TRUYỀN THÔNG VÀ TỰ DO NGÔN LUẬN Vũ Linh |
Nói về ‘tự do’, có lẽ dân
Việt tỵ nạn ta phải là ‘chuyên gia’ hơn
tất cả các dân khác v́ tất cả đều là
những người đă hiểu tự do là ǵ, và
đă trả một giá rất đắt để mua
nó: bỏ tất cả, nhà cửa, mồ mả ông bà,
cơ nghiệp để đi t́m tự do, chấp
nhận có thể bị hải tặc cướp, hăm
hay giết trên đường vượt biển.
Nhận cái xứ thành đồng của tự do này làm
quê hương thứ hai, cho dù mắt vẫn nghắm
nghé hy vọng về quê hương thứ nhất. Nhưng ‘coi
dzậy mà hổng phải dzậy đâu’. Sự thật là
đă không ít dân tỵ nạn hiểu chữ tự
do, nhất là cái tự do ngôn luận một cách sai bét
như diễn đàn này đă có dịp bàn qua. Họ nghĩ cái
tự do đó là tự do biểu diễn cái tài
sỉ vả, nhục mạ người khác, một
thứ ‘nghệ thuật’ dường như có trong máu
dân Việt. Đưa đến nhiều cảnh tan gia
bại sản v́ bị thưa kiện. Chưa kể
việc mất uy tín cá nhân của chính ḿnh. Dân Việt
tỵ nạn không biết rơ tự do ngôn luận là
chuyện b́nh thường, dễ hiểu. Ngay
cả dân Mỹ cũng mù tịt khi một nửa dân
Mỹ không biết Tu Chánh Án số 1 là cái ǵ. Nhưng khi TTDC Mỹ không hiểu hay không
tôn trọng giới hạn của tự do th́ thật
là chuyện khó hiểu. Khó hiểu nhưng lại
đang xẩy ra đấy. Trên thế
giới gọi là ‘thế
giới tự do’ này, đặc biệt là xứ
Mỹ này, không có cái tự do nào mà không có giới
hạn. Cái giới hạn đó rất... đa
dạng, nghiă là có rất nhiều giới hạn tùy
vấn đề và tùy hoàn cảnh. Trong bài này, ta sẽ chỉ bàn về tự do ngôn
luận qua báo chí hay các phương tiện truyền
thông thôi. Khi đụng
chạm đến cái mà Mỹ gọi là First
Amendment, tức là Tu Chánh
Án số 1, là tu chánh án bảo vệ quyền
tự do phát biểu tư tưởng, tự do ngôn
luận, dân tỵ nạn ta nhanh nhẩu hiểu
ngay là đó là quyền tha hồ nhục mạ,
chửi lộn, tha hồ tung tin vịt, fake news,
được Hiến Pháp Mỹ bảo đảm cho
tất cả mọi người sinh sống trên đất
Mỹ. Trên thực
tế, tự do ngôn luận của dân Mỹ được
Hiến Pháp bảo vệ rất kỹ, nhưng cũng
không lớn lắm, v́ nó bị giới hạn ở cái
tự do, cái danh dự của người bên cạnh,
chứ tự do của ḿnh không đạp lên đầu
tự do của người khác được. Nhà nào
cũng có tường vách, hay hàng rào. Tự do của
mỗi người giới hạn trong cái tường
vách hay cái hàng rào đó. Muốn sống
ở Mỹ, phải hiểu xứ Mỹ. Cũng như
muốn được tự do như Mỹ, phải
hiểu cái tự do của Mỹ. Không phải là
tự do vô trật tự, vô kỷ luật của cái
xứ mà dân ta gọi là “xứ của ‘một
rừng luật rừng’ dưới các lănh đạo
đại tài”, xứ của xe cộ tha hồ
chạy ngược chiều hay vượt đèn đỏ. Người
Mỹ thường đưa ra một thí dụ dễ
hiểu: Tự do ngôn luận
muốn nói ǵ th́ nói của anh không có nghiă là anh có
quyền vào một rạp hát hô hoán “lửa cháy,
lửa cháy!”, khiến khán giả hoảng sợ,
đạp lên nhau mà chạy ra khỏi rạp hát. Tự do ngôn luận của anh cũng không
có nghiă là anh muốn sỉ vả, nhục mạ,
phịa chuyện bôi bác ai cũng được, cho dù
danh dự và thể diện họ có bị tổn thương
cũng bất cần, hay... cho đáng đời! Cái luật không
được công kích, chửi bới này có thể
được nới lỏng ít nhiều trong trường
hợp những người của công chúng, -public
person- như nhân sĩ nổi tiếng, tài tử, ca sĩ,...
