Tập Cận B́nh muốn ǵ?
Graham Allison

“…Nhà lănh đạo của Trung Quốc đang quyết tâm biến đất nước ḿnh thành “chủ thể lớn nhất trong lịch sử thế giới”. Liệu ông có làm được điều đó trong khi tránh được một cuộc đụng độ nguy hiểm với Hoa Kỳ hay không?...”

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh muốn ǵ? Bốn năm trước khi Donald Trump trở thành Tổng thống, Tập đă trở thành nhà lănh đạo Trung Quốc và tuyên bố một tầm nh́n vĩ đại nhằm, về cơ bản, “làm Trung Quốc vĩ đại trở lại” – kêu gọi “đại phục hưng dân tộc Trung Quốc”.

Tập rất tin tưởng rằng ḿnh sẽ thành công trong nỗ lực này, đến mức ông đă vi phạm trắng trợn một nguyên tắc trọng yếu trong cuộc sinh tồn chính trị: Không bao giờ đặt ra một mục tiêu và một ngày cụ thể trong cùng một câu. Trong ṿng một tháng sau khi trở thành nhà lănh đạo Trung Quốc vào năm 2012, Tập đă đặt ra thời hạn hoàn thành mỗi mục tiêu trong “Hai mục tiêu thế kỷ” của ḿnh.

Thứ nhất, Trung Quốc sẽ xây dựng một “xă hội tương đối khá giả” (tiểu khang xă hội) bằng cách tăng gấp đôi GDP b́nh quân đầu người năm 2010 lên 10.000 USD trước năm 2021, năm kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Thứ hai, nước này sẽ trở thành một đất nước “phát triển đầy đủ, giàu có, và quyền lực” vào dịp kỷ niệm 100 năm thành lập nước Cộng ḥa Nhân dân Trung Hoa năm 2049. Nếu Trung Quốc đạt được mục tiêu đầu tiên – mà nước này đang trên đà đạt được – Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính rằng nền kinh tế Trung Quốc sẽ lớn hơn 40% so với nền kinh tế Mỹ (tính theo sức mua tương đương). Nếu Trung Quốc đạt được mục tiêu thứ hai vào năm 2049, nền kinh tế Trung Quốc sẽ lớn gấp ba lần nền kinh tế Mỹ.

Sự chuyển biến mạnh mẽ của Trung Quốc có ư nghĩa ǵ đối với Hoa Kỳ và với sự cân bằng quyền lực toàn cầu? Lư Quang Diệu của Singapore, nhà quan sát Trung Quốc hàng đầu của thế giới trước khi ông qua đời năm 2015, có một câu trả lời sắc bén về quỹ đạo ấn tượng của Trung Quốc trong 40 năm qua: “Quy mô dịch chuyển của Trung Quốc trong sự cân bằng toàn cầu lớn đến mức thế giới phải t́m một trạng thái cân bằng mới. Không thể làm như đây chỉ là một chủ thể lớn khác. Đây là chủ thể lớn nhất trong lịch sử thế giới”.

Phân tích của ông Lư về t́nh h́nh ở Trung Quốc, cũng như trên thế giới rộng hơn, đă biến ông thành một nhà cố vấn chiến lược được săn đón của nhiều vị Tổng thống và Thủ tướng ở mọi châu lục – bao gồm mọi nhà lănh đạo Hoa Kỳ từ Richard Nixon đến Barack Obama. Ông Lư đă dành hàng ngàn giờ tṛ chuyện trực tiếp với các vị Chủ tịch nước, Thủ tướng, quan chức Chính phủ, và các nhà lănh đạo đang lên của Trung Quốc, “nước láng giềng ở phương Bắc” của ḿnh. Các nhà lănh đạo Trung Quốc từ Đặng Tiểu B́nh đến Tập Cận B́nh đều gọi ông là “sư phụ,” một từ chỉ thái độ tôn kính cao nhất trong văn hóa Trung Hoa. Và ông Lư, người chia sẻ với tôi những hiểu biết của ḿnh trong một cuốn sách mà tôi là đồng tác giả năm 2013, đă theo dơi sát sao những biến động của Trung Quốc từ Đại nhảy vọt và Cách mạng Văn hóa trong những năm 1960 đến sự xoay trục sang tư bản chủ nghĩa của Đặng trong những năm 1980. Ông đă thiết lập các mối quan hệ công tác nghiêm túc với nhiều người điều hành Trung Quốc, trong đó có vị Chủ tịch tương lai Tập Cận B́nh.

