Chiến
tranh tiền tệ: Liệu Mỹ có dội ‘bom
nhiệt hạch’ vào hệ thống tài chính Trung
Quốc?
Lê
Minh |
Cuộc chiến Mỹ-Trung đang lên đến cao trào trong lĩnh vực tài chính, tử huyệt của Trung Quốc đă xuất hiện: có khả năng Mỹ sẽ ra đ̣n trừng phạt tài chính đối với Trung Quốc bằng cách loại Bắc Kinh khỏi hệ thống thanh toán bằng đô-la Mỹ sau khi Quốc hội Trung Quốc phê chuẩn luật an ninh quốc gia cho Hồng Kông. Giới chuyên gia tin rằng đ̣n trừng phạt này (nếu có) tương đương với việc thả “bom nhiệt hạch” vào hệ thống tài chính của Trung Quốc. Thương chiến Mỹ-Trung kéo dài gần 3 năm
qua đă leo thang thành cuộc chiến tài chính -
tiền tệ với chính sách trừng phạt ngày
một mạnh mẽ từ phía Mỹ. Các động
thái chính sách của chính quyền Trump cho thấy
Mỹ đă và đang thực thi sách lược
cắt đứt mọi nguồn tài chính đổ vào
Trung Quốc. Nhưng là cường quốc nắm trong
tay nhiều công cụ tài chính - tiền tệ đến
mức có thể làm chủ cuộc chơi, Mỹ
hẳn sẽ không dừng lại ở việc ngăn
chặn ḍng tài chính của Mỹ và các nước
đồng minh chảy vào Trung Quốc. Khi áp đặt luật an ninh quốc gia mới
cho xứ Hương Cảng th́ Trung Quốc chắc
chắn phải đối mặt với các chỉ trích
và đ̣n trừng phạt thương mại, ngoại
giao từ Mỹ và phương Tây. Nhưng không
chỉ vậy, một câu hỏi mới và rắc
rối đột nhiên xuất hiện đối
với Bắc Kinh: liệu chính quyền Trump có
sử dụng sức mạnh của đồng đô-la
Mỹ (USD) để làm tổn thương Trung
Quốc như một đ̣n trừng phạt? Điều ǵ sẽ
xảy ra đối với hệ thống tài chính -
tiền tệ của Trung Quốc, với kho dự
trữ ngoại tệ của nước này... nếu
Mỹ loại các công ty của Trung Quốc và hệ
thống tài chính của Bắc Kinh ra khỏi hệ
thống thanh toán bằng đồng USD? ‘Bom nhiệt hạch’
của Mỹ có thể tàn phá hệ thống tài chính
đang tổn thương nặng nề của Trung
Quốc
Mặc dù xác suất Trung Quốc sẽ bị
đối xử như Nga hay Iran hiện vẫn
được đánh giá là “ở mức thấp”,
trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump chưa đề
cập đến các biện pháp trừng phạt đối
với các tổ chức tài chính Hồng Kông hoặc
Trung Quốc, nhưng nguy cơ leo thang cuộc chiến tài
chính Mỹ-Trung đang gia tăng. Trong đó, không
thể loại trừ khả năng doanh nghiệp và
tổ chức tài chính của Trung Quốc bị
cắt khỏi khỏi hệ thống thanh toán đồng
USD. Nếu điều này xảy ra, giới chuyên gia tài
chính Trung Quốc tin rằng sẽ không khác ǵ bỏ
một “quả bom nhiệt hạch” vào nền tài chính
vốn đang rất mong manh của Bắc Kinh (theo South
China Morning Post). Các quan chức và nhà phân tích cho biết nếu
Washington cắt đứt hệ thống tài chính và
doanh nghiệp của Trung Quốc khỏi hệ
thống thanh toán bằng USD, được củng
cố bởi cơ sở hạ tầng như hệ
thống nhắn tin thanh toán quốc tế Swift và
Hệ thống thanh toán liên ngân hàng Clearing House (Chips),
th́ nó có thể gây ra một cơn sóng thần tài chính
mà sẽ đẩy hệ thống tài chính toàn cầu
