Giao thời của quân phiệt Cộng sản Cuba
Nguyễn Xuân Nghĩa

“…chủ nợ của Cuba là Venezuela đang bị khủng hoảng nặng về kinh tế lẫn chính trị và cần Cuba gửi mật vụ và cả binh lính qua bảo vệ chế độ độc tài của lãnh tụ Nicolas Maduro…”

(Chương trình Thời sự Ngày mai trên truyền hình SBTN tối Thứ Ba, 20 Tháng Sáu, 2017)

KN: Kim Nhung xin kính chào quý khán thính giả của tiết mục Thời Sự Ngày Mai trong Kim Nhung Show trên hệ thống truyền hình SBTN với chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Tiết mục này trình bày các chủ đề nằm bên dưới thời sự trước mắt hầu chúng ta cùng hiểu được những gì có thể xảy ra ngày mai. Kim Nhung xin kính chào ông Nghĩa và xin đi vào chủ đề kỳ này.

Kim Nhung 1: Thưa quý khán thính giả, hôm Thứ Sáu 16 vừa rồi, tại khu vực “Little Havana” của Miami, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đọc bài diễn văn về chánh sách mới với Cuba rồi ký một chỉ thị cho nội các và ban tham mưu thi hành chánh sách đó. Kim Nhung xin đề nghị ông Nghĩa trình bày nội dung của quyết định mới của Hoa Kỳ về Cuba rồi chúng ta sẽ tìm hiểu thời sự ngày mai sẽ là gì.

Nguyễn Xuân Nghĩa 1: - Ông Donald Trump có bài diễn văn thuộc loại hùng biện nhất với một tầm nhìn rất xa về Cuba rồi chỉ thị cho 26 cơ quan hành pháp áp dụng chánh sách mới với Cuba là để sửa sai một phần quyết định của vị tiền nhiệm về việc mở rộng quan hệ với xứ Cuba. Số là sau 18 tháng mật đàm với Cuba, cuối năm 2014, Obama hoàn thành việc đó rồi thăm viếng Cuba vào đầu năm 2015. Truyền thông Mỹ gọi chuyến thăm viếng là có ý nghĩa lịch sử vì sau 88 năm một Tổng thống Mỹ mới đặt chân lên đảo quốc này. Có lẽ, đấy là ý nghĩa lịch sử cho sự nghiệp cực tả của Obama, chứ chưa hẳn là cho người dân Cuba. Ta không quên là sau khi ông Obama ra về, cựu lãnh tụ Fidel Castro đã 90 tuổi liền đả kích vị Tổng thống thượng khách của người em là Chủ tịch Raúl Castro. Cũng có ý nghĩa lịch sử vì Fidel ngợi ca thành tích của chế độ cộng sản Cuba do ông sáng lập và chối từ lời kêu gọi cải cách của ông Obama!

KN 2: Tức là ông Obama hòa giải với Cuba mà chẳng được gì. Thưa ông Nghĩa bây giờ ông Trump sửa lại quyết định đó của ông Obama theo hướng nào?

NXN 2: - Ta phải tìm hiểu về Cuba thì thấy ra quyết định mới của ông Trump.

- Truyền thông Mỹ cứ ngay ngô mô tả Cuba như một quốc gia theo chế độ cộng sản. Sự thật là từ khi thành lập, Chính quyền Cuba là sản phẩm của quân đội không phải của đảng Cộng sản Cuba. Sau khi lật đổ chế độ độc tài Batista năm 1959, Fidel Castro lên cầm quyền và áp dụng chủ thuyết Mác-Lênin để cai trị. Nhưng như nhiều lãnh tụ Nam Mỹ, Fidel xây dựng và củng cố một tổ chức lãnh đạo trong tay các tướng lãnh thân tín với gia đình Castro. Sáu chục năm sau tổ chức ấy vẫn tồn tại - và sinh con đẻ cái. Sau khi cướp chính quyền với lực lượng quân sự, Castro dùng quân đội được mệnh danh là Quân Đội Cách Mạng Cuba kiểm soát cả chính quyền lẫn toàn dân. Ông không tin vào đảng mà dùng nó như bình phong để mê hoặc người dân với lý tưởng độc lập của José Marti và tư tưởng Mác-Lê, chỉ tập trung quyền lực vào quân đội và các tướng dưới quyền.

