Dân
chủ nước Mỹ nh́n từ Úc châu. Nguyễn Quang Duy
|
Bản
Tuyên Ngôn Độc Lập, bản Hiến Pháp Hoa
Kỳ và các bản Hiến Pháp của 50 tiểu bang
đều không nhắc đến từ ngữ dân
chủ (democracy), như vậy tam quyền phân lập có
bao hàm ư nghĩa của dân chủ hay không ? Dân
chủ định nghĩa theo Hiến Pháp Muốn
hiểu được ư nghĩa của tam quyền phân
lập tại Mỹ, chúng ta cần quay lại thời
lập quốc, vào năm 1776, 13
cựu thuộc địa Anh Quốc đồng ư thành
lập một h́nh thức liên bang cùng
soạn bản Tuyên Ngôn Độc Lập. Sau
đó đến năm 1781, những nhà lập quốc
lại cùng nhau soạn bản Dự Thảo Hiến Pháp,
theo đó các chính quyền tiểu
bang giữ lại chủ quyền lănh thổ, chính
quyền trung ương lo việc ngoại giao và quân
sự, mọi quyết định
ở trung ương cần ít nhất 9 tiểu bang
đồng ư. Năm
1783, chính quyền trung ương chính thức kư Ḥa
ước với Anh Quốc, các nhà lập quốc
nhận ra rằng để có thể tồn tại
vững vàng chính quyền trung ương cần
được quyền in tiền, quyền thu thuế,
quyền ḥa giải và quyền phân xử tranh chấp giữa các tiểu bang. Nên
vào năm 1787 đại biểu từ 12 tiểu bang
đă gặp nhau tại Philadelphia để thảo
luận về một bản Hiến Pháp xây dựng
một thể chế cộng ḥa liên bang. V́
mỗi tiểu bang có dân số, có điều kiện
văn hóa, địa lư, kinh tế, tôn giáo và sắc
tộc khác nhau, nên thay v́ chọn phổ thông đầu
phiếu các nhà lập quốc mới nghĩ đến
cách bầu tổng thống theo cử tri đoàn,
rồi tổng thống đề cử thẩm phán và
thượng viện thảo luận thông qua việc
đề cử. Bằng
phương cách dân chủ gián tiếp độc đáo
này các tiểu bang có đông dân không thể dùng lá
phiếu cử tri để lấn áp quyền lực và
quyền lợi của các tiểu bang nhỏ có dân
số ít. Các
tiểu bang chịu trách nhiệm về y tế, giáo
dục, an ninh trật tự, an sinh xă hội, điều
hành các cuộc bầu cử và hầu hết những
vấn đề trực tiếp liên quan đến
đời sống của người dân. Trong
khi chính quyền liên bang chỉ nắm quyền về
ngoại giao, quốc pḥng, tiền tệ và quyền ḥa
giải, phân xử tranh chấp
giữa các tiểu bang và giữa liên bang với các
tiểu bang. Bảo
thủ chống cấp tiến Từ
đó đến nay vẫn có 2 luồng tư tưởng
chính trị: Tư
tưởng bảo thủ cho rằng các chính phủ
tiểu bang gần với dân hơn chính phủ liên
bang nên phục vụ người dân tốt hơn v́
thế cần giữ nguyên mô h́nh dân chủ gián
tiếp như bản Hiến Pháp đă viết ra. Tư
tưởng cấp tiến lại cho rằng thế
giới đă thay đổi rất nhiều những
điều ghi trong Hiến Pháp cần được
mở rộng hay thay thế, chính quyền trung
ương cũng cần được mở rộng
quyền lực. Các
tiểu bang cũng có hành pháp, lập pháp và tư pháp
riêng và nhiều tiểu bang từ thống đốc,
dân biểu, nghị sĩ và thẩm phán đều thông
qua bầu phiếu trực tiếp. Đă
có một số đề nghị tu chính Hiến Pháp:
tổng thống và các thẩm phán liên bang phải thông
qua phổ thông đầu phiếu. Nhưng
muốn tu chính cần 2/3 dân biểu ở Hạ
Viện đồng ư, rồi cần 2/3 nghị sĩ
ở Thượng Viện đồng ư và rồi