V́ luật khá lỏng lẻo trong những trường
hợp này, nên đă không ít người hiểu
lầm hay cố ư làm bộ như không hiểu, để
có dịp lợi dụng, bôi bác, miệt thị người
ḿnh thù ghét. Vấn đề
trở nên phức tạp hơn khi đụng đến
chính trị v́ ở đây, tự do ngôn luận c̣n
được nới lỏng hơn nữa, núp dưới
cái dù khác biệt quan điểm chính trị. Một cách
ngắn gọn và tương đối dễ hiểu: gặp một người
khác quan điểm về bất cứ chuyện ǵ, ḿnh
có thể chê bai, chỉ trích quan điểm đó,
vạch lên cái mà ḿnh nghĩ là sai lầm trong quan điểm
đó, nhưng không thể nhục mạ cá nhân người
có quan điểm đó, hay bịt miệng hay dùng
bạo lực. Lấy một
thí dụ cụ thể và dễ hiểu: một anh tỵ nạn v́ nguyên cớ
nào đó, ra trước thương xá Phước
Lộc Thọ, hô hào khẩu hiệu tung hô đảng
CSVN. Theo luật Mỹ, không ai có thể cấm anh ta
được. Nếu muốn, người nào không
đồng ư, có quyền ra chất vấn, đối
chất với anh ta xem tại sao lại tung hô, CSVN có ǵ
hay ho để tung hô, hay thậm chí hô đả đảo
CSVN lại. Nhưng không ai có quyền lôi tên anh ta ra,
hay tên bố mẹ, con cái ra nhục mạ. Có thể có
cả đám người bu lại chửi bới
loạn xà ngầu và cảnh sát có thể bắt anh ta
v́ tội gây xáo trộn trật tự công cộng, không
thể làm hơn, càng không thể dùng bạo lực
đánh đuổi anh ta. Câu hỏi mà
không ít người đă đặt ra: thế đảng đối lập DC
và TTDC bôi bác, nhục mạ TT Trump tàn bạo như
vậy, sao TT Trump không kiện ra ṭa? Như cái bà dân
biểu lính mới ṭ te Rashida
Tlaib vừa vào Hạ Viện đă mở
miệng chửi TT Trump là “motherfuker” ngay th́ sao không
bị kiện? Có ít nhất ba lư do tại sao TT Trump
–hay bất cứ các tổng thống nào khác cũng
vậy- đă không thưa kiện. 1) Chỉ v́
muốn tôn trọng và bảo vệ quyền tự do
chính trị nên luật Mỹ rất ‘rộng răi’
trong vấn đề đấu đá chính trị,
trong việc thiên hạ sỉ vả các chính trị
gia; 2) TT Trump không dại ǵ thưa kiện
để cho bà dân biểu có một diễn đàn
để tất cả mọi người chú ư vào bà
ta, giải thích tại sao bà ta gọi Trump là “m...”,
tức là giúp cho bà ta có dịp thêm mắm thêm
muối vào lời nhục mạ; và 3) bà Tlaib là dân
biểu, có quyền tự do ngôn luận rất
lớn, được Hiến Pháp bảo vệ
rất kỹ. C̣n việc báo chí
công kích TT Trump th́ lại c̣n rắc rối hơn
nhiều. Báo chí và TV, với tư cách các cơ quan
truyền thông công cộng, được Hiến Pháp
bảo vệ hết sức kỹ, rất khó mà có
thể thưa kiện truyền thông khi họ chỉ làm
nhiệm vụ thông tin, trong đó có b́nh luận, là
quyền của họ. Trên căn
bản, có thể nói các chính trị gia hầu như
không thể nào thưa kiện truyền thông được. Mặt khác, không kể các trang
mạng lá cải cực tả như Dailykos, MoveOn,
MotherJones, Huffington Post, Buzzfeed, hay cực hữu như
Infowars, Red State,..., ta cũng không nên quên các cơ quan
