Sự am hiểu về t́nh trạng cạnh tranh Hoa Kỳ-Trung Quốc Edoardo Campanella Đỗ Kim Thêm dịch
|
Điểm
sách:
–
Rush Doshi, The
Long Game: China’s Grand Strategy to Displace American Order,
Oxford University Press, 2021. –
Elizabeth Economy, The
World According to China, Polity, 2022. –
Aaron Friedberg, Getting
China Wrong, Polity, 2022. –
Kevin Rudd, The
Avoidable War: The Dangers of a Catastrophic Conflict between the US and Xi
Jinping’s China, Public Affairs, 2022. Về
các mối quan hệ giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ
đă đạt đến một t́nh trạng tồi
tệ như thế nào, năm cuốn sách mới đây
đă đưa ra năm lời giải thích dị
biệt, nhưng thường trùng lặp nhau. Nh́n chung,
các cuốn sách cho rằng, mặc dù Mỹ có thể
đă làm quá mức về các chính sách trước
đây trong tinh thần cam kết, nhưng sẽ là
một sai lầm nguy hiểm nếu Mỹ đi quá xa
trong chiều hướng khác. Cuộc
chiến Ukraine không thay đổi các ưu tiên
chiến lược của Mỹ. Trung Quốc, chứ
không phải là Nga, vẫn là thách thức lớn
nhất đối với trật tự tự do.
"Trung Quốc là quốc gia duy nhất có cả ư
định định h́nh lại trật tự
quốc tế và ngày càng tăng là sức mạnh kinh
tế, ngoại giao, quân sự và công nghệ để
làm điều đó". Trong bài phát biểu gần
đây, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken giải
thích: "Tầm nh́n của Bắc Kinh sẽ
đưa chúng ta ra khỏi các giá trị phổ quát mà
nó đă duy tŕ rất nhiều tiến bộ của
thế giới trong 75 năm qua". Tuy
nhiên, các biến động ở Ukraine đă làm sâu
đậm thêm sự chia rẽ ngoại giao và chính
trị giữa hai cường quốc. Ngay trước
cuộc xâm lược của Nga, Chủ tịch Trung
Quốc Tập Cận B́nh đă tuyên bố rằng
mối quan hệ Trung Quốc-Nga có "không có giới
hạn", và kể từ đó, ông đă từ
chối lên án sự xâm lược theo kiểu đế
quốc mới của Tổng thống Nga Vladimir Putin. Tương
tự như vậy, các biện pháp trừng phạt sâu
rộng của phương Tây đối với Nga
được thiết kế không chỉ để
trừng phạt điện Kremlin mà c̣n gửi lời
cảnh báo sớm đến các nhà lănh đạo
Trung Quốc, những người có thể đang
dự tính tấn công Đài Loan. Sự
leo thăng t́nh trạng căng thẳng liên quan đến
chuyến đi của Chủ tịch Hạ viện
Mỹ Nancy Pelosi tới ḥn đảo này hiện nay
đă mở rộng sự chia rẽ hơn nữa. Theo
Blinken, Mỹ nên t́m cách "định h́nh môi trường
chiến lược xung quanh Bắc Kinh" bằng cách
đầu tư vào các năng lực công nghệ-quân
sự của Mỹ và huy động các đồng
minh của Mỹ. Về
mặt vật chất, điều này không khác biệt
khi so với phương sách của chính quyền Donald
Trump trong Chiến lược An ninh Quốc Gia năm 2017
đă mô tả Trung Quốc là một cường
quốc theo chủ trương xét lại việc
sử dụng "công nghệ, tuyên truyền và cưỡng
chế để định h́nh cho một thế
giới trái đạo đức đối với các
lợi ích và giá trị của chúng ta". Như
nhà sử học Naill Ferguson đă chỉ ra: "Việc
đả kích Trung Quốc của Trump từng rất là
đáng trách đă trở thành một lập trường