- Chế độ dân chủ có tam quyền phân lập là Hành pháp, Lập pháp và Tư pháp. Chế độ cộng sản có đảng ở trên, nhà nước ở dưới để cùng cai trị toàn dân theo đường hướng của đảng. Theo tổ chức Castro, Cuba có quân đội ở trên, đảng và nhà nước cộng sản ở dưới. Điều ấy có nghĩa là quân đội là một định chế, một institution (mà Hà Nội dịch là thể chế) Nhưng là một định chế vừa lãnh đạo vừa cầm quyền trong các lãnh vực chính trị, an ninh và kinh tế. Vì lối tổ chức ấy, các tướng lãnh có tiếng nói trong mọi quyết định của đảng và nhà nước. Sáu chục năm sau và qua hai bản hiến pháp, Chủ tịch Raúl Castro kế thừa bộ máy ấy và việc cải thiện quan hệ ngoại giao và kinh tế với Mỹ chỉ có lợi cho hệ thống quân doanh là kinh doanh của quân đội, mà người dân không được hưởng gì. Ông Trump điều chỉnh lại để gây áp lực với chế độ độc tài tham ô và giúp dân Cuba có thêm tự do.

KN 3: Theo như Kim Nhung hiểu thì Raúl Castro là Bí thư thứ nhất của đảng Cộng sản, cầm đầu Bộ Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương, là Chủ tịch Hội đồng Nhà nước và Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (tương tự Thủ tướng). Nhưng vì sao ông Nghĩa lại nói đến hiện tượng quân đội lãnh đạo cả đảng lẫn nhà nước cộng sản ở dưới?

NXN 3: - Thưa rằng Raúl Castro trước hết là Đại tướng Tổng tư lệnh Quân đội và Bộ trưởng Quốc phòng suốt thời kỳ Fidel Castro lãnh đạo. Ngày nay, với tư cách lãnh đạo đảng và cơ chế lấy quyết định về chánh sách là Bộ Chính trị, Raúl thực tế chỉ định các Ủy viên Bộ Chính trị và trưởng ban. Bộ Chính trị đang có 17 Ủy viên. Nhưng có năm người là tướng lãnh đương nhiệm, hai người là sĩ quan quân đội hay an ninh đã hồi hưu và một người đang phục vụ quân đội, vị chi là tỷ lệ hơn nửa. Trong Hội đồng Bộ trưởng, quân đội cũng giữ vai trò quyết định của Bộ Quốc phòng, các Bộ Nội vụ (Công an), Thông tin, Giao thông Vận tải, Kinh tế và Du lịch.

- Về an ninh thì Bộ Nội vụ giữ vị trí chủ yếu, với khả năng và trình độ cao về tình báo đến độ gài được gián điệp cao cấp vào Bộ Ngoại giao, vào Hội đồng An ninh Quốc gia và một số Đại học uy tín của Hoa Kỳ, rồi qua đó khuynh đảo được đối sách của Mỹ về Cuba trong nhiều thập niên. Khi tái lập bang giao, Chính quyền Obama liền trả cho Cuba các điệp viên bị sa lưới mà ít báo nào nói đến!

- Cầm đầu Bộ Nội vụ là một viên tướng, dưới quyền là các Thứ trưởng hay Cục trưởng về An ninh và Tình báo từ quân đội ra. Trong Bộ Nội vụ, Cục Tình báo Trung ương Dirección de Intelligencia (DI) là mũi nhọn tình báo của Cuba, đã từng yểm trợ chế độ độc tài Hugo Chavez và phụ trách tình báo quốc ngoại và mật vụ cho Venezuela để được viện trợ dầu hỏa. Cũng trong Bộ Nội vụ, Cục An ninh Quốc gia đảm nhiệm nội an, công tác phản gián và theo dõi người dân. Sau cùng, lực lượng Cảnh sát Quốc gia cũng thuộc Bộ này. Người cộng sản lãng mạn ở ngoài ít chú ý đến khía cạnh quân phiệt ấy của nền chuyên chính vô sản!

KN: Thưa quý KTG, chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa vừa cho thấy vai trò của quân đội và các tướng lãnh Cuba ngay trong khu vực kinh tế khiến chúng ta hiểu vì sao trong bài diễn văn của mình, ông Trump nhiều lần đả kích bộ máy quân sự và an ninh Cuba. Sau phần thông tin thương mại, chúng ta sẽ tìm hiểu tiếp về thời sự ngày mai của Cuba.

