn: Một là phải
t́m cách phát triển một đối sách pḥng thủ
chung và hai là huy động cho Pháp đồng t́nh
hội nhập trong việc bảo vệ. Nhu cầu của châu Âu Hiện
tại, khả năng răn đe hạt nhân của
khối NATO hầu như chỉ dựa trên số lượng
vũ khí hạt nhân của Mỹ mà phần lớn
đang được tồn trữ ở Bỉ, Ư, Hà
Lan, Thổ Nhĩ Kỳ và Đức. Việc
châu Âu tự vũ trang có khả thi không, hiện nay
đang có nhiều ư kiến trái chiều, v́ thực
tế cho thấy, Pháp đang sở hữu vũ khí
hạt nhân, c̣n Đức th́ không. Ư
kiến phản bác cho rằng, việc sản xuất
bom hạt nhân châu Âu và thành lập một quân đội
châu Âu là một dự án khó khả thi, v́ Liên Âu chưa
thống nhất chính sách về an ninh và quốc pḥng,
c̣n các quốc gia thành viên vẫn độc lập
trong việc hoạch định chính sách, nên ai sẽ
có quyền xử lư những loại vũ khí này là
vấn đề chưa thể đặt ra. Một
lư do khác là về mặt tổ chức. Liên Âu cần
có một Ủy viên đặc trách vấn đề
An ninh và Quốc pḥng chung, một chức vụ cần
được đề cử trước tiên. Sau
cuộc họp tại Hội nghị An ninh Munich vào
giữa tháng 2/2024, Ủy ban châu Âu cho biết, sẽ cân
nhắc đến việc bổ nhiệm một Ủy
viên Quốc pḥng, để ứng phó trước t́nh
h́nh mới. Kế
đến là thủ tục pháp lư. Việc chuyển
quyền quyết định từ Quốc hội
của các nước sang Nghị viện châu Âu sẽ
là một bước tiến ban đầu đáng
kể cho việc h́nh thành mà chỉ có thể h́nh dung
được trong khuôn khổ “Hợp chủng
quốc châu Âu”, một viễn cảnh trong dài
hạn. Trong ngắn hạn, chính giới không quan tâm
đến ư kiến này. Nh́n
chung, chính giới châu Âu bắt đầu lo ngại là
Donald Trump tiếp tục làm giảm khả năng hành
động của khối NATO, nếu ông ta trở
lại Nhà Trắng. Vai tṛ của Pháp và Anh Thật
ra, sự răn đe do châu Âu là không thực tế,
với lư do duy nhất là Pháp khó có thể từ
bỏ vũ khí hạt nhân hiện có và đặt chúng
dưới sự chỉ huy của Liên Âu. Tổng
thống Pháp Emmanuel Macron đă nhiều lần đề
nghị với Đức và các đối tác khác trong
Liên Âu là nên hợp tác trong chương tŕnh này. Việc
mở rộng khả năng răn đe hiện có
của Pháp hoặc Anh ra toàn bộ lănh thổ châu Âu có
thể xảy ra, nhưng việc thảo luận chi
tiết về đóng góp tài chính và thẩm quyền
quyết định khó đạt được. Trong
bối cảnh đó, trước mắt, chính phủ
Đức cần chấp nhận càng sớm càng
tốt đề nghị của Tổng thống Pháp
Macron. Lư
do là v́, cuộc bầu cử tổng thống Pháp
sẽ tiến hành vào năm 2027 và triển vọng
thắng cử của đảng cánh hữu Rassemblement
National là có thể xảy ra. Đến
lúc đó, đối sách của Đức sẽ quá
muộn, v́ khó khăn trước mắt là Marine Le Pen,
ứng cử viên hàng đầu, đă nhiều
lần từ chối việc chia sẻ chương tŕnh
hạt nhân cho các đối tác khác trong Liên Âu, đặc
biệt là Đức. Sau
vụ Bexit, Anh không c̣n là thành viên Liên Âu. Dù c̣n trong
khối NATO, nhưng Anh có sẵn sàng hợp tác để
răn đe hay không; nếu có, theo hướng nào,
đó là điều hiện nay chưa rơ. Về
cơ bản, các loại vũ khí hạt nhân của Pháp
và Anh khác với Mỹ. Việc mở rộng quy mô các
loại của Pháp và Anh ra toàn bộ lục địa
châu Âu sẽ có nhiều khó khăn về mặt
kỹ thuật và gần như không thể đạt
được về mặt tài chính. Đức có nên trang bị vũ khí hạt nhân
không? So
với 30 năm qua, Đức đang sống trong
một bước ngoặt lịch sử và phải
thay đổi triệt để về chính sách đối
ngoại và an ninh. Bằng chứng là, vũ khí của
Đức cũng đang được đưa đến
các khu vực lâm chiến qua các h́nh thức viện
trợ và xuất khẩu, mặc dù Đức đă
bao lần tuyên bố ngược lại. Về
mặt pháp lư, hiện nay, Đức sẽ không
thể tự phát triển chương tŕnh vũ khí
hạt nhân. Lư do chính là v́, trước tiên Đức
sẽ phải rút ra khỏi Hiệp ước Không
phổ biến vũ khí hạt nhân và chấm dứt
Hiệp ước Thống nhất Đức, cái
gọi là Hiệp ước Hai Cộng Bốn, trong
đó việc Đức từ bỏ vũ khí hạt
nhân đă được khẳng định. Về
mặt chính trị, Đức đă nhiều lần
tuyên bố từ bỏ trang bị vũ khí hạt nhân.