truyền thông lớn, cho dù thiên vị, cũng khá
kỹ, vẫn có tinh thần trách nhiệm khá lớn
khi loan tin. Những cái mà TT Trump hay ngay cả diễn
đàn này gọi là fake news, thật ra cũng không hoàn
toàn là fake, là phiạ, mà phần chính là bóp méo
với ư đồ. Tức là không phiạ tin mà cách
loan tin, cách đặt tít, đưa h́nh ảnh,... có
ư đồ dẫn dắt độc giả hay thính
giả đi đến một kết luận theo
chiều hướng phe đảng của họ. Dĩ nhiên là thỉnh thoảng cũng
vẫn có fake news, nhưng họ không cố y loan tin
phịa, nếu khám phá ra là tin phịa th́ họ cũng
mau mắn xin lỗi ngay. Nhưng họ
vẫn không hoàn hảo. Trong không khí đánh Trump
loạn xà ngầu, nhiều khi v́ cạnh tranh nghề
nghiệp, các cơ quan tranh dành nhau loan tin giựt gân,
hay tin bất lợi cho TT Trump, nên nhiều khi cũng
lỡ chân, đi quá xa. Vụ Covington
là
một thí dụ điển h́nh. V́ mục đích
đánh TT Trump, TTDC xúm lại đánh một anh học
sinh trung học v́ tội mang mũ đỏ đứng
trước mặt một cụ da đỏ. Chuyện ruồi bu không đáng một
mẫu tin ngắn, nhưng lại bị TTDC thổi
phồng, bóp méo, uốn nắn thành một x́-căng-đan
vĩ đại, một hậu quả cụ thể và
tất nhiên của chính sách kỳ thị của TT
Trump. Kết quả
không vui mấy: anh học sinh
đă đâm đơn thưa kiện cả Washington
Post lẫn CNN, mỗi cơ quan bị thưa bồi thường
250 triệu đô. Luật sư của anh học sinh c̣n
hăm he, chưa hết đâu, c̣n nhiều cơ quan khác
cũng sẽ bị kiện. TTDC quên mất
anh học sinh không phải là nhân vật của công chúng,
càng không phải là chính khách mà TTDC tha hồ đánh
đập. Trong đơn kiện
Washington Post, anh học sinh này đă tố cáo WaPo đă
cố t́nh đánh anh như là một cách gián tiếp
để đánh TT Trump, xúc phạm nặng nề danh
dự của anh chỉ v́ ư đồ chính trị
của WaPo mà anh này chẳng liên quan ǵ. Câu chuyện
mới hơn và thật sự tiêu biểu cho chủ trương
đánh Trump đến cùng là chuyện thảm sát dân Hồi
tại Tân Tây Lan. Tin báo chí
khiến cả thế giới bị sốc nặng là
một anh thanh niên da trắng nổi cơn điên, vác
súng vào một đền Hồi giáo tại Tân Tây Lan
–New Zealand-, xả súng bắn loạn đả
khiến 50 người chết, và cũng khoảng 50 người
bị thương. TT Trump đă là
một trong những lănh đạo thế giới gay
gắt lên án hành động phi nhân tàn bạo này. Câu chuyện
chẳng có một ly nào dính dáng sơ múi ǵ đến
TT Trump. Dù vậy, TTDC Mỹ đă xúm lại công kích
TT Trump, gán lên đầu ông tất cả mọi trách
nhiệm, v́ đă là người tạo ra cái không khí
kỳ thị Hồi giáo trên khắp thế giới
(?), v́ tay giết người đó đă ra một
thứ tuyên cáo chống Hồi giáo đọc thấy
không khác ǵ những tuyên bố của TT Trump (?), v́ TT
Trump tuy có lên án nhưng lời lẽ ển ển x́u
x́u, phản ảnh việc ông trong thâm tâm có kỳ
thị Hồi giáo thật (?),… Vài cụ