KN: Kim Nhung xin cảm tạ sự theo dõi của quý KTG. Trong phần đầu của Thời sự Ngày mai Kim Nhung hiểu được vai trò của quân đội và các tướng lãnh Cuba, nào ngờ là họ còn nắm cả kinh tế lẫn du lịch nên dễ kiểm soát du khách.

KN 4: Chúng ta đi ngay vào đề, thưa ông Nghĩa tình hình Cuba rồi đây sẽ ra sao?

NXN 4: - Chúng ta cần biết thêm rằng Cuba nằm trong tay dòng họ Castro. Trong Bộ Nội Vụ, một nhân vật chỉ mang lon Đại tá Bộ binh mà là chủ chốt vì là cố vấn cho Hội đồng An ninh và Quốc phòng và cầm đầu ủy ban phối hợp hoạt động tình báo giữa hai bộ Nội vụ và Quốc phòng. Then chốt hơn nữa, đấy là con trai của Raúl Castro, Đại tá Alejandro Castro Espin, sinh năm 1966.

- Và người giữ tay hòm chìa khóa cho hệ thống kinh tài của chế độ quân phiệt này là Thiếu tướng Luis Alberto Rodríguez López-Callejas, Chủ tịch tập đoàn kinh tế nhà nước lớn nhất của Cuba. Tập đoàn GAESA (Corporate Management Group SA) quy tụ 57 doanh nghiệp, đem lại từ 50 đến 80% nguồn lợi cho Cuba trong các ngành béo bở như du lịch, kỹ nghệ đường, rượu và là cánh tay kinh tài của Quân đội Cách mạng Cuba. Đấy cũng là nơi ban phát quyền lợi cho các sĩ quan thân tín với gia tộc Castro vì Luis Alberto Rodríguez là con rể của Raúl.

- Qua tập đoàn GAESA, Tướng Luis Alberto Rodríguez trực tiếp quản lý dự án phát triển hải cảng Mariel (Mariel Port Special Development Zone), một đặc khu kinh tế đang hy vọng tiếp nhận đầu tư nước ngoài để thành đầu máy cho toàn quốc. Giới đầu tư quốc tế hay Hoa Kỳ mà muốn làm ăn thì phải gặp viên tướng đầy quyền thế đó. Sau khi lên kế nhiệm Fidel từ năm 2008, Raúl có tiến hành “đổi mới kinh tế”.

- Là người chung thủy với lý tưởng cách mạng kiểu Fidel và góp phần xây dựng chế độ quân phiệt đỏ, Raúl đủ thực tiễn để hiểu ra mối nguy của Cuba sau khi Liên bang Xô viết sụp đổ. Trong Giai đoạn Thoái trào mà dân Cuba gọi là Periodo Especial từ 1993 đến 1997, kinh tế Cuba sụt mất hơn một phần ba, 36%. Vì vậy, từ năm 2010 Raúl cải tổ cơ cấu để kinh tế bớt suy sụp và cho tiểu doanh thương được quyền sinh hoạt. Nhưng khác với giải pháp tai hại năm xưa của Mikhael Gorbachev, Raúl tăng cường kiểm soát thông tin và đàn áp chính trị, và càng sử dụng các tướng lãnh trung thành nhất. Dự án trọng điểm Mariel do Luis Alberto Rodríguez đang thực hiện nằm trong hướng đó. Mục tiêu của Raúl Castro không là áp dụng kinh tế thị trường hoặc theo tư bản chủ nghĩa mà là tìm phương tiện bảo vệ quyền lực và quyền lợi của chế độ quân phiệt quy tụ quanh đại gia đình Castro. Nhưng sinh năm 1931, Raúl Castro đã xế chiều, và cho biết là sẽ về hưu khi hết nhiệm kỳ vào năm 2018 này, khi ông ở tuổi 87.

KN 5: Nếu vậy, thưa ông Nghĩa, câu hỏi mà chúng ta cần chú ý là ai sẽ kế nhiệm Raúl Castro vào năm tới?