Ở đây không chỉ là về mặt hợp tác
quốc tế, mà c̣n về mặt cảm xúc cho chính
giới Đức và dân chúng hiếu ḥa. Vũ
khí hạt nhân đă được khối NATO
phối trí tại Tây Đức từ năm 1955;
kể từ đó, Mỹ đảm trách việc răn
đe. Thật ra, nếu không có Mỹ bảo vệ,
chắc chắn châu Âu sẽ bị tổn thương
trong một thời gian dài. Nếu
Mỹ không tham gia việc giúp châu Âu nữa, th́ Đức
không thể chỉ đơn giản là vạch ra
một ranh giới để tuyên bố rằng kết
thúc vấn đề. Trong trường hợp này, chính
phủ Đức sẽ phải t́m kiếm các giải
pháp thay thế với cuộc đàm phán về tương
lai của việc răn đe và chuyện trang bị là
chuyện dài. Điều
quan trọng là, trong khi Donald Trump càng ngày càng tỏ ra
quyết liệt hơn để kiếm phiếu, châu
Âu cần phải làm rơ về các lợi ích khác nhau
hiện có và nhu cầu cần được hỗ
trợ trong vị thế mới an toàn. Khả
năng hành động của Trump Ngay
cả chính giới châu Âu cũng thừa nhận
rằng, khối NATO không c̣n hoạt động
hiệu quả như trong thời Chiến tranh Lạnh.
Bằng chứng là, Tổng thống Emmanuel Macron đă
từng gay gắt cho rằng “NATO đă chết năo”
trong năm 2019. Việc NATO không đóng góp đúng
mức như Mỹ cũng không phải là vấn đề
mới. Nhưng
đến nhiệm kỳ trước đây của
Trump, các vấn đề đóng góp trở nên gay
gắt hơn v́ Trump, một doanh nhân, xem chi phí là tiêu
chuẩn để đánh giá mọi hoạt động
trong tổng thể. Nhưng đến nay, t́nh thế
đổi thay, Trump không thể tự ḿnh chuyên
quyền rút ra khỏi khối NATO. Trở ngại để
Trump hành động là về mặt pháp lư. Tháng
12/2023, Quốc hội Mỹ thông qua luật ngăn
cản tổng thống Mỹ trong việc rút khỏi
NATO. Để làm được điều đó,
Tổng thống phải được 2/3 Thượng
viện hoặc được cả hai viện của
Quốc hội thông qua. Hiện nay, không ai có thể tiên
đoán là Trump sẽ đạt được sự
đồng thuận này sau cuộc bầu cử vào tháng
11 năm nay. Do
đó, để gây thanh thế, Trump và nhóm cộng
sự sẽ phải đánh giá lại toàn bộ
vấn đề về mục đích và sứ
mệnh của khối NATO, nhu cầu tiếp tục
tồn tại và những mục tiêu đúng đắn
mới nhất. Nhưng c̣n quá nhiều biến
chuyển khác đang chờ đợi Trump cho đến
ngày bầu cử.
|