TRUYỀN THÔNG VÀ TỰ DO NGÔN LUẬN

Vũ Linh

Nói về ‘tự do’, có lẽ dân Việt tỵ nạn ta phải là ‘chuyên gia’ hơn tất cả các dân khác v́ tất cả đều là những người đă hiểu tự do là ǵ, và đă trả một giá rất đắt để mua nó: bỏ tất cả, nhà cửa, mồ mả ông bà, cơ nghiệp để đi t́m tự do, chấp nhận có thể bị hải tặc cướp, hăm hay giết trên đường vượt biển. Nhận cái xứ thành đồng của tự do này làm quê hương thứ hai, cho dù mắt vẫn nghắm nghé hy vọng về quê hương thứ nhất.

Nhưng ‘coi dzậy mà hổng phải dzậy đâu’.

Sự thật là đă không ít dân tỵ nạn hiểu chữ tự do, nhất là cái tự do ngôn luận một cách sai bét như diễn đàn này đă có dịp bàn qua.

Họ nghĩ cái tự do đó là tự do biểu diễn cái tài sỉ vả, nhục mạ người khác, một thứ ‘nghệ thuật’ dường như có trong máu dân Việt. Đưa đến nhiều cảnh tan gia bại sản v́ bị thưa kiện. Chưa kể việc mất uy tín cá nhân của chính ḿnh.

Dân Việt tỵ nạn không biết rơ tự do ngôn luận là chuyện b́nh thường, dễ hiểu. Ngay cả dân Mỹ cũng mù tịt khi một nửa dân Mỹ không biết Tu Chánh Án số 1 là cái ǵ. Nhưng khi TTDC Mỹ không hiểu hay không tôn trọng giới hạn của tự do th́ thật là chuyện khó hiểu. Khó hiểu nhưng lại đang xẩy ra đấy.

Trên thế giới gọi là ‘thế giới tự do’ này, đặc biệt là xứ Mỹ này, không có cái tự do nào mà không có giới hạn. Cái giới hạn đó rất... đa dạng, nghiă là có rất nhiều giới hạn tùy vấn đề và tùy hoàn cảnh. Trong bài này, ta sẽ chỉ bàn về tự do ngôn luận qua báo chí hay các phương tiện truyền thông thôi.

Khi đụng chạm đến cái mà Mỹ gọi là First Amendment, tức là Tu Chánh Án số 1, là tu chánh án bảo vệ quyền tự do phát biểu tư tưởng, tự do ngôn luận, dân tỵ nạn ta nhanh nhẩu hiểu ngay là đó là quyền tha hồ nhục mạ, chửi lộn, tha hồ tung tin vịt, fake news, được Hiến Pháp Mỹ bảo đảm cho tất cả mọi người sinh sống trên đất Mỹ.

Trên thực tế, tự do ngôn luận của dân Mỹ được Hiến Pháp bảo vệ rất kỹ, nhưng cũng không lớn lắm, v́ nó bị giới hạn ở cái tự do, cái danh dự của người bên cạnh, chứ tự do của ḿnh không đạp lên đầu tự do của người khác được. Nhà nào cũng có tường vách, hay hàng rào. Tự do của mỗi người giới hạn trong cái tường vách hay cái hàng rào đó.

Muốn sống ở Mỹ, phải hiểu xứ Mỹ. Cũng như muốn được tự do như Mỹ, phải hiểu cái tự do của Mỹ. Không phải là tự do vô trật tự, vô kỷ luật của cái xứ mà dân ta gọi là “xứ của ‘một rừng luật rừng’ dưới các lănh đạo đại tài”, xứ của xe cộ tha hồ chạy ngược chiều hay vượt đèn đỏ.

Người Mỹ thường đưa ra một thí dụ dễ hiểu: Tự do ngôn luận muốn nói ǵ th́ nói của anh không có nghiă là anh có quyền vào một rạp hát hô hoán “lửa cháy, lửa cháy!”, khiến khán giả hoảng sợ, đạp lên nhau mà chạy ra khỏi rạp hát. Tự do ngôn luận của anh cũng không có nghiă là anh muốn sỉ vả, nhục mạ, phịa chuyện bôi bác ai cũng được, cho dù danh dự và thể diện họ có bị tổn thương cũng bất cần, hay... cho đáng đời!