lại cần 3/4 các tiểu bang đồng thuận. Cách
thức khác là 50 tiểu bang ngồi lại để
soạn ra cách thức bầu cử mới nói cách khác
một hiến pháp mới. Trên
thực tế việc bất đồng quan điểm,
khuynh hướng, niềm tin và nhất là lợi ích
giữa các tiểu bang càng ngày càng đa dạng,
mở rộng và phức tạp hơn, nên việc tu chính
hay một hiến pháp mới sẽ khó có thể
xảy ra. Từ
một liên bang thân hữu lỏng lẻo chỉ trong ṿng
100 năm Hoa Kỳ đă trở thành một cường
quốc số một trên thế giới và giữ
vững vị thế này đến nay mới thấy
được viễn kiến của các nhà lập
quốc Hoa Kỳ. Đảng
Dân Chủ Cộng Ḥa Bản
Hiến Pháp quy định luật hoạt động
chính trị chung cho các đảng chính trị từ liên
bang xuống đến tiểu bang và xuống tận
địa phương, biết về lịch sử thành
lập đảng chính trị sẽ giúp chúng ta
hiểu rơ hơn về nền dân chủ tại
Mỹ. Đảng
Dân chủ Cộng ḥa được thành lập vào năm
1791 nhằm cạnh tranh với đảng Liên bang
gồm những nhà quư tộc Anh và những nhà tư
sản muốn tạo ra một ngân hàng liên bang và
đề cao sức mạnh của chính quyền liên
bang. Đảng
Dân chủ Cộng ḥa chủ trương chính quyền
liên bang phải hoạt động trong ṿng Hiến pháp
theo đúng nghĩa đă được viết ra
để bảo vệ các tiểu bang, nhờ đó
đảng này được giới công nhân và nông dân
nhiệt t́nh ủng hộ khiến đảng Liên bang
liên tục thất cử và đến năm 1812
ngừng sinh hoạt. Không
c̣n cạnh tranh chính trị, nội bộ đảng Dân
chủ Cộng ḥa bắt đầu chia làm 2 cánh:
một cánh ủng hộ và một cánh chống lại
t́nh trạng nô lệ. Một
số tiểu bang miền Bắc đă hủy bỏ
chế độ nô lệ trước khi Hoa Kỳ
được thành lập vào năm
1776, muốn phát triển về kỹ nghệ,
nên giới tư bản và công
nhân đă chống lại t́nh trạng nô lệ và
nhiệt t́nh ủng hộ đảng Cộng Ḥa. Cánh
miền Nam đa số là nông dân cần nô lệ
phục vụ nông trại, đồng thời muốn
mở rộng đất đai về phía Nam và phía Tây
nên ủng hộ đảng Dân chủ. Trong
cuộc bầu cử năm 1860 đảng Cộng ḥa
nhờ tập trung vào đề tài giải phóng nô
lệ mà mang lại chiến thắng cho Tổng
thống Abraham Lincoln, nhưng đồng thời cũng
dẫn đến nội chiến Bắc Nam. Trong
gần 1 thế kỷ, đảng Cộng Ḥa được
xem là đảng cấp tiến, chính phủ không xen vào
chuyện cá nhân hay gia đ́nh, cởi mở di dân, chi
tiêu rộng răi, mở rộng kỹ nghệ, bảo
vệ thị trường nội địa và xây
dựng chính quyền trung ương mạnh. Đảng
Dân Chủ được coi là bảo thủ cho
rằng chính phủ trung ương không được
phép đưa ra các đạo luật can thiệp vào tôn
giáo hay đạo đức, thuế thấp và không
được xen vào chuyện của các chính phủ
tiểu bang. Người
da đen mặc dầu đă được tham gia
bầu cử ở liên bang cũng như ở tiểu
bang, nhưng đảng Dân Chủ vẫn thuộc người
da trắng và vẫn không để người da đen
tham gia các cuộc bầu cử sơ bộ. Đảng
Dân Chủ đổi chiều… Sau
cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1930, Tổng
thống Franklin Roosevelt (1933-45) thắng cử đă
đưa ra Đối Sách Mới (New Deal) và chuyển
đảng Dân Chủ thành một đảng với