Ông Lư đă thấy trước thế kỷ 21 sẽ là một “cuộc tranh giành quyền lực tối cao ở châu Á”. Và khi Tập leo lên ghế Chủ tịch nước năm 2012, ông Lư đă tuyên bố với thế giới rằng cuộc tranh giành này đang tăng tốc. Trong số mọi nhà quan sát nước ngoài, ông Lư là người đầu tiên nói về nhà kỹ trị phần lớn vẫn chưa được biết đến này, “Hăy quan sát người này”.

Nhiều chính trị gia và quan chức ở Washington vẫn đang làm như Trung Quốc chỉ là một chủ thể lớn khác. Tuy nhiên, ông Lư biết Tập rất rơ, và hiểu rằng khát vọng vô biên của Trung Quốc được thúc đẩy bởi một quyết tâm không khoan nhượng là giành lại sự vĩ đại trong quá khứ. Thử hỏi hầu hết các học giả Trung Quốc xem Tập và các đồng nghiệp của ông có nghiêm túc tin rằng Trung Quốc sẽ thay thế Hoa Kỳ trong vai tṛ là cường quốc thống trị ở châu Á trong tương lai gần hay không. Họ sẽ lảng tránh câu hỏi này bằng những mẫu câu như “Điều đó rất phức tạp… một mặt… mặt khác…” Khi tôi hỏi ông Lư câu này trong một cuộc gặp ít lâu trước khi ông qua đời, đôi mắt ông mở to nghi ngờ, như thể hỏi lại, “Anh đang đùa à?” Ông thẳng thắn trả lời: “Dĩ nhiên. Sao lại không? Làm sao mà họ có thể không khát vọng trở thành số một ở châu Á và sau này là trên thế giới?”

*****

Sự căng thẳng về mặt cấu trúc giữa một Trung Quốc đang lên và một Hoa Kỳ đang cai trị vốn đă trầm trọng. Việc giảm nguy cơ xảy ra một cuộc đụng độ thảm khốc mà cả hai bên đều muốn tránh sẽ bắt đầu bằng một đánh giá rơ ràng về những mục đích và phương tiện của Bắc Kinh. Khi nhậm chức, Tập Cận B́nh đă tuyên bố tham vọng bao quát của ông đối với Trung Quốc bằng một câu duy nhất: “Giấc mộng Trung Quốc lớn nhất là đại phục hưng dân tộc Trung Quốc”. “Trung Quốc mộng” của ông bao gồm sự thịnh vượng và quyền lực – tương đương với tầm nh́n “sức mạnh cứng” của Theodore Roosevelt về một thế kỷ Mỹ và Chính sách Kinh tế mới (New Deal) đầy động lực của Franklin Roosevelt. Nó nắm bắt được khao khát mănh liệt của một tỷ người Trung Quốc: trở nên giàu có, quyền lực, và được tôn trọng. Tập tự tin rằng trong cuộc đời ḿnh Trung Quốc có thể hiện thực hóa cả ba khát vọng này bằng cách duy tŕ phép màu kinh tế, bồi dưỡng một thế hệ công dân ái quốc, và không cúi đầu trước cường quốc nào khác trong các vấn đề thế giới.

Tập sẽ “làm Trung Quốc vĩ đại trở lại” như thế nào? Sau khi nghiên cứu con người này, lắng nghe lời lẽ của ông, và nói chuyện với những người hiểu ông rơ nhất, tôi tin rằng, với Tập điều này có nghĩa là:

· Đưa Trung Quốc trở lại thế thống trị mà nó được hưởng ở châu Á trước khi phương Tây xâm nhập;

· Tái thiết quyền kiểm soát đối với các vùng lănh thổ mà Đảng Cộng sản xem là “Đại Trung Quốc”, không chỉ bao gồm Tân Cương và Tây Tạng ở đại lục, mà c̣n cả Hồng Kông và Đài Loan;

· Khôi phục các phạm vi ảnh hưởng trong lịch sử dọc biên giới và trên các vùng biển lân cận để các nước khác trao cho ḿnh sự tôn kính mà các cường quốc luôn đ̣i hỏi;

· Giành được sự tôn trọng của các cường quốc khác trong các hội đồng thế giới.