tỵ nạn bị bịnh Dị Ứng Trump, cũng
vội vă làm cái loa cho TTDC, lên tiếng sỉ vả TT
Trump theo như mấy con vẹt đă được
huấn luyện kỹ. Những tố giác
này đi xa hơn mức lố bịch cả ngàn
dặm. TT Trump chưa bao giờ có những tuyên bố
chống Hồi giáo hết. Cả vạn dân Hồi giáo
mỗi năm vẫn được vào Mỹ một cách
hợp pháp. Điều ông làm đă từng bị công
kích và bóp méo để xuyên tạc là ông chỉ
muốn cấm cửa tất cả dân –bất kể
Hồi giáo hay Công giáo hay vô giáo- của một nhúm vài
nước đang có chiến tranh loạn đả không
ai kiểm soát và biết được ai là ai,
khủng bố hay không,... Những xứ Hồi giáo
lớn như Ả Rập Saudi, Thổ Nhĩ Kỳ, Ai
Cập, Pakistan và Indonesia chẳng hề bị chút
ảnh hưởng nào. Quyết định
của TT Trump như ta đă biết, đă bị đủ
thứ ṭa của các tiểu bang cấp tiến như
Cali, New York, Maryland, Hawaii,... phán là kỳ thị, là vi
Hiến. Để rồi lên đến Tối Cao Pháp Viện th́
tất cả những phán quyết phe đảng đó
đều bị liệng vào thùng rác hết. Thây kệ, TTDC
vẫn tiếp tục ca bài ca con cá vàng, tay Trump kỳ
thị Hồi giáo! Cũng may là chưa nghe TTDC tố
TCPV cũng là đồng lơa kỳ thị Hồi giáo và
phải chịu trách nhiệm luôn về vụ thảm
sát. Nếu có một
‘người’ từ trên Hỏa Tinh mới tới trái
đất lần đầu, và đọc báo Mỹ,
anh ta sẽ tưởng thế giới này mới có
xung đột Tây Phương - Hồi giáo v́ bị
Trump khích động trong hai năm qua, chứ không
biết là đă có xung đột từ ngày 9/11. Ta nh́n thử vào
phiên bản mạng của báo phe ta Washington Post ngày 19
tháng 3 năm 2019: có một lô tít của những tin
thời sự hàng ngày. Dưới đây là tít
lớn của những mục tin quan trọng nhất,
theo WaPo: 1. Phản ứng của Trump trong vụ
thảm sát Tân Tây Lan phản ảnh quá tŕnh chống
Hồi giáo của ông ta; 2. Kellyanne Conway bác bỏ lời ông
chồng tố cáo tinh thần của Trump suy thoái; 3. Chính sách của Trump với Venezuela
vẫn không cản ông trục xuất dân xứ này; 4. Vụ kiện Trump lấy tiền quan
chức nước ngoài qua dịch vụ khách sạn và
ṣng bài của Trump lên tới ṭa liên bang. Cả bốn cái
tựa, cái nào cũng bất lợi cho TT Trump hết,
100% chứ không c̣n là 90% nữa. Quư độc giả
cũng để ư thấy Wapo gọi “Trump” cộc
lốc, chứ không viết “tổng thống Trump”. Tính phe đảng
của TTDC Mỹ đă đi đến mức thô
bạo nhất. Từ chống TT Trump tới mức
cuồng, qua tới chống CH tới mất lương
tri luôn. Một tin
‘mật’ mới bị x́ ra là khi dân biểu Beto
O’Rourke của DC c̣n đang tranh ghế thượng
nghị sĩ Texas chống TNS Ted Cruz của CH cuối năm 2018, th́ một anh
nhà báo của hăng thông tấn Reuters, Joseph Menn đă khám
phá ra ông O’Rourke này khi c̣n trẻ đă tham gia vào
một hội kín chuyên đi phá trang mạng –internet
hacker-, hay vào trang mạng để ăn
cắp thẻ tín dụng của người khác
