TRUYỀN
THÔNG MỸ
VŨ LINH |
|||||||||||||||||||||
Dù
muốn hay không, chúng ta đều lệ thuộc vào
truyền thông chung quanh ta, bắt buộc phải đọc
báo Mỹ, coi TV Mỹ, không có lựa chọn nào khác.
Nhưng chúng ta có thể giới hạn ‘ô nhiễm’
hay ‘tẩy năo’ bằng cách hiểu rơ báo nào là báo
nào, đài nào là đài nào. Tuần này, ta sẽ xem qua hệ
thống truyền thông Mỹ.
Cách
đây nửa thế kỷ, trong cuộc chiến toàn
diện c̣n mất của cả nước, vẫn có
nhiều người nhắm mắt không muốn bàn
đến cái mà họ gọi là ‘chuyện chính
trị’. Kiểu như “tôi không muốn biết v́ tôi
không làm chính trị”. Cho đến khi xách dép
chạy thục mạng qua Mỹ vẫn không nghĩ
họ thật ra đă ‘làm chính trị’, bỏ
phiếu bằng chân rồi. Qua Mỹ th́ t́nh trạng cũng không
khác mấy. Đại đa số đầu tắp
mặt tối lo kiếm tiền nuôi thân và nuôi gia
đ́nh, cũng không muốn ‘làm chính trị’. Hơn
thế nữa, không ít người nghĩ ḿnh vẫn
chỉ là dân ‘ngoại quốc’ sống tạm trên
đất người, mắc ǵ phải lo chuyện
‘chính trị’ của xứ người ta. Thực tế mà nói, không ai có
thể trốn tránh ‘chuyện chính trị’ được
v́ con ma xó chính trị nó nằm trong tất cả các
hóc cạnh của cuộc sống hàng ngày của chúng
ta. Chính trị chi phối công ăn việc làm của
chúng ta, tiền lương, tiền thuế, tiền già,
chế độ bảo hiểm và dịch vụ y
tế, chuyện học hành của con cái, con cháu có
phải đi lính ra chiến trường ở
những xứ bên kia điạ cầu,... Thậm chí
đến chuyện con cháu gái có phải đi cầu
tiêu chung với anh già gác dan trường học không,
cũng là... chuyện chính trị. Đi bộ trên
lề đường bị thằng khủng bố lái
xe tông chết cũng là chuyện chính trị. Cái may mắn cho dân tỵ nạn là
ta đang sống trong những nước dân chủ, như
Mỹ, Pháp, Úc, Canada,... tức là những xứ mà người
dân cùng đinh nhất cũng có tiếng nói ‘chính
trị’, có quyền nói bậy nghĩ nhảm mà không
bị nhốt, có quyền lấy quyết định có
hậu quả lên đời sống hàng ngày của
họ, may nhờ họa chịu. Khác xa với xứ
‘đỉnh cao’, nơi mà người dân có
quyền ngu muôn năm v́ tất cả đă có ‘lănh
đạo đại tài’ lo dùm rồi. Nh́n vào cuộc bầu cử sắp
tới của Mỹ, chúng ta nên vui mừng thấy con
số khá lớn dân tỵ nạn, thế hệ
một và thế hệ hai, đă săn tay áo, nhẩy
ra ‘làm chính trị’ thật, ứng cử vào khá
nhiều chức vụ dân cử địa phương
và tiểu bang, bất kể khuynh hướng nào. Tuyệt đại đa số c̣n
lại, không ‘làm chính trị’ nhưng đă ư
thức rơ hơn nhu cầu ‘dính dáng’ vào chính
trị, tích cực tham gia hơn, như đi bầu, vào
các diễn đàn hay hội nhóm chính trị, tranh căi
chuyện chính trị. Dĩ nhiên tất cả đều
tốt, cho dù nhiều khi căi nhau hăng quá, thành ra
chửi lộn cá nhân, là ngón vơ được khá
nhiều người có biệt tài và đam mê. Tốt thật, nhưng tốt hơn
nữa là mọi người nên t́m hiểu cho kỹ
trước khi căi cọ và chửi rủa. Từ đó
đưa đến nhu cầu t́m hiểu về tin
tức thời sự, ư nghĩa của những
biến cố xẩy ra quanh chúng ta mỗi ngày. Tức
là nhu cầu đọc báo, coi TV. Ở Mỹ này (hay ở Pháp, Úc,…),
mọi sự không dễ đàng. Nhà Nước không
chịu giúp dân, thanh lọc báo dùm cho dân như trong
xứ ‘đỉnh cao’. Ở đây, dân phải lo
lấy. Báo chí có cả vạn tờ, lớn đến
nhỏ, báo thí đến báo chợ, chưa kể các
bản tin của các hội nhóm, các diễn đàn
tạp nhạp thuận chiều, trái chiều, hay
chẳng chiều nào hết v́ chỉ là bản
dịch, mà nhiều khi người dịch cũng
chẳng biết ḿnh đang dịch cái ǵ. Kẻ này
nhớ mang máng có cái
Presidential Commission on Crime ǵ đó, được
một cụ tỵ nạn dịch ngay ra là ‘Ủy Ban
Điều Tra Tội Ác Của Tổng Thống’.