Ở cốt lơi của các mục tiêu quốc gia này là một tín ngưỡng văn minh coi Trung Quốc là trung tâm của vũ trụ. Trong tiếng Trung, Trung Quốc có nghĩa là Vương quốc Trung tâm. “Trung” ở đây không nói đến không gian giữa các vương quốc đối địch khác, mà là chỉ mọi vương quốc nằm giữa trời và đất. Như ông Lư đă tóm tắt quan điểm về thế giới được chia sẻ bởi hàng trăm quan chức Trung Quốc t́m đến lời khuyên của ông, họ “nhớ lại một thế giới mà Trung Quốc thống trị c̣n các nhà nước khác với họ chỉ như những kẻ cầu xin trước một đấng tối cao, như những chư hầu mang báu vật triều cống đến Bắc Kinh”. Trong câu chuyện này, sự trỗi dậy của phương Tây trong những thế kỷ gần đây là một sự bất thường lịch sử, phản ánh sự yếu kém về mặt công nghệ và quân sự của Trung Quốc khi phải đối mặt với các đế quốc thống trị trong một “thế kỷ ô nhục” từ khoảng năm 1839 đến năm 1949. Tập Cận B́nh đă hứa với người dân của ông: Chuyện này sẽ không c̣n nữa.

Chương tŕnh hành động của Tập nhằm khôi phục lại vị thế vĩ đại đă mất này là ǵ? Theo ông Lư, cố vấn chính trị của Tập, một nhà lănh đạo đất nước phải “vạch ra tầm nh́n tương lai cho người dân, biến tầm nh́n đó thành các chính sách mà anh ta phải thuyết phục được người dân là nó đáng ủng hộ, và cuối cùng là khích lệ họ giúp anh ta thực hiện”. Đă vạch ra một tầm nh́n táo bạo là “Trung Quốc mộng”, Tập đang tích cực vận động người ủng hộ thực hiện một nghị tŕnh hành động vô cùng tham vọng trên bốn mặt tương quan.

Là tay lái chính của cả công cuộc này, yêu cầu đầu tiên đối với Tập trong việc hiện thực hóa Giấc mộng Trung Quốc là tái chính danh hóa một Đảng Cộng sản Trung Quốc mạnh mẽ trong vai tṛ là lực lượng tiên phong và giám hộ của nhà nước Trung Quốc. Ít lâu sau khi nhậm chức, Tập đă nói với các thành viên Bộ Chính trị rằng “giành được hay mất đi sự ủng hộ của nhân dân là một vấn đề liên quan đến sự sống c̣n của Đảng Cộng sản”. Ông cũng thẳng thừng cảnh báo họ: “Tham nhũng có thể kết liễu Đảng”. Trích Khổng Tử, ông hứa sẽ “vi chính dĩ đức” (cai trị bằng đức) và “tề chi dĩ h́nh” (ổn định bằng h́nh luật). Đây không phải là đe dọa suông. Tập đă phát động một chiến dịch chống tham nhũng với quy mô chưa từng có do Vương Kỳ Sơn, thân tín của Tập, dẫn dắt. Nỗ lực này được gọi là chiến dịch “đả hổ diệt ruồi” do nó hứa hẹn sẽ bắt giữ mọi quan chức tham nhũng dù đó là “ruồi” cấp thấp hay là “hổ” cấp cao. Dưới quyền Vương, 18 tổ đặc nhiệm đứng đầu là các tổ trưởng đáng tin cậy trực tiếp báo cáo với Tập. Từ năm 2012, đă có hơn 900.000 đảng viên bị kỷ luật và 42.000 đảng viên bị khai trừ và truy tố tại các ṭa h́nh sự. Trong đó có 170 “hổ” cấp cao, gồm hàng chục sĩ quan cao cấp, 18 ủy viên và nguyên ủy viên của Ủy ban Trung ương gồm 150 người, và thậm chí cả nguyên ủy viên của Ủy ban Thường vụ.