lấy tiền xài. Nhưng tin này đă được
anh nhà báo dấu nhẹm cho đến sau ngày bầu
cử, có ư giúp ông O’Rourke đắc cử, chỉ
sau khi ông O’Rourke đă thất cử mới đăng
lên. Khi tin bị lộ ra, anh Menn không chối căi, nh́n
nhận là có thỏa thuận với ông Beto là sẽ
giữ bí mật cho tới sau bầu cử, và c̣n
tiết lộ đó chính là điều kiện của
ông Beto nếu muốn ông ta cung cấp thêm chi tiết
cho bài báo sau này. Đây có phải là chuyện ‘thông
đồng’ để giúp ông Beto đắc cử không?
Có cần bổ nhiệm công tố đặc biệt
điều tra không? Ted Koppel, nhà báo lăo thành
chuyên đọc tin tức nổi tiếng của đài
ABC trước đây (đă về hưu) thẳng
thắn nh́n nhận TT Trump đă có lư khi ông tố cáo
TTDC bây giờ đă không c̣n là những cơ quan thông
tin trung thực nữa, mà đều có chủ đích
rơ rệt là diệt Trump (nguyên văn “out to get him”). New York Times và
Washington Post ngày nay đă khác xa cách đây 50 năm.
Theo ông Koppel, NYT và WaPO đă tự phong cho ḿnh quyền
quyết định ‘Trump không tốt cho nước
Mỹ’, cần phải diệt. Ông Koppel chỉ xác
nhận lại những ǵ bà Jill Abramson, cựu chủ bút của chính NYT đă
nhận định mới đây. Những
chuyện như trên chỉ củng cố sự bất
tín nhiệm của quần chúng đối với
truyền thông, và khiến nhiều người nghĩ
lại về tự do ngôn luận kiểu Mỹ. Có
thể nào có một giới hạn nào không? Hay là
quyền muốn nói ǵ th́ nói, muốn viết ǵ th́
viết là một thứ quyền thiêng liêng tối thượng
của truyền thông mà không ai được đụng
đến hết? Vô giới
hạn sao? Tại sao chính quyền từ Hành Pháp đến
Lập Pháp đến Tư Pháp đều có giới
hạn, đều có thủ tục kiểm soát lẫn
nhau để tránh mỗi ngành đi quá xa hay lạm
quyền, mà truyền thông th́ lại hoàn toàn không
chịu bất cứ sự kiểm soát nào được? Trong lập
luận này, TTDC đă tự biện minh là họ
chịu sự chi phối hay ‘kiểm soát’ của
quần chúng, nghiă là nếu họ viết sai, nói
bậy, sẽ mất khách hàng và tự hủy
diệt. Có thật vậy không? Câu trả lời rơ
nhất là không, chẳng ai thật sự kiểm soát
họ hết. Khi mà tất cả khối TTDC loan tin và
b́nh luận tới hơn 90% bất lợi cho TT Trump th́
không ai có thể nói là truyền thông đă có một
sự tự chế, tự kiểm soát hết. Thực tế chính
trị Mỹ hiện nay là có một nửa nước
ủng hộ Trump, một nửa chống. TTDC nhắm
mắt đánh Trump chết bỏ, mất hết
một nửa dân Mỹ, nhưng lại được
một nửa kia ủng hộ chết bỏ, mua báo,
coi đài. New York Times gần sập
tiệm trước khi ông Trump đắc cử. Đến nay, sau khi đánh
TT Trump liên tục từ ba năm qua, đă hồi sinh
lại, thấy số độc giả tăng gần
200%, tức là gần gấp ba lần. Trong t́nh
trạng đó, ai dám nói NYT có nhu cầu tự chế? Trong chính trị
Mỹ, ai cũng biết chuyện tam quyền phân
lập để cân bằng và kiểm soát lẫn nhau.