Chẳng ai biết đâu mà ṃ. Chưa kể mưa sa
tin fake news tràn ngập các báo. Trong cái rừng thông tin đó, không
rối trí mới là lạ. Do đó, ta cần phải
có một cái nh́n khá thấu đáo, hiểu cho rơ báo
nào là báo nào, đài nào là đài nào. [Bài này chỉ bàn đến truyền thông chính trị, không bàn
đến truyền thông chuyên môn về thể thao, văn
hoá, tiêu khiển,... Cũng chỉ bàn đến quan
hệ truyền thông, không bàn đến quan hệ kinh
doanh, chẳng hạn như Washington Post là chị em
của Amazon chuyên bán sách và hàng hoá trên mạng, và
Whole Foods, xâu chuỗi bán thực phẩm. Bài này cũng
không đề cập đến truyền thông tỵ
nạn v́ không có dữ kiện chính xác] Trên
căn bản truyền thông Mỹ có 3 hệ thống
chính: 1.
Hệ thống truyền thông bao phủ cả nước,
được gọi là hệ thống truyền thông
ḍng chính (TTDC) hay Mainstream Media (MSM) gồm các báo, đài TV, ngay cả hăng
phim, được phổ biến trên toàn quốc,...
Quư độc giả mua các chương tŕnh TV qua giây
cáp (cable) hay hệ thống vệ tinh (satellite) thấy ḿnh
có thể coi được cả mấy trăm đài,
muốn đọc báo, coi phim tại rạp hay trên TV, cũng
thấy mấy ngàn báo và mấy trăm hăng phim. Có
vẻ rất đa dạng, nhưng sự thực là
hệ thống TTDC Mỹ phần lớn nằm trong tay 6
đại tổ hợp truyền thông –media
conglomerates. Đại để: -
Comcast: sở hữu NBC, MSNBC, CNBC, USA Network, Universal
Pictures, Telemundo,... -
Walt Disney: ABC, Disneyland, Disney Channel, ESPN, A &
E,… -
News
Corporation: Fox News, National Geographic,
20th Century Fox, Wall Street Journal, New York Post,... -
Time Warner: CNN, TIME, USA Today, HBO, Cinemax, Warner Bros Pictures,... -
CBS Corp: CBS, Showtime, Sony,... -
Viacom: MTV, Paramount,... Ba đài TV lớn ABC, CBS, NBC
được phổ biến qua mấy trăm đài
TV địa phương mà ta thường coi như
Channel 4,
Channel 7,… có
thể bắt được dễ dàng qua các ăng-ten
thường. TTDC cũng là hệ thống những báo
lớn được bán khắp nước như New
York Times, Washington Post,... V́ đây là hệ thống
truyền thông quốc gia nên ít có những tin tức
hay vấn đề địa phương mà phần
lớn là những tin tức chính trị cấp liên
bang hay quốc tế. Ta cần lưu ư quan hệ chằng
chịt và ảnh hưởng của khối này. Ví
dụ như CNN đưa tin tức và quan điểm
chính trị thiên tả, trong khi công ty chị em HBO làm
phim với những nội dung thiên tả ‘phải
đạo chính trị’ như ca tụng đồng tính,
đả kích kỳ thị da trắng, bôi bác cảnh
sát,... 2. Hệ
thống truyền thông độc lập địa phương,
gồm cả ngàn báo địa phương như Los
Angeles Times, Miami Herald, Chicago Tribune, Houston Chronicle,... Cũng
bao gồm cả những đài TV độc lập
địa phương. Hệ thống truyền thông
địa phương phục vụ nhu cầu địa
phương, do đó các tin tức thời sự
cấp liên bang hay quốc tế chỉ là cho có thôi, c̣n
phần chính là tin tức cũng như bàn luận
về các vấn đề địa phương
của thành phố hay của tiểu bang. 3. Hệ
thống thông tin mạng, tạp nhạp, phổ
biến giới hạn trong khối những người
cùng quan điểm, do đó thường có
quan điểm cực đoan, hoặc bên tả như
Salon, Slate, Huffington Post, Vox, ... hay bên hữu như
Breitbart, Red State, Daily Caller, Drudge. Tất cả các báo và đài đều
có hai loại mục khác biệt: mục
tin tức thuần túy và mục b́nh
luận. Trên căn bản th́ mục tin tức
bắt buộc phải hoàn toàn trung thực, trong khi
mục b́nh luận dĩ nhiên là chủ quan, diễn
giải những biến cố thời sự dưới
một cách nh́n nào đó, của một cá nhân nhà báo,
hay của ban chủ biên. Trước đây, b́nh
luận tương đối công bằng, có thiên
về bên nào th́ cũng không quá đáng, thiên vị quá.