đồng thuận, với một liên minh đáng lo
ngại của các lợi ích hiện nay đang thành
một phong trào chống Bắc Kinh." Kể
từ khi “xoay trục sang châu Á" của chính
quyền Obama hơn một thập kỷ trước,
Trung Quốc đă từ một đối tác chiến
lược trở thành một người cạnh tranh
chiến lược, nếu không muốn nói là một
đối thủ chiến lược. Những
cuốn sách được điểm ở đây
kể về những câu chuyện khác nhau trong vấn
đề đă xảy ra như thế nào, nhưng
cuối cùng, mỗi cuốn sách đều mang đến
một thông điệp tương tự. Sự
thiếu hiểu biết nhất quán, thường là do
các rào cản văn hóa không thể vượt qua và
sự mờ đục của Trung Quốc, và những
kỳ vọng không thực tế, tất cả đă
dẫn đến t́nh trạng vỡ mộng, tiếp
theo là thất vọng, căng thẳng và xung đột. Tinh
thần cam kết thất bại Trong
nhiều năm, các chiến lược gia Mỹ cho
rằng sự hội nhập của Trung Quốc vào
trong nền kinh tế toàn cầu và sự xuất
hiện của tầng lớp trung lưu Trung Quốc
sẽ mang lại sự cởi mở hơn về chính
trị và kinh tế cho đất nước. Như
Tổng thống Hoa Kỳ George H.W. Bush đă nói vào năm
1991: "Không có quốc gia nào trên trái đất
phát hiện ra cách nhập khẩu hàng hóa và dịch
vụ của thế giới trong khi ngăn chặn các
ư tưởng ngoại lai tại biên giới." Cũng
tương tự như vậy, gần một thập
kỷ sau đó, Tổng thống Bill Clinton lập
luận rằng: "Trung Quốc càng tự do hóa
nền kinh tế của ḿnh, họ sẽ càng giải
phóng toàn diện tiềm năng của người dân.
Và khi các cá nhân có sức mạnh không chỉ để
mơ ước mà c̣n để thực hiện ước
mơ của họ, họ sẽ đ̣i hỏi một
tiếng nói lớn hơn". Aaron
L. Friedberg, Giáo sư chính trị và các vấn đề
quốc tế tại Đại học Princeton và là Phó
Cố vấn An ninh Quốc gia cho cựu Phó Tổng
thống Dick Cheney, tham gia trong một nhóm đang lớn
mạnh của các chuyên gia về chính sách đối
ngoại, những người tin rằng chương tŕnh
nghị sự về hội nhập của thời
kỳ trước Trump là một thất bại. Trong tác phẩm Getting China Wrong, Friedberg đă phá bỏ chiến lược cam kết sau Chiến tranh Lạnh thuộc về lưỡng đảng của Mỹ, cho thấy cách mà Trung Quốc đánh bại các kỳ vọng, đặc biệt là dưới sự cai trị của Tập Cận B́nh, bằng cách xa rời chủ nghĩa tự do thị trường và hướng về chủ nghĩa tư bản nhà nước. Trung
Quốc tận dụng cách thâm nhập các thị trường
nước ngoài mà không tuân theo các luật lệ và không
bao giờ công khai công nhận về vai tṛ của
Mỹ trong việc thúc đẩy hội nhập
của chính ḿnh vào nền kinh tế toàn cầu và
Tổ chức Thương mại Thế giới. Và
hiện nay, dưới thời Tập Cận B́nh, Đảng
Cộng sản Trung Quốc đă củng cố chế
độ cai trị độc tài với cái giá
phải trả là tự do hóa tối thiểu được
thực hiện dưới thời những người
tiền nhiệm Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào. Hiện
nay, Kurt Campbell, Điều phối viên về chính sách
Ấn Độ-Thái B́nh Dương của Biden, lưu
ư rằng: "Thời kỳ được mô tả
rộng răi là tinh thần cam kết đă kết thúc." Tuy
nhiên, như Friedberg cảnh báo, việc thiếu sự