vào trạng thái chưa từng có. “Đây rơ ràng là một lựa chọn hạt
nhân của Hoa Kỳ”, một quan chức Trung Quốc
tiết lộ sau khi được thông báo về các
cuộc thảo luận nội bộ về cách đối
phó của Bắc Kinh trước phản ứng có
thể của Mỹ đối với luật an ninh quốc
gia ở Hồng Kông. “Nó sẽ làm tổn thương Trung
Quốc”. Quan chức này - người từ chối
tiết lộ danh tính - cho biết là ở Bắc Kinh,
kịch bản này vẫn được coi như là
một sự kiện có xác suất thấp, và là phương
sách cuối cùng. “Một hành động như
vậy sẽ gần với một cuộc chiến
tranh nóng hơn là chiến tranh lạnh” (South
China Morning Post dẫn nguồn tin nội bộ). Tác động tới các lợi ích là quá
lớn v́ nó có thể làm thay đổi nghiêm trọng
bối cảnh kinh tế của thế giới trong
nhiều năm tới. Phụ thuộc vào USD -
Trung Quốc khó “hung hăng”
Giống như hầu hết các quốc gia khác
trên thế giới, Trung Quốc dựa vào đồng
USD như một phương thức thanh toán cho hầu
hết các hoạt động thương mại, tài
chính và đầu tư quốc tế, với các
tổ chức tài chính ở Hồng Kông thường
đóng vai tṛ cửa ngơ. Việc Trung Quốc sử
dụng đồng USD đă giúp Mỹ duy tŕ “đặc
quyền quốc tế” của đồng USD - một
cụm từ được sử dụng bởi
cựu bộ trưởng tài chính Pháp Valéry Giscard
d'Estaing vào năm 1965 - trong hệ thống tiền
tệ quốc tế. Quan điểm của Bắc Kinh về đồng
USD rất phức tạp. Một mặt, chính
phủ Trung Quốc nằm trong kho dự trữ
ngoại hối lớn nhất thế giới, hơn
một nửa trong số đó là tài sản bằng
USD. Bắc Kinh cũng coi đồng USD là một
loại tài sản chiến lược, họ hạn
chế khả năng công dân Trung Quốc đổi nhân
dân tệ (CNY) lấy đồng USD tối đa là
50.000 USD mỗi năm và cảnh giác với các công ty
chuyển USD ra khỏi đất nước. Mặt khác, trong thập kỷ qua Bắc Kinh
đă cố gắng hết sức làm suy yếu
sức mạnh của đồng USD. Cựu
thống đốc ngân hàng trung ương của Trung
Quốc đă đề xuất vào năm 2009 rằng
một loại tiền tệ có chủ quyền mới
nên được tạo ra để thay thế đồng
USD. Trung Quốc đă khuyến khích sử dụng
đồng CNY trong các khu định cư thương
mại, họ đă thiết lập một thị trường
ở Thượng Hải để giao dịch các
hợp đồng tương lai dầu thô bằng
đồng CNY, và họ đă phát triển một
hệ thống thanh toán CNY xuyên biên giới, kư kết
hàng chục giao dịch hoán đổi tiền tệ
song phương và thậm chí tạo ra ngân hàng đa
phương của riêng ḿnh. Tuy nhiên, những nỗ lực này chỉ đạt
được thành công hạn chế v́ đồng
USD vẫn là lựa chọn hàng đầu của các
thương nhân, nhà đầu tư và ngân hàng trung
ương trên toàn thế giới. Việc sử
dụng quốc tế của đồng CNY bị
giới hạn so với đồng USD - con số
mới nhất từ hệ thống Swift cho thấy
đồng CNY chỉ chiếm 1,66% giao dịch thanh toán
quốc tế so với 43% của USD. Ngoài ra, hơn 70% giao dịch thương mại
sử dụng CNY trong thanh toán quốc tế diễn ra
tại Hồng Kông, nơi có hệ thống tài chính và
tiền tệ riêng biệt với đại lục.