Ngoài ra, nhiều báo cũng có chỗ cho các quan điểm
trái ngược nhau. Như USA Today trên trang b́nh
luận, luôn có hai bài tương phản ư kiến
về cùng một đề tài để độc
giả đọc và so sánh. Lúc sau này, từ thời TT Johnson và
nhất là Nixon, t́nh h́nh thay đổi. Tin tức
bớt trung thực trong khi b́nh luận bớt trung dung.
Ranh giới giữa tin tức và b́nh luận trở nên
lu mờ. Phần lớn hệ thống truyền thông ḍng
chính bắt đầu nghiêng sang phiá tả, cổ vơ
cho những chính sách thiên về cấp tiến của
các chính quyền, chỉ trích những quyết định
bảo thủ. Việc chuyển hướng của
TTDC một phần không nhỏ là hậu quả ‘ngang
hông’ của chiến tranh VN. Đối với cuộc
chiến này, TTDC ban đầu nhất loạt tin tưởng
và ủng hộ dưới thời TT Kennedy và cả
trong vài năm đầu của TT Johnson, cho đến
sau Mậu Thân 68 th́ đổi hẳn thái độ.
Ban đầu nghi ngờ chính quyền Johnson đă không
thành thật, rồi sau đó công khai chống việc
Mỹ can dự. Cuộc chiến
cấp tiến – bảo thủ trong truyền thông
Mỹ tăng cường độ năm 1980 khi Ted
Turner, chồng của bà Hà Nội Jane Fonda, thành
lập đài Cable News Network, hay CNN, với quan điểm
thiên tả khá rơ nét. Đến năm 1996,
cuộc chiến trở thành hấp dẫn hơn khi Fox
News của đại gia Úc Rupert Murdoch ra đời,
với quan điểm bảo thủ đối
nghịch với CNN. Qua thời TT Bush con th́ cuộc
chiến bắt đầu găng khi TTDC công khai
nhục mạ tổng thống là ‘thằng ngốc
của làng’, the village idiot. Sự xuất hiện của ông Obama
đưa đến một cuộc ‘lột xác’
hẳn của khối TTDC khi khối này nhất
loạt phủ phục dưới chân Đấng Tiên
Tri. Anh b́nh luận gia Chris Matthews của MSNBC nói
“mỗi lần nghe đến tên ‘Obama’ là tôi rùng ḿnh
từ chân tới đầu”, và “tôi thật là may
mắn hết sức v́ đă được sinh ra cùng
thời với Đấng Tiên Tri, để được
sự phù hộ của ông”. Evan Thomas, chủ bút
tạp chí Newsweek, gọi Obama là ‘God’! Bảng sắp xếp dưới
đây cho thấy t́nh trạng truyền thông của
Mỹ hiện nay dưới khiá cạnh tả/hữu. Nh́n sơ qua, ta thấy hầu
hết các cơ quan truyền thông lớn đều
nằm ở cánh trái, từ thiên tả nặng như
CNN, MSNBC, New York Times, Washington Post,... cho đến thiên
tả nhẹ hơn một chút như BBC (của Anh),
Bloomberg, USA Today,... Bên cánh phải, có Wall Street Journal và
Forbes không quá cực đoan, rồi Fox, qua tới
Breibart, Drudge Report, National Review, Weekly Standard là thiên
hữu nặng. Bản xếp hạng trên chưa
đầy đủ, c̣n thiếu một vài cơ quan
ngôn luận lớn như tạp chí TIME, hay trang
mạng Yahoo!, đều thiên tả. Xếp hạng cũng
có sai sót như đặt Real Clear Politics về phiá thiên
hữu trong khi đây chỉ là trang mạng tổng
hợp, đăng lại bài của đủ loại
báo từ cực tả đến cực hữu. Dù
sao th́ nói chung bảng phân loại cũng cho thấy
trong khối truyền thông Mỹ, khuynh hướng
cấp tiến thiên tả đông đảo và
nặng kư hơn phe thiên hữu, bảo thủ.