hội tụ Mỹ-Trung mang lại những rủi ro
hữu h́nh cho cả Mỹ và thế giới. Xét cho cùng,
Trung Quốc là một quốc gia độc tài đang
nghiêng về việc tăng cường ảnh hưởng
của ḿnh, đe dọa các nước láng giềng,
mở rộng danh sách các quốc gia khách hàng và phá
hoại các thể chế dân chủ bất cứ khi nào
có thể. Hơn
nữa, Trung Quốc và Mỹ mâu thuẫn trong nhiều
vấn đề có thể dẫn đến tính toán
sai lầm và thậm chí là các cuộc đối đầu
quân sự, từ t́nh trạng của Biển Đông,
Hồng Kông và Đài Loan đến trộm cắp
về tài sản thuộc tác quyền trí tuệ, các vi
phạm nhân quyền đối với người Duy
Ngô Nhĩ theo đạo Hồi và tranh chấp về
mạng 5G mới nổi và các công nghệ khác. COVID-19
đă đào sâu thêm sự chia rẽ giữa hai cường
quốc, củng cố sự ngờ vực lẫn nhau
và thể hiện rơ ràng rằng Trung Quốc vẫn chưa
chuẩn bị và không sẵn sàng duy tŕ trách nhiệm
toàn cầu của ḿnh. Các
giải pháp tương ứng cho tinh thần cam
kết? Nhưng
Trung Quốc là một quốc gia có nhiều mâu
thuẫn, và các lập luận chống cam kết có
nguy cơ làm đơn giản hóa quá mức mọi
thứ. Để khởi đầu, các tham vọng bá
quyền của Trung Quốc ít rơ nét và minh thị hơn
so với giới cứng rắn về chiến lược
của Mỹ. Ít nhất, trong hiện tại, những
nỗ lực của Trung Quốc nhằm tăng cường
sức mạnh kinh tế và quân sự dường như
thiên về việc giảm các khả năng tổn thương
của chính họ hơn là về việc giành
được ưu thế so với Mỹ. Ông
Tập không tích cực cố gắng xuất khẩu
hệ tư tưởng của đảng Cộng
sản Trung Quốc hoặc hệ thống chính phủ.
Ông không công khai ủng hộ một cuộc cách
mạng cộng sản toàn cầu như Stalin, Khrushchev
và các nhà lănh đạo Liên Xô khác đă làm, nhất
là v́ ông tập trung hoàn toàn vào việc duy tŕ
"chủ nghĩa xă hội với các đặc
điểm của Trung Quốc" và "trẻ trung hóa
quốc gia" ở trong nước. Bất
chấp những tuyên bố nóng bỏng của các
tổng thống Mỹ trong quá khứ về dân chủ
hóa không thể tránh khỏi của Trung Quốc
(một tuyên bố có lẽ là cần thiết để
thuyết phục cử tri Mỹ mở rộng ṿng tay
của họ cho một quốc gia cộng sản),
tự do hóa chính trị không bao giờ là một
mục tiêu thực tế. Như
Henry Kissinger đă chỉ ra vào năm 2008, chúng ta đang
nói về nền văn minh duy nhất với 4.000 năm
tự trị trong vành đai của ḿnh. "Người
ta phải bắt đầu với giả định
rằng, họ phải học được điều
ǵ đó về các yêu cầu để sinh tồn, và
không phải lúc nào cũng được cho rằng chúng
ta biết điều đó tốt hơn họ." Một
thập kỷ sau, Chas W. Freeman, Jr., một nhà ngoại
giao kỳ cựu của Mỹ, đă xác nhận tinh
thần cam kết thực sự là ǵ: "Cho dù công chúng
Mỹ có thể hy vọng hoặc mong đợi
rằng Trung Quốc sẽ tự Mỹ hóa ḿnh đến
mức nào, chính sách của Mỹ gần như hoàn toàn
nhằm thay đổi hành vi bên ngoài của Trung
Quốc hơn là trật tự hiến định
của họ". Nhưng
ngay cả khi chấp nhận rằng tinh thần cam
kết là một thảm họa chiến lược,
điều ǵ sẽ là giải pháp thay thế? Có
lẽ Trung Quốc sẽ vẫn là một nền kinh