NXN 5: - Cho đến nay, chế độ quân phiệt Cuba chưa quy định chính thức về việc kế thừa quyền bính sau khi Raúl ra đi. Trên nguyên tắc – mà nguyên tắc là điều "cách mạng" có thể sửa – thì Phó Chủ tịch Thứ nhất của Hội đồng Nhà nước và của Hội đồng Chính Phủ (tương tự như Phó Tổng thống kiêm Phó Thủ tướng) là nhân vật số hai của chế độ nên sẽ kế nhiệm Chủ tịch, như Raúl đã kế nhiệm Fidel. Năm 2013, Raúl Castro bổ nhiệm Miguel Diaz-Canel vào chức vụ này và theo Hiến pháp thì Diaz-Canel sẽ lãnh đạo nếu Raúl hết khả năng vì tuổi tác. Sinh năm 1960, nổi tiếng bảo thủ, Diaz-Canel có thể đảm bảo việc duy trì cách mạng Cuba.

- Nhưng đấy là người chưa từng ở trong quân đội nên đám tướng lãnh tính sao? Khi ấy, họ có thể nghĩ đến Đại tá Alejandro Castro Espín, con trai của Raúl. Có thành tích “tác chiến” trong trận Nội chiến tại xứ Angola bên Phi Châu Castro Espín có ba ưu điểm là biết về tình báo, có bằng đại học về an ninh và quân sự, lại thường trợ giúp thân phụ từ khi Raúl nắm quyền vào năm 2008. Trong nhiều chuyến công tác ở nước ngoài và cả khi đón ông Obama, Castro Espín đều hiện diện bên Raúl như nhân vật số hai hay ít ra là thân tín nhất.

- Ngoài sự kiện Fidel có quá nhiều vợ lẫn đào và địch và lý lịch của các con được “sử gia” cạo sạch, chế độ cũng ít cung cấp thông tin về các nhân vật trọng yếu. Vì vậy ta ít biết về Phó Chủ tịch Diaz-Canel và Đại tá Phò mã Castro Espín. Có một quy luật sinh tồn trong chế độ độc tài: càng nổi thì càng dễ chết. Khi còn sống, Fidel không muốn ai nổi ở chung quanh, Raúl cũng vậy. Vì thế, giới đầu tư mong chờ ngày đổi mới thật của Cuba phải dự đoán bằng ngả khác rồi thất vọng vì Đại hội Khóa bảy của Đảng Cộng sản vào Tháng Tư năm ngoái cho thấy chế độ chưa thay đổi. Nói cho cùng thì việc Obama hòa giải với Cuba chưa đe dọa quyền lực của chế độ Castro và giới quân phiệt đang chia chác quyền lợi kinh tế. Cho tới nay, thiểu số lãnh đạo này chưa có dấu hiệu tranh quyền và vẫn bảo vệ được an ninh nội bộ bằng đàn áp.

- Kết luận thì áp lực của Chính quyền Donald Trump có thể thúc đẩy sự thay đổi này nhưng kinh nghiệm của các lân bang, từ Venezuela tới Brazil, Chile và Argentina, cho thấy kinh tế bị khủng hoảng vì nạn tham nhũng và chuyên quyền. Đấy là chuyện nên theo dõi trong buổi giao thời của gia tộc Castro.

KN: Thưa quý KTG, khi ông Nghĩa nhắc tới các nước kia thì ta thấy một chủ nợ của Cuba là Venezuela đang bị khủng hoảng nặng về kinh tế lẫn chính trị và cần Cuba gửi mật vụ và cả binh lính qua bảo vệ chế độ độc tài của lãnh tụ Nicolas Maduro. Vì vậy, áp lực của Hoa Kỳ với Cuba còn gián tiếp gây khó cho lãnh đạo Venezuela với hậu quả sẽ dội ngược về Cuba. Đấy là điều mà Thời Sự Ngày Mai sẽ tìm hiểu sau này. Kim Nhung cùng ông Nguyễn-Xuân Nghĩa xin kính chào tạm biệt và xin hẹn kỳ tới cũng vào ngày giờ này.

*****

Vài ngày trước khi Obama mãn nhiệm, 16 Tháng Giêng 2017, Chính quyền của ông ký với Cuba hiệp ước chia sẻ thông tin tình báo, mà báo chí Mỹ ít loan tin. Đúng lá tình đồng chí!

Trở lại