Và đối lập với glasnost của Gorbachev – cởi mở với các tư tưởng – Tập đ̣i hỏi phải tuân thủ ư thức hệ, thắt chặt kiểm soát các cuộc thảo luận chính trị. Đồng thời, Tập cũng t́m cách củng cố sự tập trung của Đảng trong nền quản trị Trung Quốc. Đặng t́m cách tách Đảng khỏi Chính phủ, và tăng cường hệ thống quan liêu của nhà nước so với Đảng. Tập lại thẳng thừng bác bỏ ư tưởng đó. Ít lâu sau khi Tập nắm quyền, một bài xă luận trên Nhân dân nhật báo đă thể hiện rơ lập trường của ông: “Ch́a khóa để vận hành mọi thứ ở Trung Quốc một cách trơn tru và hiện thực hóa Giấc mộng Trung Quốc là nằm ở Đảng”.

Thứ hai, Tập phải tiếp tục làm Trung Quốc giàu có trở lại. Ông biết rằng sự ủng hộ của người dân Trung Quốc đối với Đảng Cộng sản chủ yếu vẫn phụ thuộc vào khả năng đem lại những mức tăng trưởng kinh tế mà không đất nước nào khác đạt được. Nhưng tiếp tục hiệu quả kinh tế phi thường của Trung Quốc sẽ đ̣i hỏi duy tŕ một hành động đầy rủi ro. Tập rất cảnh giác với cái bẫy thu nhập trung b́nh mà nhiều nước đang phát triển vấp phải khi tiền lương tăng làm giảm lợi thế cạnh tranh của họ trong ngành chế tạo, và lời hứa không chút mơ hồ của ông là duy tŕ tăng trưởng 6,5% một năm đến năm 2021 sẽ đ̣i hỏi cái mà một số người đă mô tả là “duy tŕ cái không thể duy tŕ được”.

Tuy nhiên, có một sự nhất trí chung về việc Trung Quốc phải làm ǵ để tiếp tục tăng trưởng ở tốc độ đó trong nhiều năm tới. Các yếu tố then chốt được nêu ra trong kế hoạch năm năm gần đây nhất của Trung Quốc, bao gồm: đẩy nhanh quá tŕnh chuyển đổi sang nhu cầu được thúc đẩy bằng tiêu dùng trong nước; tái cấu trúc hoặc đóng cửa các doanh nghiệp nhà nước kém hiệu quả; tăng cường cơ sở khoa học và công nghệ để nâng cao đổi mới; thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp ở Trung Quốc; và tránh các mức nợ không bền vững.

Với phạm vi và tham vọng của kế hoạch của Tập, hầu hết các nhà kinh tế và nhiều nhà đầu tư phương Tây đều e rằng ông khó mà đạt được. Nhưng nhiều nhà kinh tế và nhà đầu tư trong số đó đă mất tiền khi không đặt cửa cho Trung Quốc trong 30 năm qua. Như cựu Chủ tịch Hội đồng Cố vấn Kinh tế của Tổng thống Reagan Martin Feldstein đă nói, “Không phải chính sách nào trong số này cũng phải thành công… Nếu có đủ chính sách đủ thành công, tăng trưởng 6,5% trong vài năm tới có lẽ sẽ không nằm ngoài tầm với”.

Thứ ba, Tập phải làm Trung Quốc tự hào trở lại. Tăng trưởng kinh tế không thôi chưa đủ. Ngay cả khi các cải cách thị trường của Đặng đă mở rộng mức tăng trưởng kinh tế nhanh chóng sau năm 1989, Đảng cũng phải vật lộn để chứng minh lư do tồn tại của ḿnh khi chủ nghĩa cộng sản chỉ c̣n là danh nghĩa. Vậy th́ tại sao người Trung Quốc lại nên cho phép Đảng cai trị ḿnh? Câu trả lời: Đảng là một ư thức được làm mới về bản sắc dân tộc có thể được đón nhận rộng răi một cách tự hào trong số một tỷ người Trung Quốc.