Đối với TT Trump, truyền thông
cánh tả nhất loạt chống đến độ
gần như mù quáng, trong khi bên cánh hữu, cũng có
những báo của nhóm #NeverTrump, chống kịch
liệt như Weekly Standard và National Review. Trong khi Breibart
(trước đây do cố vấn của TT Trump, Steve
Bannon điều hành), Drudge, New York Post thân thiện
với Trump hơn. Dưới đây là bảng tóm lược
quan điểm về Trump của các cơ quan truyền
thông.
(*):
Weekly Standard và National Review là hai tạp chí bảo thủ thuộc khối #NeverTrump Biểu đồ dưới đây cho thấy thái độ bất thân thiện của TTDC đối với TT Trump, theo nghiên cứu của đại học Harvard: tin tức và b́nh luận của TTDC có khuynh hướng bất lợi cho TT Trump tới khoảng 80%-90%! Đứng đầu chống Trump là CNN và NBC với 93% bất lợi. Ngay cả trong Wall Street Journal và Fox là những cơ quan tương đối bảo thủ, đa số những tin và b́nh luận cũng bất lợi cho TT Trump. Nếu đi vào chi tiết từng
vấn đề thời sự th́ ta thấy rơ hơn
nữa tính phe phái của truyền thông Mỹ: Hầu như tất cả các tin liên
quan TT Trump đều bị các đài TV chính bóp méo,
loan ra hoàn toàn bất lợi, trong khoảng hơn 90%.
Khuynh
hướng cấp tiến của TTDC lộ liễu
đến độ ai cũng biết và ít người
c̣n tin tưởng. Theo thăm ḍ mới nhất, 72% dân Mỹ cho rằng truyền thông cố
t́nh đăng tin phịa hay đăng tin lập
lờ để lừa thiên hạ, ngơ hầu kéo
họ về phiá ḿnh, chứ không phải lo thông tin
một cách trung thực nữa. 80%
cử tri CH cho rằng TTDC đă không công bằng
với TT Trump. Nói chung, đại đa số dân
Mỹ không tin truyền thông. Như biểu đồ dưới
đây do đại học Quinnipiac nghiên cứu, Fox là
đài được tin tưởng nhiều nhất
với 29%, sau đó là CNN với 22%. Các đài TV chính
chỉ được lác đác 10% hay ít hơn. Không có
đài nào được sự tin tưởng của
một phần ba dân Mỹ. Tương đối, Fox được
tín nhiệm và được coi/nghe nhiều hơn
cả. Trong 20 chương tŕnh b́nh luận chính trị
hàng đầu của các đài TV lớn, Fox
chiếm hết 15 (kể cả 4 trong 5 chương tŕnh
được coi nhiều nhất) với MSNBC
được 5 chương tŕnh c̣n lại. Chương
tŕnh số một của CNN chỉ được
xếp hạng 24. Nói chung, số người coi Fox
bằng tổng số người coi 4 đài chính
cộng lại: FOX = ABC + CBS + NBC + MSNBC. Hiện nay, có hai đài TV cáp lớn
đang đánh nhau kịch liệt là CNN và Fox. Nh́n vào
thống kê chính thức mới nhất của Drudge, Fox
rơ ràng đă đè bẹp CNN qua số người xem
trong tuần lễ đầu tháng 7 vừa qua,
khoảng 13 triệu so với 3 triệu của CNN, hơn
gấp 4 lần. Dù sao, chỉ một ḿnh Fox th́ cũng
khó đánh lại toàn thể hệ thống TTDC. Những người không có cảm t́nh
với Trump biện giải: đó không phải v́ TTDC có
thành kiến chống Trump, chẳng qua v́ Trump làm toàn
những chuyện sai lầm. Vậy sao? Kinh tế tăng
mạnh, thất nghiệp xuống thấp nhất, hàng
triệu người có việc làm, số người
lănh trợ cấp thấp nhất, khủng bố khó vào
Mỹ hơn bao giờ hết, bắt tay Nga để
cản tân đế quốc Tập lộng hành trên
Biển Đông –chiếm luôn VN không chừng-, ... Toàn
là những việc làm sai lầm hết sao? Một chỉ dấu cụ thể
nữa; phần lớn những tin chống TT Trump đều
có tính bôi bác cá nhân con người của ông này,
kiểu như chuyên nói láo, thiếu tư cách, bốc
đồng, nói nhảm, bất nhất,... Chỉ v́ trên
phương diện chính sách, TT Trump thành công nhiều
hơn thất bại, khó chỉ trích hơn. Một điều đáng chú ư
nữa là trong hệ thống truyền thông địa
phương, các báo chính của các thành phố lớn
như Los Angeles, San Francisco, Chicago, Miami, Boston, Atlanta,...