Bởi v́ đồng đô-la Hồng Kông có tỷ giá
neo theo đồng USD và có thể tự do chuyển
đổi sang các loại tiền tệ khác, nó
phục vụ như một phương tiện để
Trung Quốc tiếp cận thị trường vốn
toàn cầu. Mối lo ngại đang gia tăng rằng Hoa
Kỳ có thể quyết định làm suy yếu
hoặc thậm chí phá vỡ các liên kết này, tước
quyền tiếp cận tài trợ toàn cầu của
Trung Quốc trong khi làm suy yếu vị thế của
Hồng Kông như một trung tâm tài chính quốc
tế. Nếu Mỹ tung ‘bom
nhiệt hạch’: không chỉ Trung Quốc, nhiều ngân
hàng trung ương cũng tăng thêm rủi ro thanh
khoản đồng USD do lỡ tin tưởng vào
Bắc Kinh
Dù không có sức mạnh với đồng USD
như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), Ngân hàng
Nhân dân Trung quốc (PBoC) đă vượt trên cả
FED về tổng giá trị hợp đồng hoán
đổi ngoại tệ với hơn 20 ngân hàng trung
ương (NHTW) các nước lên tới 523 tỷ USD:
đổi đồng CNY lấy USD (cũng chỉ là
ngoại tệ dự trữ) tại PBoC. Tổng giá
trị hợp đồng hoán đổi ngoại
tệ của PBoC hiện đă gấp 20 lần so
với thời điểm năm 2008 (25 tỷ USD). Các
NHTW tin tưởng và kư kết hợp đồng hoán
đổi ngoại tệ với PBoC hầu hết là
NHTW các nền kinh tế mới nổi và đang phát
triển. PBoC lấy được niềm tin của NHTW các
nước nhờ vào khoản dự trữ ngoại
hối ở mức hơn 3.800 tỷ USD thời đạt
đỉnh cao (2015) và hiện chỉ c̣n 3.107 tỷ USD.
Ngoài ra, việc chính quyền Trung Quốc cũng như
PBoC tích cực tuyên truyền về triển vọng
kinh tế xán lạn và đưa ra các con số
thống kê được “làm đẹp” về
tỷ lệ dự trữ cao nhất thế giới,
nợ xấu ở mức an toàn (hiện mới 2,08%),
tăng trưởng 2 con số và “h́nh thế xă
hội tốt đẹp, ổn định” cũng là
nguyên nhân giúp PBoC mở rộng “phối hợp” và
có vai tṛ dẫn dắt trong thị trường công
cụ phái sinh ổn định thanh khoản nếu
nền kinh tế các nước đối tác thiếu
hụt đồng USD. Khi kư hợp đồng hoán đổi ngoại
tệ với FED, NHTW nước A chỉ cần đổi
đồng nội tệ của họ trực tiếp
lấy USD của Mỹ. C̣n khi kư với PBoC, NHTW nước
A dự trữ bằng đồng CNY của Trung
Quốc, họ đổi CNY của Trung Quốc lấy
USD tại thời điểm khủng hoảng thanh
khoản. Đây chính là mấu chốt rủi ro
lớn với cả đồng CNY của Trung Quốc
(đe dọa giảm giá của đồng CNY khi
khủng hoảng) và cả nguy cơ NHTW nước A không
nhận được đồng USD mà họ đang
cần gấp để hỗ trợ thanh khoản cho
nền kinh tế của họ nếu PBoC thất tín. Do vậy, nếu lệnh trừng phạt của
Tổng thống Trump về loại bỏ hoàn toàn Trung
Quốc khỏi hệ thống thanh toán đồng USD
th́ sức tàn phá của “lựa chọn hạt nhân”
này sẽ không chỉ ở Trung Quốc. NHTW các nước
và đối tác kinh doanh của Trung Quốc hẳn là