tế kém phát triển bên lề trật tự toàn
cầu, và người Mỹ sẽ không được
hưởng lợi từ hàng hóa với giá rẻ và
thâm hụt được tài trợ một phần
bởi việc Trung Quốc mua trái phiếu Mỹ. Tuy
nhiên, ngay cả trong kịch bản này, Alastair Iain
Johnston của Đại học Harvard lập luận,
Mỹ có thể "đă phải đối mặt
với một Trung Quốc thù địch, được
trang bị vũ khí hạt nhân xa lánh một loạt các
thể chế và chuẩn mực quốc tế, tránh xa
các thị trường toàn cầu và với sự trao
đổi xă hội, văn hóa hạn chế. Nói cách
khác, một Trung Quốc vẫn được cai
trị bởi một đảng Lenin tàn nhẫn, nhưng
là một đảng đă huy động ồ ạt
và quân sự hóa để phản đối mạnh
mẽ các lợi ích của Mỹ". Cái
giá của sự tương thuộc Quan
trọng hơn, giới phê b́nh về chiến lược
cam kết đă đánh giá thấp thành tựu lớn
nhất của nó. Các mối liên kết thương
mại, tài chính và công nghệ không chỉ mang lại
lợi ích cho người tiêu dùng và các doanh nghiệp
phương Tây. Họ cũng đă thay đổi
bản chất của sự cạnh tranh địa chính
trị trong một cách lành mạnh. Không
giống như trong thời Chiến tranh Lạnh, khi
chủ nghĩa cộng sản và tư bản cùng
tồn tại trong riêng biệt, t́nh trạng cạnh
tranh Trung-Mỹ đang diễn ra trong cùng một hệ
thống kinh tế, do nhiều năm tương tác liên
tục đă buộc Trung Quốc phải nắm
lấy thị trường, ngay cả khi không phải lúc
nào cũng theo những cách thỏa măn. Và một
lợi ích chính của sự tương thuộc kinh
tế này là nó làm tăng chi phí tham chiến, ngay
cả khi cạnh tranh khốc liệt. Đây
là lập luận mà C. Fred Bergsten, Giám đốc sáng
lập của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson,
đưa ra trong tác phẩm Hoa Kỳ so với Trung
Quốc, ông tập trung vào khía cạnh kinh tế
của tinh thần tham gia và nêu bật các lựa
chọn để duy tŕ một số h́nh thức
hợp tác Trung-Mỹ. Trong
phần lớn sự nghiệp của ḿnh, Bergsten đă
làm việc ở trong và ngoài chính phủ, ông có
một sự hiểu biết độc đáo về t́nh
h́nh phức tạp của nền kinh tế toàn
cầu. Cuốn sách của ông ít nói về lịch
sử của mối quan hệ Trung-Mỹ hơn là
về sự xuất hiện của một cấu trúc
quản trị toàn cầu mà nó đảm bảo
sự ổn định, giải quyết những thách
thức của thời đại chúng ta và ủy thác
một vai tṛ thích hợp cho Trung Quốc. Bất
kỳ hệ thống kinh tế quốc tế hoạt
động nào cũng đ̣i hỏi, trong trường
hợp các tiện ích công cộng trong toàn cầu,
chẳng hạn như ổn định tài chính
quốc tế hoặc phối hợp kinh tế, tinh
thần lănh đạo phải vượt qua các
vấn đề hành động tập thể chưa
đúng mức. Do
đó, một thế giới không có nhà lănh đạo
là nỗi sợ hăi lớn nhất của Bergsten. Ông luôn
lưu tâm đến “Bẩy Kindleberger", được
đặt tên Charles Kindleberger, nhà sử học về
kinh tế trong thế kỷ XX, người đă
chỉ ra cách một bá chủ đầy tham vọng
thất bại trong việc cung cấp đầy đủ
các tiện ích công cộng toàn cầu mà nó có thể
dẫn đến các cuộc khủng hoảng hệ
thống và thậm chí là chiến tranh. Đó
là những ǵ đă xảy ra sau Thế chiến