Trong khi Cách mạng Văn hóa của Mao cố gắng xóa bỏ quá khứ cổ xưa của Trung Quốc và thay thế nó bằng “con người xă hội chủ nghĩa mới” của chủ nghĩa cộng sản, Tập lại ngày càng thể hiện Đảng như là lực lượng kế thừa và kế vị một đế chế Trung Quốc 5.000 năm tuổi chỉ bị hạ bệ bởi phương Tây cướp bóc. Câu “vật vong quốc sỉ” (chớ quên sự ô nhục của đất nước) đă trở thành một câu thần chú dung dưỡng t́nh cảm ái quốc dựa trên tư tưởng ḿnh là nạn nhân và thấm đẫm một đ̣i hỏi phải báo thù. Như cựu Giám đốc văn pḥng Bắc Kinh của tờ Financial Times Geoff Dyer đă giải thích, “Đảng Cộng sản phải đối mặt với một mối đe dọa đang nóng dần lên đối với tính chính danh của ḿnh kể từ khi từ bỏ Marx để theo thị trường”. Do đó Đảng đă gợi lên những sự ô nhục của quá khứ dưới bàn tay Nhật Bản và phương Tây “để tạo ra một ư thức đoàn kết vốn đă vụn vỡ, và để xác định một bản sắc Trung Quốc về cơ bản là mâu thuẫn với tính hiện đại của Mỹ”.

 

Cách tiếp cận này đang có hiệu quả. Trong những năm 1990, khi nhiều trí thức phương Tây ăn mừng “sự kết thúc của lịch sử” với chiến thắng rơ ràng của các nền dân chủ dựa trên thị trường, nhiều nhà quan sát đă tin rằng Trung Quốc cũng đang trên đường tiến tới một chính phủ dân chủ. Ngày nay, rất ít người ở Trung Quốc cho rằng các quyền tự do chính trị quan trọng hơn việc giành lại vị thế quốc tế và niềm tự hào dân tộc của Trung Quốc. Như ông Lư đă nói rơ, “Nếu anh tin là sẽ có một cuộc cách mạng đ̣i dân chủ ở Trung Quốc th́ anh sai rồi. Các sinh viên Thiên An Môn giờ ở đâu?” Ông trả lời thẳng thừng: “Họ đă lỗi thời. Người Trung Quốc muốn một Trung Quốc phục hưng”.

Cuối cùng, Tập đă cam kết làm Trung Quốc mạnh mẽ trở lại. Ông tin rằng một quân đội “có khả năng chiến đấu và chiến thắng các cuộc chiến” là tối quan trọng đối với việc hiện thực hóa mọi thành tố khác trong Giấc mộng Trung Quốc. “Để đạt được công cuộc đại phục hưng dân tộc Trung Quốc”, ông nói, “chúng ta phải đảm bảo sự thống nhất giữa một đất nước thịnh vượng và một quân đội hùng mạnh”. Dù mọi cường quốc đều xây dựng các đội quân mạnh, “Giấc mộng Quân đội Hùng mạnh” này là đặc biệt quan trọng đối với Trung Quốc khi nó t́m cách vượt qua nỗi ô nhục dưới tay các cường quốc nước ngoài.

Bất chấp mọi thách thức khác trong nghị tŕnh của ḿnh, Tập đang cùng lúc tái tổ chức và tái thiết các lực lượng vũ trang của Trung Quốc theo cách mà chuyên gia hàng đầu của Nga về quân đội Trung Quốc Andrei Kokoshin gọi là “chưa từng có về quy mô và chiều sâu”. Ông đă xử lư nạn đút lót trong quân đội và cải tổ tổ chức vốn tập trung vào nội địa của nó để tập trung vào các chiến dịch hợp đồng tác chiến chống lại các kẻ thù bên ngoài.

Việc xáo trộn bộ máy quan liêu như vậy thường không phải là một sự kiện lạ lùng. Nhưng trong trường hợp của Tập nó đă nhấn mạnh cam kết hết sức nghiêm túc của Bắc Kinh là xây dựng một quân đội hiện đại có thể đương đầu và đánh bại mọi đối thủ – nhất là Mỹ. Dù các nhà hoạch định quân sự của Trung Quốc không dự tính một cuộc chiến tranh, cuộc chiến mà họ đang chuẩn bị lại đặt Trung Quốc vào thế cạnh tranh với Mỹ trên biển. Tập đă tăng cường các lực lượng hải quân, không quân, và tên lửa của Quân Giải phóng Nhân dân vốn hết sức quan trọng đối với việc kiểm soát các vùng biển, trong khi cắt giảm 300.000 lính bộ và giảm sự thống trị truyền thống của các lực lượng trên đất liền trong quân đội.