khuynh hướng cấp tiến cải tổ xă
hội, chăm lo cho tầng lớp lao động và xây
dựng hệ thống an sinh xă hội. Người
da đen bắt đầu được quyền tham
gia các cuộc bầu cử sơ bộ của đảng
Dân Chủ nên cũng bắt đầu chuyển sang
sinh hoạt với đảng Dân Chủ. Đến
thời Tổng thống John Kennedy và Tổng thống
Lyndon Johnson thực hiện kế hoạch chống
lại nghèo đói bất công và ban hành Đạo
Luật về Dân Quyền chống kỳ thị
chủng tộc nên đa số cử tri da đen
chuyển sang bầu cho đảng Dân Chủ. Sang
đến thời Tổng thống Bill Clinton và Tổng
thống Barack Obama chính sách tân tự do, mở cửa
thị trường gây nạn thất nghiệp trong khu
vực công nghiệp, ảnh hưởng trầm
trọng đến đời sống của người
lao động và nhất là người lao động
Mỹ da đen. Kết
quả cuộc thăm ḍ cử tri vào tháng 7/2016 do hăng
Rasmussen thực hiện chỉ 13% cử tri cho rằng
cuộc sống của thanh niên người Mỹ da
đen đă tốt hơn kể từ cuộc bầu
cử của Tổng thống Obama vào tháng 11/2008. Trong
khi đó có tới 41% tin rằng đời sống
trở nên tồi tệ hơn và 39% tin rằng cuộc
sống của thanh niên da đen không có ǵ thay đổi. Sự
thất bại của Chính phủ Obama đă giúp
Tổng thống Trump thắng cử, người lao
động da trắng đă bỏ phiếu cho ông, trong
khi cử tri da đen đă không đi bầu. Đầu
tháng 6/2019 hăng Rasmussen thực hiện khảo sát khác
cho thấy 33% cử tri cho rằng cuộc sống
của những người Mỹ da đen trẻ
tuổi đă trở nên tốt hơn kể từ ngày
ông Trump thắng cử, 20% cao hơn 8 năm cầm
quyền của Tổng thống Obama. Chừng
36% cử tri cho rằng t́nh trạng trở nên tồi
tệ hơn, và 22% đánh giá cuộc sống của
những người trẻ tuổi da đen không có ǵ
thay đổi. Trong
khoảng thời gian tiến hành cuộc khảo sát, tháng
6/2019, nhờ những chính sách kinh tế của Chính
phủ Trump con số thất nghiệp đă xuống
thật thấp, nhiều người lao động và
người Mỹ da đen đă có được công
ăn việc làm. Theo
các cuộc khảo sát gần đây nhiều cử tri
người Mỹ da đen đă chuyển sang bầu
cho đảng Cộng Ḥa, có 2 ứng cử viên
trẻ người Mỹ da đen hy vọng sẽ
thắng cử là ông John James ứng cử thượng
viện tiểu bang Michigan và bà Kim Klacik ứng cử
Hạ Viện đại diện khu vực số 7
Maryland. Trong
khi đó đảng Dân Chủ vẫn tự tin là
cử tri da đen sẽ tiếp tục ủng hộ
đảng này, ông Joe Biden vừa rồi tuyên bố người
Mỹ da đen không bầu cho đảng Dân Chủ th́
họ không phải là người Mỹ da đen. Chính
sách cởi mở di trú của đảng Dân Chủ có
từ thời Tổng Thống Lyndon Johnson cũng giúp
đảng Dân Chủ có được số cử
tri ngày càng tăng từ các di dân, nhất là từ di
dân gốc Á châu và Nam Mỹ. Bầu
cử 2020 Ông
Trump tiếp tục tranh cử với chủ trương
nước Mỹ trên hết được ông
ngắn gọn giải thích như sau: Một
người có lo được cho ḿnh, th́ mới lo
được cho gia đ́nh, mới đóng góp
được cho cộng đồng, cho đất nước
và cho thế giới, nên trách nhiệm ưu tiên hàng
đầu của chính phủ là phải lo cho dân
Mỹ có công ăn việc làm. Nước
Mỹ có giàu, có mạnh, có ổn định th́