thứ nhất, khi Mỹ trở thành con mồi của
xu hướng cô lập, từ chối bước hoàn
toàn vào vị trí của Vương quốc Anh, tạo
ra khung cảnh cho sự sụp đổ của hệ
thống tài chính toàn cầu. Điều
ǵ đó tương tự cũng xảy ra trong cái mà
Bergsten gọi là kịch bản G-0 của ḿnh. Nếu
cả Trung Quốc và Mỹ đều không sẵn sàng
hoặc có thể làm ổn định hệ thống
kinh tế toàn cầu, thế giới sẽ chỉ c̣n
lại một t́nh huống rối loạn và không
ổn định, trong đó không ai thực sự
chịu trách nhiệm. Nhưng
điều đáng lo ngại không kém sẽ là một
thế giới G-1, trong đó Trung Quốc nắm
giữ ưu thế kinh tế. Chế độ đảng
Cộng sản Trung Quốc sẽ định h́nh
trật tự này theo các giá trị và nguyên tắc riêng
của ḿnh, tận dụng ưu thế của
quyền lực thương lượng mà nó sẽ có
được từ ảnh hưởng kinh tế ngày
càng mở rộng. Theo
quan điểm của Bergsten, hy vọng tốt nhất
nằm ở một thế giới G-2, với Mỹ và
Trung Quốc đóng vai tṛ là "ủy ban chỉ đạo
không chính thức" để xử lư các vấn
đề toàn cầu như biến đổi khí
hậu, đại dịch và các thách thức về phát
triển kinh tế. Nhưng
điều không rơ là Trung Quốc sẽ chấp
nhận thỏa thuận này không. Trong năm đầu
tiên nhậm chức, Barack Obama đă đề xuất
là Mỹ và Trung Quốc h́nh thành một mối quan
hệ đối tác để giải quyết các
vấn đề trọng đại nhất của
thế giới. Trung Quốc đă bác bỏ ư tưởng
này v́ không tương thích với sự ủng hộ
kéo dài hàng thập kỷ của họ đối
với quản trị toàn cầu đa cực, và
một lựa chọn tương tự có vẻ
thậm chí c̣n thiếu thực tế hơn hiện
nay, trong bối cảnh căng thẳng song phương
gia tăng mạnh mẽ. Trung
Quốc mộng của Tập Cận B́nh Bất
kể người ta theo quan điểm nào về
những giá trị (hoặc nhược điểm)
của tinh thần tham gia của Hoa Kỳ, có một
biến số quan trọng không kém khác cần xem xét:
khát vọng của chính Trung Quốc. Trong
tác phẩm Thế giới theo Trung Quốc, Elizabeth
Economy, người hiện đang được
nghỉ phép từ Viện Hoover của Đại
học Stanford để làm cố vấn cấp cao cho
Bộ trưởng Thương mại Mỹ Gina
Raimondo, đă chú ư đến chiến lược
mới đầy tham vọng của Trung Quốc
nhằm lấy lại vinh quang trong quá khứ.
Bà
giải thích, tầm nh́n của ông Tập về
thế giới bắt nguồn từ các khái niệm như
"sự trẻ trung hóa vĩ đại của Trung
Quốc" hay "một cộng đồng của
định mệnh chung" hứa hẹn sẽ xây
dựng một "thế giới rộng mở, toàn
diện, sạch sẽ và tươi đẹp,
được hưởng ḥa b́nh lâu dài, an ninh toàn
cầu và thịnh vượng chung". Trên thực
tế, tất cả những khẩu hiệu này
ngụ ư là một hệ thống quốc tế
được chuyển đổi triệt để
thành một Trung Quốc thống nhất trong nội
bộ mà trung tâm là Trung Quốc. Kể
từ cuộc chiến tranh nha phiến vào giữa
thế kỷ XIX, các nhà lănh đạo Trung Quốc
đă rất chú trọng đến vấn đề
chủ quyền, và trong trường hợp của
Tập Cận B́nh, tầm nh́n của ông sẽ
được thực hiện đầy đủ
một khi tất cả các yêu sách về lănh thổ
của Trung Quốc đối với Hồng Kông, Đài
Loan và Biển Đông được giải quyết.