Trong khi đó, các chiến lược gia quân sự của Trung Quốc đang chuẩn bị cho xung đột trên biển bằng một chiến lược “tiền duyên pḥng ngự” (forward defense) dựa trên việc kiểm soát các vùng biển gần Trung Quốc nằm trong “chuỗi đảo thứ nhất”, chạy từ Nhật Bản, qua Đài Loan, đến Philippines và Biển Đông. Bằng cách triển khai các năng lực quân sự chống tiếp cận/chống xâm nhập (A2/AD) đe dọa đến các tàu sân bay và các tàu chủ lực khác của Hoa Kỳ, Trung Quốc đă liên tục đẩy Hải quân Hoa Kỳ ra khỏi các vùng biển lân cận của ḿnh pḥng khi có xung đột. Một nghiên cứu đáng tin cậy của tổ chức RAND năm 2015 cho thấy rằng đến cuối năm 2017 Trung Quốc sẽ có “lợi thế” hoặc “tương đối ngang hàng” trong sáu trên chín lĩnh vực năng lực quân sự truyền thống vốn rất quan trọng trong một cuộc đối đầu ở Đài Loan, và bốn trên chín lĩnh vực trong một cuộc tranh chấp trên Biển Đông. Nghiên cứu này kết luận rằng trong ṿng từ 5 đến 15 năm tới, “châu Á sẽ chứng kiến một đường ranh giới dần dần rút lui của sự thống trị của Hoa Kỳ”.

Trong lúc từ từ ép Mỹ ra khỏi các vùng biển này, Trung Quốc cũng kéo các nước Đông Nam Á vào quỹ đạo kinh tế của ḿnh, cũng như cả Nhật Bản và Úc. Đến nay nó đă thành công mà không phải chiến đấu. Nhưng nếu phải chiến đấu, Tập muốn Trung Quốc thắng.

*****

Liệu Tập có thành công trong việc đưa Trung Quốc phát triển đủ mạnh để thay thế Mỹ trong vai tṛ là nền kinh tế hàng đầu thế giới và chủ thể quyền lực nhất ở Tây Thái B́nh Dương hay không? Ông có thể làm Trung Quốc vĩ đại trở lại hay không? Hiển nhiên là mọi chuyện có thể diễn biến xấu đi theo rất nhiều cách, và những tham vọng phi thường này đă khiến hầu hết các nhà quan sát hoài nghi. Nhưng khi được hỏi, Lư Quang Diệu đă đánh giá tỷ lệ thành công là bốn trên năm. Cả ông Lư lẫn tôi đều đặt cửa cho Tập. Như ông Lư nói, “ư thức về số phận được gợi lại [của Trung Quốc] là một sức mạnh vượt trội”.

Nhưng nhiều người Mỹ vẫn c̣n phủ nhận ư nghĩa của sự chuyển ḿnh từ một nước nông nghiệp lạc hậu sang “chủ thể lớn nhất trong lịch sử thế giới” của Trung Quốc với Hoa Kỳ.

Khi một Trung Quốc đang lên nhanh chóng thách thức sự thống trị quen thuộc của Hoa Kỳ, hai nước có nguy cơ rơi vào một cái bẫy chết người được xác định lần đầu bởi sử gia Hy Lạp cổ đại Thucydides. Viết về một cuộc chiến đă tàn phá hai thành bang hàng đầu của Hy Lạp cổ đại cách đây hai thiên niên kỷ rưỡi, ông giải thích: “Chính sự trỗi dậy của Athens và nỗi sợ điều này sẽ lan đến Sparta đă làm cuộc chiến này trở nên không thể tránh khỏi”.