Truyền thông trước đây được tôn
vinh như là đệ tứ quyền, không dính dáng
đến chính trị phe phái, có thể nói là ‘phi chính
trị’, chỉ có một nhiệm vụ là thông tin
sự thật cho dân biết, để các vị dân
cử chịu trách nhiệm trước dân, để
người dân thi hành nhiệm vụ công dân, bầu bán
cho người ḿnh tin tưởng và đồng quan
điểm. Nhưng ngày nay, khi mà hơn 90%các
bản tin và b́nh luận của TTDC đều có
mục đích đánh TT Trump, th́ vai tṛ thông tin trung
thực và vô tư đă biến mất hết
rồi. TTDC hiện nay
chỉ c̣n là cánh tay nối dài của một trong hai chính
đảng là đảng DC. Trong những
vụ đả kích TT Trump, hiển nhiên là TTDC đă
bị sự thù ghét TT Trump ám ảnh đến mù quáng,
mất hết lư trí. Hoặc giả đă hoàn toàn
bị chi phối bởi nhu cầu thương mại,
quảng cáo và bán báo. Đánh Trump th́ mới sống c̣n
chăng? Cái điều
quái lạ là trong khi TTDC mất lư trí, th́ cũng không
thiếu ǵ các cụ tỵ nạn và truyền thông
tỵ nạn, chẳng ăn cái giải ǵ trong cuộc
đấu đá giữa TT Trump và TTDC, cũng nhẩy vào
ăn ké, sao y bản chính các tấn công của TTDC
để phổ biến lại. Lạ lùng hơn
nữa là các báo tỵ nạn có số người coi
và người quảng cáo giới hạn và nhất
định, ít bị chi phối bởi những
chuyện tài chánh như truyền thông Mỹ, có bênh
Trump hay đánh Trump cũng chẳng ảnh hưởng
bao nhiêu trên số báo bán được hay quảng cáo
thu được, lại cũng a dua theo TTDC Mỹ. Bao nhiêu
phần v́ nhu cầu tài chánh, bao nhiêu phần v́ không
đủ khả năng độc lập, không đủ
khả năng lọc tin và không đủ vô tư? Cuối cùng, nh́n
lại cho kỹ th́ ta thấy dân Mỹ có tŕnh độ
dân trí cao hơn TTDC nghĩ. Bất chấp tất
cả những đấm đá và xuyên tạc trong mùa
bầu cử, kể cả những ‘thăm ḍ’
cuội để thổi phồng bà thần tượng
cấp tiến Hillary, ông Trump vẫn thắng. Tương lai ra
sao? Sẽ không c̣n dễ dàng cho TT Trump. Trước
hết, phe ta cũng đă tỉnh giấc phần nào,
bây giờ không c̣n dám coi thường ông thần Trump
nữa. Sau đó, như các cụ ta có câu “nước
chẩy đá ṃn”, TTDC đánh Trump liên tu bất
tận như vậy tất nhiên sớm muộn ǵ cũng
phải có phần nào tác dụng. Cuộc bầu
cử tổng thống năm 2020, cử tri sẽ
bị chi phối một mặt bởi những tấn
công liên tục và cuồng điên của phe cấp
tiến và TTDC, và mặt khác bởi những thành
quả không ai có thể chối căi được
về kinh tế, về công ăn việc làm,... của
TT Trump. Kẻ này không phải thầy bói biết gieo quẻ, chỉ biết... chờ xem. |