Theo Economy, việc Đài Loan thống nhất với Hoa
Lục là một "nhiệm vụ lịch sử"
đặc biệt quan trọng đối với đảng
Cộng sản Trung Quốc. Kể
từ khi lên nắm quyền vào năm 2012, ông Tập
đă thực hiện các cuộc diễn tập quân
sự tích cực xung quanh Đài Loan để thể
hiện quyết tâm của ḿnh - và đă leo thang
mạnh mẽ sau chuyến thăm viếng của bà
Pelosi. Ông Tập đă nói rằng Đài Loan sẽ
được thống nhất với đại
lục trước năm 2049 - kỷ niệm một trăm
năm của Cộng ḥa Nhân dân Trung Hoa; nhưng để
điều đó xảy ra trong cuộc đời
của chính ông, gần như chắc chắn sẽ
phải đến sớm hơn. Formularbeginn. Formularende Trong
mọi trường hợp, ông Tập đă dùng đến
cả sức mạnh mềm và cứng để thúc
đẩy ảnh hưởng toàn cầu của Trung
Quốc. Ông đă kêu gọi các quan chức Trung
Quốc tạo ra một h́nh ảnh về một
quốc gia "đáng tin , đáng yêu và đáng kính",
đồng thời tận dụng vị trí của
Trung Quốc trong Liên Hiệp Quốc và các định
chế khác để đưa các chuẩn mực và
giá trị quốc tế phù hợp hơn với chính
họ. Sức
mạnh cứng rắn của Trung Quốc đă
được thể hiện toàn diện không chỉ
trong các cuộc tập trận xung quanh Đài Loan và
cuộc đàn áp Hồng Kông mà c̣n trong việc xây
dựng các đường băng trên các rạn san hô
ở Biển Đông đang tranh chấp. Trung
Quốc cũng đang thúc đẩy hệ sinh thái công
nghệ trong nước và thiết lập các tiêu
chuẩn công nghệ của riêng ḿnh để cạnh
tranh với việc thiết lập tiêu chuẩn toàn
cầu của Mỹ và Liên minh châu Âu. Để
đạt được mục tiêu, Trung Quốc đă
và đang xây dựng một mạng lưới các
quốc gia trung thành thông qua các khoản đầu tư
liên quan đến Sáng kiến Vành đai và Con
đường. Cuộc
chơi dai dẳng của Trung Quốc Người
ta có thể cho rằng chiến lược này chỉ là
thành quả của tham vọng chính trị của chính
Tập Cận B́nh. Nhưng như Rush Doshi thể
hiện trong tác phẩm The Long Game, những nỗ
lực của Tập là một phần của dự án
kéo dài hơn nhiều nhằm thay thế cho Mỹ như
là một bá chủ trong khu vực và toàn cầu. Hiện
đang là Giám đốc Trung Quốc vụ trong Hội
đồng An ninh Quốc gia của Biden, Doshi đă
tạo ra một công tŕnh học thuật đầy
ấn tượng dựa trên cơ sở dữ
liệu gốc về các tài liệu của đảng
Cộng sản Trung Quốc (bao gồm các hồi kư,
tiểu sử và hồ sơ hàng ngày của các quan
chức cấp cao). Những
ǵ thể hiện từ những tài liệu này là
một "chiến lược quy mô" đang phát
triển của Trung Quốc được định
h́nh bởi các biến động quan trọng mà nó
đă thay đổi nhận thức của Trung
Quốc về sức mạnh của Mỹ: sự
kết thúc của Chiến tranh Lạnh, cuộc
khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008,
những chiến thắng của trào lưu dân túy năm
2016 (cuộc trưng cầu dân ư về Brexit của Vương
quốc Anh và cuộc bầu cử của Trump), và
đại dịch COVID-19. Sau
sự sụp đổ của bức tường
Berlin, Trung Quốc đă ư thức được
khoảng cách quyền lực to lớn, gần như không
thể vượt qua giữa Trung Quốc và Mỹ, v́
vậy họ quyết định "ẩn náu và
chời thời của ḿnh”. Trong hai thập kỷ,
Trung Quốc theo đuổi một chiến lược
"thẳng thừng", tự cho phép ḿnh dần
dần được hội nhập vào trật tự
tự do quốc tế thông qua tư cách thành viên trong
các định chế và tham gia vào nền kinh tế toàn
cầu, tất cả mà không phải gánh vác bất
kỳ chi phí lănh đạo nào. Khi
cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 nổ ra,
giới lănh đạo Trung Quốc coi đó là khởi
đầu của sự suy vi của phương Tây.