phần lớn cũng thiên tả, chống TT Trump tàn
bạo, nhất là tại Cali. Câu hỏi là tại sao những cơ
quan truyền thông trên lại thiên tả, chống TT
Trump và khối bảo thủ CH. Vấn đề này
đă được bàn khá kỹ trong bài b́nh luận
‘TỰ DO NGÔN LUẬN VÀ ĐỒNG TIỀN’ tháng Giêng
trên Diễn Đàn này. Xin nhắc sơ qua. Lư do đầu tiên là hầu hết
khối truyền thông đă sai bét trước bầu
cử. Trên khắp thế giới, có hơn 500 tờ báo
ủng hộ bà Hillary và cổ vơ cho ông Trump chỉ có
đúng 28 tờ, toàn là những báo địa phương
vô danh. New
York Times tiên đoán bà Hillary có 98% hy vọng đắc cử, ông Trump 2%. Sự sai lầm nghiêm trọng đó
khiến TTDC cảm thấy mất hết uy tín và mất mặt, do đó, bằng mọi cách cố chứng minh
họ đă nhận định đúng trong khi dân
Mỹ đă bầu lầm người. Và cách
chứng minh của họ là chứng minh tất cả
những việc TT Trump làm từ ngày vừa lọt ḷng
mẹ đều là sai trật hết ráo. Ngoài
ra, cũng vẫn là vấn đề tiền. Khách hàng
các cơ quan truyền thông lớn phục vụ trong các
thành phố lớn, hầu hết là dân trí thức, giáo
sư, sinh viên, hay dân làm việc văn pḥng cao cấp,
hầu hết đều có khuynh hướng cấp
tiến. Muốn bán được báo hay muốn có người
coi TV, bắt buộc phải đáp ứng nhu cầu
của khối khách hàng đó mới có tiền
của người mua báo và nhất là tiền
quảng cáo. Phần lớn cử tri của TT
Trump là dân lao động hay trung lưu, làm việc
cật lực không có thời giờ ngồi đọc
báo hay nghe b́nh luận trên TV, phần khác là dân các
tỉnh nhỏ hay ‘vùng quê’, Mỹ gọi là
‘rural’, cả đời chưa đọc New York Times
hay Washington Post một lần hay coi CNN hay Fox. Hiện tượng truyền thông
chống Trump không phải chỉ có ở Mỹ, mà cũng
đă lan qua Âu Châu, với hai xứ chống đối
mạnh nhất là Đức và Pháp. Cũng không
phải là chuyện lạ khi hai nước được
coi là thiên tả nhất Âu Châu, không kể Nga, chính là
Đức số 1 và Pháp số 2. Tờ báo Đức
Der Spiegel đă nổi tiếng khắp thế giới
nhờ những bức h́nh bià nhục mạ TT Trump
nặng nhất. Báo Pháp th́ khỏi nói, từ báo
của đảng CS Pháp L’Humanité tới báo cánh
hữu Le Figaro, qua đến báo thiên tả lớn
nhất Le Monde, đều nhất loạt đánh Trump
mệt nghỉ. Truyền thông bên ông hàng xóm cấp
tiến Canada đánh Trump không thua ǵ mấy đồng
nghiệp Mỹ, đưa đến t́nh trạng dân
tỵ nạn Việt bên Canada nh́n TT Trump với con
mắt hắc ám nhất. Thế giới ngày nay là thế
giới của thông tin. Thiên hạ ai cũng muốn
biết chuyện ǵ đang xẩy ra chung quanh họ. Và
họ có cả triệu cách để biết.
Những biện pháp ngăn cản như xây ‘tường
lửa’ –fire wall- chống các trang mạng, hay ban hành
những luật về ‘an toàn mạng’ chỉ là
những việc làm ngu xuẩn v́ mang tai tiếng mà
lại hoàn toàn vô hiệu khi có cả ngàn cách leo qua tường
lửa. Cái may cho dân Mỹ là không gặp
những rắc rối ngớ ngẩn đó, nhưng cái
không may là đụng phải cái đám truyền thông
ḍng chính đă mất hết lương tri, không c̣n
biết trách nhiệm của người làm thông tin là
ǵ nữa mà chỉ lo phục vụ quyền lợi phe
đảng, hay bị chi phối bởi đồng
tiền, bắt buộc chúng ta phải đề cao
cảnh giác, phân biệt tin thật với tin phịa,
báo thật với báo giả, một việc nói dễ
làm khó. VŨ LINH |
|||||||||||||||||||||