sẽ sớm có động thái chính sách ứng phó
để ngăn rủi ro từ Trung Quốc tác động
tới khả năng thanh khoản đồng USD
của ḿnh. Mỹ từng cắt
doanh nghiệp và ngân hàng Trung Quốc khỏi hệ
thống thanh toán bằng USD - nhưng chưa trừng
phạt trên diện rộng
Hoa Kỳ đă áp đặt các biện pháp
trừng phạt tài chính đối với một
số công ty và ngân hàng Trung Quốc trước đây. Zhuhai
Zhenhua, một công ty dầu khí nhà nước, đă
bị trừng phạt v́ vi phạm lệnh trừng
phạt của Mỹ đối với Iran, trong khi Ngân
hàng Kunlun cũng bị cắt khỏi hệ thống
thanh toán của Mỹ. Nhưng các biện pháp
trừng phạt này thường được
nhắm mục tiêu cụ thể mà chưa áp dụng
ở mức độ rộng hơn với cả
hệ thống tài chính hay toàn bộ doanh nghiệp Trung
Quốc. Trung Quốc từ lâu đă lo ngại về
quyền lực của đồng USD. Thủ tướng
Trung Quốc thời kỳ trước, ông Ôn Gia
Bảo, nói vào tháng 3 năm 2009 rằng ông đă “hơi
lo lắng” về vấn đề an toàn của lượng
trái phiếu Kho bạc Mỹ khổng lồ mà Trung
Quốc nắm giữ sau khi Cục Dự trữ Liên
bang Mỹ bắt đầu chương tŕnh nới
lỏng định lượng tiền tệ bất thường
- bơm tiền trực tiếp vào hệ thống tài
chính bằng cách mua trái phiếu Kho bạc Hoa Kỳ và
chứng khoán có thế chấp - để chống
khủng hoảng tài chính toàn cầu. Quyết định của NHTW năm nay sẽ
tiếp tục nới lỏng định lượng
trong nỗ lực giúp nền kinh tế Mỹ sống sót
sau đợt bùng phát coronavirus đă một lần
nữa làm tăng sự chú ư ở Trung Quốc. Huang Qifan, cựu thị trưởng thành phố
Trùng Khánh của Trung Quốc, cho biết hồi tháng 5
rằng Hoa Kỳ “không nên liên tục phát hành nợ
cũng như nới lỏng định lượng vô
hạn” v́ rủi ro của nó đối với giá
trị của đồng USD. Nợ quốc gia của Mỹ đă tăng trên
25 ngh́n tỷ USD từ 22 ngh́n tỷ USD vào cuối tháng
12. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đă nhanh chóng vào
mua trái phiếu kho bạc, chứng khoán bảo đảm
bằng thế chấp và thậm chí tín dụng doanh
nghiệp, để hỗ trợ nền kinh tế trong
nước. Họ cũng đă mở các loại h́nh
cho vay mới đối với các NHTW nước ngoài
để giúp giảm bớt t́nh trạng khan hiếm
USD trên thị trường tài chính quốc tế, bao
gồm cả Hồng Kông. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc đang kêu
gọi tăng tốc nỗ lực cắt giảm
sự phụ thuộc của quốc gia vào đồng
USD. Li Yang, một thành viên của Viện Khoa học Xă
hội Trung Quốc, người đă tư vấn cho
NHTW, góp ư trong một diễn đàn trực tuyến vào
tháng 5 rằng Trung Quốc phải tăng tốc quốc tế hóa đồng CNY và sử dụng sức mạnh kinh
tế của nó để thúc đẩy vai tṛ của
đồng tiền này ra nước ngoài trước
những rủi ro bất lợi trong lĩnh vực tài
chính. Lê Minh |