Điều đó đă kích hoạt một sự thay
đổi hướng tới một chiến lược
"xây dựng", theo đó Trung Quốc đă thách
thức Mỹ một cách nhẹ nhàng về kinh tế,
quân sự và chính trị. Sau
đó là sự rút lui của Anh-Mỹ khỏi việc
quản trị toàn cầu vào năm 2016, điều này
đă báo trước "những thay đổi
trọng đại chưa từng thấy trong một
thế kỷ", Doshi viết. Sự
phân cực của hệ thống quốc tế đă
thay đổi cho thấy Trung Quốc đang trên đà
trỗi dậy và sự suy vi của phương Tây là
không thể tránh khỏi. Sự thay đổi trong
việc phân cực này có nghĩa là Trung Quốc có
thể chuyển sang một chiến lược
"mở rộng", xây dựng phạm vi ảnh hưởng
không chỉ trong khu vực mà c̣n trên toàn cầu. Theo
Doshi, trong thời điểm hiện tại, mục tiêu
cuối cùng là "dựng lên một vùng ảnh hưởng
siêu tọa độ" ở quê hương và
quyền bá chủ một phần trên khắp các nước
đang phát triển gắn liền với Sáng kiến
Vành đai và Con đường. Hiện
nay, chuyến thăm viếng của bà Pelosi tại
Đài Loan có thể đă kích hoạt một sự
thay đổi cơ cấu khác trong chiến lược
lớn lao của Trung Quốc, hướng tới
một lập trường thậm chí c̣n quyết
đoán hơn. Một
thập kỷ nguy hiểm Từ
những cuốn sách này, điều trở nên rơ ràng
là các tham vọng về quyền lực của Trung
Quốc đă nảy sinh một cách tự nhiên từ
sự phát triển cấu trúc của vai tṛ đất
nước trong hệ thống quốc tế. Điều
đó có nghĩa là các tham vọng sẽ sống lâu hơn
thời đại của Tập. Trung
Quốc ngày nay tồn tại trên một quy mô hoàn toàn
khác biệt so với Trung Quốc của 20 năm trước.
Để mối quan hệ Trung-Mỹ được
đưa trở lại con đường ḥa b́nh,
Mỹ sẽ cần phải thừa nhận các
nguyện vọng của Trung Quốc. Bỏ qua các
nguyện vọng này sẽ tạo ra một t́nh
huống trong mà đó ngay cả một sai lầm
nhỏ hoặc hiểu lầm cũng có thể gây ra
một cuộc đụng độ giữa các siêu cường. Tuy
nhiên, quá nhiều cuộc tranh luận về các mối
quan hệ Mỹ-Trung đă được định h́nh
bởi khái niệm của nhà khoa học chính trị
Graham Allison về "Bẫy Thucydides", trong đó
Allison cảnh báo rằng, một cuộc cạnh tranh bá
quyền giữa một cường quốc đang
trỗi dậy và một cường quốc đang suy
vi nhất thiết phải gây bất ổn cho hệ
thống quốc tế, khiến một cuộc đụng
độ đầy bạo lực trở thành quy
tắc chứ không phải là một ngoại lệ. Thực
ra, không có ǵ là không thể tránh khỏi. Kevin Rudd,
cựu Thủ tướng Úc, hiện đang lănh đạo
Hiệp hội châu Á, tin chắc rằng chiến tranh có
thể tránh được nếu mỗi bên cố
gắng "hiểu rơ hơn về tư duy chiến lược
của đối phương". Trong số các chính
khách phương Tây, Rudd có lẽ là người duy
nhất có thể tuyên bố sở hữu cả kinh
nghiệm chính trị và các công cụ trí tuệ
cần thiết để hiểu Trung Quốc một cách
đầy đủ. Là
một người nói tiếng Quan Thoại lưu loát,
đă đến thăm đất nước hơn
100 lần, Rudd đă quen biết cá nhân ông Tập đầu
tiên là một nhà ngoại giao khi ông Tập c̣n là
một quan chức cấp thấp ở Xiamen, và sau
đó khi ông Tập Cận B́nh làm Phó Chủ tịch.