Năm 2015, tờ The Atlantic cho đăng bài “Bẫy Thucydides: Hoa Kỳ và Trung Quốc đang đâm đầu vào chiến tranh?” Trong tiểu luận này tôi lập luận rằng ẩn dụ lịch sử này cung cấp những ống kính tốt nhất để làm sáng tỏ mối quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ ngày nay. Kể từ đó, khái niệm này đă khơi mào một cuộc tranh luận đáng kể. Thay v́ đối mặt với bằng chứng và suy nghĩ về những điều chỉnh không thoải mái nhưng cần thiết mà cả hai bên có thể phải thực hiện, các nhà hoạch định chính sách và các vị nguyên thủ đă dựng một con bù nh́n rơm quanh tuyên bố của Thucydides về sự “không thể tránh khỏi” và châm lửa – cho rằng cuộc chiến giữa Washington và Bắc Kinh là không định trước. Tại cuộc gặp cấp cao năm 2015, Tổng thống Barack Obama và Chủ tịch Tập Cận B́nh đă thảo luận chi tiết về cái bẫy này. Obama nhấn mạnh rằng bất chấp căng thẳng cấu trúc mà sự trỗi dậy của Trung Quốc gây ra, “hai nước vẫn có khả năng quản lư những bất đồng”. Đồng thời, họ cũng thừa nhận rằng, theo lời của Tập, “nếu liên tục phạm phải những sai lầm tính toán chiến lược th́ các nước lớn có thể sẽ tự tạo ra những cái bẫy như vậy cho chính ḿnh”.

Tôi đồng ư: Cuộc chiến giữa Mỹ và Trung Quốc không phải là không thể tránh khỏi. Quả thật, Thucydides cũng sẽ đồng ư rằng cuộc chiến giữa Athens và Sparta cũng thế. Đặt vào bối cảnh, rơ ràng tuyên bố của ông về sự không thể tránh khỏi của cuộc chiến ấy là cường điệu: cường điệu v́ mục đích nhấn mạnh. Ư chính của cái bẫy Thucydides không phải là niềm tin vào số mệnh định sẵn hay thái độ bi quan. Thay vào đó, nó đưa chúng ta ra khỏi những tiêu đề báo chí và luận điệu của chế độ để nhận ra sự căng thẳng cấu trúc vô cùng lớn mà Bắc Kinh và Washington phải quản lư để xây dựng được một mối quan hệ ḥa b́nh.

Liệu cuộc đụng độ sắp tới giữa hai cường quốc này có dẫn đến chiến tranh hay không? Liệu Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập, hoặc những người kế nhiệm họ, có giẫm vào vết xe đổ đầy bi kịch của các nhà lănh đạo của Athens và Sparta hay của Anh và Đức hay không? Liệu họ có t́m được một cách tránh được chiến tranh hiệu quả như Anh và Mỹ đă làm cách đây một thế kỷ, hay như Mỹ và Liên Xô đă làm trong bốn thập niên Chiến tranh Lạnh hay không? Rơ ràng là không ai biết được. Tuy nhiên, chúng ta có thể chắc chắn rằng động lực mà Thucydides đă xác định trước đây sẽ c̣n tăng cường trong những năm tới.

Phủ nhận cái bẫy Thucydides sẽ không làm nó bớt thực tế hơn. Thừa nhận nó cũng không có nghĩa là phải chấp nhận bất cứ chuyện ǵ xảy ra. V́ các thế hệ trong tương lai, chúng ta có trách nhiệm trước mắt là phải đối mặt với một trong những khuynh hướng tàn bạo nhất của lịch sử và sau đó làm mọi thứ chúng ta có thể để tạo nên kỳ tích.

Graham Allison
Nguồn: Graham Allison, “What Xi Jinping Wants,” The Atlantic, May 31, 2016.

Tram Nguyen & Nguyễn Huy Hoàng biên dịch
Nguồn: nghiencuuquocte.org

(*) Graham Allison là Giám đốc Trung tâm Belfer về Khoa học và Quan hệ Quốc tế và Giáo sư ngành quản trị công tại Trường Quản lư Nhà nước John F. Kennedy thuộc Đại học Harvard. Bài viết này được chuyển thể từ cuốn sách mới xuất bản của ông, Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’s Trap? (Houghton Mifflin Harcourt, 2017).

Trở lại