mới có khả năng đóng góp cho thế giới và
nếu ông thắng cử ông sẽ tiếp tục chính
sách như nhiệm kỳ trước: nước
Mỹ trên hết. Ngược
lại các chính sách của ông Biden quay trở lại
với thời chính phủ Obama, một mặt tăng
thuế, tăng sự can thiệp chính phủ liên bang vào
tiểu bang và trở lại chính sách ngoại giao theo
khuynh hướng tân tự do toàn cầu hóa. Cuộc
tranh luận bầu cử Tổng thống lần
thứ hai ông Biden đă tỏ ra gần gũi hơn
với cánh tả dân chủ xă
hội, với “Bidencare” một bước tiến
tới hệ thống y tế miễn phí cho toàn dân,
mức lương tối thiểu $15/1giờ, giáo
dục đại học miễn phí và bảo vệ môi
trường loại bỏ kỹ nghệ khai thác
dầu khí từ mỏ dầu và các mỏ đá
phiến. Chiến
dịch tranh cử Quỹ
tranh cử của ông Biden nhiều hơn của ông
Trump vài trăm triệu Mỹ Kim, đa số là các
khoản tiền lớn do các nhà tư bản tài
phiệt đóng góp, nhờ thế ông Biden có nhiều
tiền để quảng cáo tranh cử, tập trung vào
những tiêu cực của ông Trump và đề cao ông
Biden là người thay thế. Ông
Trump có ít tiền hơn, nhưng đa số đến
từ các đóng góp nhỏ, chiến dịch tranh
cử cũng khác với hằng ngàn thiện nguyện
viên gơ cửa từng nhà đến từng tổ
chức vận động cho ông, đồng thời ông
bay từ tiểu bang này sang tiểu bang khác liên tục
tiếp xúc với hằng chục ngàn người
tiếp đón ông. Cánh
tả dân chủ xă hội không nhận đóng góp
từ giới tư bản tài phiệt, mà nhận
từ hằng triệu cá nhân đóng những khoản
tiền nhỏ, họ cũng gơ cửa từng nhà,
đến từng tổ chức, mở các diễn
đàn thu hút giới trẻ vào tranh luận và nhất
là vận động bầu cử bằng cách công khai
minh bạch đường lối chính sách dân chủ
xă hội. Ông
Trump đă chuyển đảng Cộng Ḥa từ
một đảng bảo thủ thành một đảng
biết lo cho thành phần lao động, cả người
da trắng lẫn người da đen và biết quan tâm
đến các cộng đồng sắc tộc như
Việt Nam hay người gốc Nam Mỹ. Ngược
lại, phong trào dân chủ xă hội cũng chuyển
đảng Dân Chủ từ các chính sách tân tự do
xa rời quần chúng Mỹ, để ngày càng gần
hơn với chính sách xă hội chủ nghĩa, xây
dựng một nhà nước tập trung quyền
lực vào trung ương. Nước
Mỹ tự do dân chủ… Đă
có gần 90 triệu người Mỹ bầu cử
lần này, những đoàn cử tri sắp hàng
hằng tiếng đồng hồ để được
bầu cho ứng cử viên họ chọn lựa,
nếu nghĩ rằng không ai xứng đáng, người
Mỹ có quyền tự do không đi bầu và không ai
có quyền áp lực họ phải đi bầu. Trong
lần bầu cử trước chỉ 55 % cử tri
đi bầu, lần này tỷ lệ theo dự đoán
có thể lên đến 70 %, bởi thế khó nói trước
ai sẽ là người thắng cử, mà nếu
biết trước kết quả ai sẽ thắng th́
e rằng dân chủ ở Mỹ vẫn c̣n rất
giới hạn. Nước
Mỹ như một viên kim cương, 50 cạnh là 50
tiểu bang, mỗi cạnh lại được mài dũa
với hằng ngàn chính quyền dân chủ địa
phương, mỗi cạnh nhỏ lấp lánh phản
chiếu giá trị của nó, tạo thành giá trị
của nước Mỹ một quốc gia tự do và
dân chủ nhất thế giới. Nguyễn
Quang Duy Melbourne,
Úc Đại Lợi 1/11/2020 |