Và trong tác phẩm The Avoidable War, Rudd tự hào
kể lại một cuộc tṛ chuyện dài mà ông
đă có với ông Tập ở Canberra vào năm 2010
(thật đáng buồn, cuốn sách thiếu loại
giai thoại cá nhân tiết lộ mà độc giả
ṭ ṃ sẽ hy vọng). Rudd định nghĩa mười
năm tới là "thập kỷ sống một cách
nguy hiểm". T́nh
trạng quân b́nh quyền lực trong toàn cầu sẽ
tiếp tục thay đổi, thường theo những
cách không ổn định, khi sự cạnh tranh
giữa hai siêu cường ngày càng gay gắt. Trong
khuôn khổ này, ông nh́n thấy mười kịch
bản hợp lư cho một cuộc đụng độ
tiềm tàng giũa Trung Quốc và Hoa Kỳ. Tất
cả đều xoay quanh vấn đề Đài Loan, và
một nửa, trong số đó nó kết thúc bằng
cuộc đối đầu quân sự. Tất nhiên,
người ta hy vọng rằng chúng ta vẫn chưa
đạt đến điểm xung đột. Tuy
nhiên, một lần nữa, các hoạt động quân
sự mới nhất của Trung Quốc xung quanh Đài
Loan chắc chắn đă thêm một động
lực đột phá mới cho một nền kinh
tế toàn cầu vốn dĩ đă chống chọi
với nhiều cuộc khủng hoảng trong hơn
một thập kỷ. T́m
kiếm một t́nh trạng lư tưởng nhất Để
tránh những kịch bản ảm đạm này,
tất cả các tác giả đề xuất các
chiến lược kết hợp các h́nh thức tham
gia và tách rời, hợp tác và cạnh tranh khác nhau. H́nh
thức của chúng có thể khác nhau, nhưng nội
dung này thực chất gần như giống nhau. Ví
dụ, Rudd đề xuất một chính sách
"cạnh tranh chiến lược được
xử lư"; Friedberg gợi ư "tách rời có
chọn lọc"; và Bergsten đề xuất
"hợp tác cạnh tranh có điều kiện". Bằng
cách này hay cách khác, tất cả đều đ̣i
hỏi phải phát triển các lằn ranh đỏ
được tôn trọng hổ tương, kênh
ngoại giao cấp cao để thực thi chúng và
hợp tác trong các vấn đề toàn cầu như
biến đổi khí hậu, đại dịch và
ổn định tài chính. Bergsten chỉ ra một cách
đúng đắn rằng các vấn đề kinh
tế nên được tách ra khỏi các vấn đề
giá trị. Sự nhấn mạnh quá mức vào sự
phân hoá giữa độc đoán-dân chủ có nguy cơ
làm mất đi toàn bộ mối quan hệ
Trung-Mỹ. Cuối
cùng, liệu sự chung sống ḥa b́nh giữa hai cường
quốc có thể đạt được hay không, nó
sẽ phụ thuộc nhiều vào các yếu tố tâm
lư hơn là các yếu tố chiến lược. Một
mặt, mối quan hệ Trung-Mỹ thực sự là
về niềm tự hào của một bá chủ đă
qua, và mặt khác, đó là niềm tự hào của
một nền văn minh thiên niên kỷ đă bị
gạt ra ngoài lề quá lâu. Một cuốn sách về
tâm lư của các quốc gia trong thời kỳ hỗn
loạn sẽ là một bổ sung hữu ích cho năm
cuốn sách này. – Edoardo
Campanella Project
Syndicate (Đỗ
Kim Thêm dịch) Edoardo
Campanella là thành viên cao cấp Trung tâm Kinh doanh và Chính
phủ Mossavar-Rahmani tại Trường Harvard Kennedy, là
đồng tác giả (với Marta Dassù) của Anglo
Nostalgia: The Politics of Emotion in a Fractured West (Oxford
University Press, 2019). |