Cái luật không được công kích, chửi bới này có thể được nới lỏng ít nhiều trong trường hợp những người của công chúng, -public person- như nhân sĩ nổi tiếng, tài tử, ca sĩ,... V́ luật khá lỏng lẻo trong những trường hợp này, nên đă không ít người hiểu lầm hay cố ư làm bộ như không hiểu, để có dịp lợi dụng, bôi bác, miệt thị người ḿnh thù ghét.

Vấn đề trở nên phức tạp hơn khi đụng đến chính trị v́ ở đây, tự do ngôn luận c̣n được nới lỏng hơn nữa, núp dưới cái dù khác biệt quan điểm chính trị.

Một cách ngắn gọn và tương đối dễ hiểu: gặp một người khác quan điểm về bất cứ chuyện ǵ, ḿnh có thể chê bai, chỉ trích quan điểm đó, vạch lên cái mà ḿnh nghĩ là sai lầm trong quan điểm đó, nhưng không thể nhục mạ cá nhân người có quan điểm đó, hay bịt miệng hay dùng bạo lực.

Lấy một thí dụ cụ thể và dễ hiểu: một anh tỵ nạn v́ nguyên cớ nào đó, ra trước thương xá Phước Lộc Thọ, hô hào khẩu hiệu tung hô đảng CSVN. Theo luật Mỹ, không ai có thể cấm anh ta được. Nếu muốn, người nào không đồng ư, có quyền ra chất vấn, đối chất với anh ta xem tại sao lại tung hô, CSVN có ǵ hay ho để tung hô, hay thậm chí hô đả đảo CSVN lại. Nhưng không ai có quyền lôi tên anh ta ra, hay tên bố mẹ, con cái ra nhục mạ. Có thể có cả đám người bu lại chửi bới loạn xà ngầu và cảnh sát có thể bắt anh ta v́ tội gây xáo trộn trật tự công cộng, không thể làm hơn, càng không thể dùng bạo lực đánh đuổi anh ta.

Câu hỏi mà không ít người đă đặt ra: thế đảng đối lập DC và TTDC bôi bác, nhục mạ TT Trump tàn bạo như vậy, sao TT Trump không kiện ra ṭa? Như cái bà dân biểu lính mới ṭ te Rashida Tlaib vừa vào Hạ Viện đă mở miệng chửi TT Trump là “motherfuker” ngay th́ sao không bị kiện?

Có ít nhất ba lư do tại sao TT Trump –hay bất cứ các tổng thống nào khác cũng vậy- đă không thưa kiện. 1) Chỉ v́ muốn tôn trọng và bảo vệ quyền tự do chính trị nên luật Mỹ rất ‘rộng răi’ trong vấn đề đấu đá chính trị, trong việc thiên hạ sỉ vả các chính trị gia; 2) TT Trump không dại ǵ thưa kiện để cho bà dân biểu có một diễn đàn để tất cả mọi người chú ư vào bà ta, giải thích tại sao bà ta gọi Trump là “m...”, tức là giúp cho bà ta có dịp thêm mắm thêm muối vào lời nhục mạ; và 3) bà Tlaib là dân biểu, có quyền tự do ngôn luận rất lớn, được Hiến Pháp bảo vệ rất kỹ.

C̣n việc báo chí công kích TT Trump th́ lại c̣n rắc rối hơn nhiều. Báo chí và TV, với tư cách các cơ quan truyền thông công cộng, được Hiến Pháp bảo vệ hết sức kỹ, rất khó mà có thể thưa kiện truyền thông khi họ chỉ làm nhiệm vụ thông tin, trong đó có b́nh luận, là quyền của họ.

Trên căn bản, có thể nói các chính trị gia hầu như không thể nào thưa kiện truyền thông được. Mặt khác, không kể các trang mạng lá cải cực tả như Dailykos, MoveOn, MotherJones, Huffington Post, Buzzfeed, hay cực hữu như Infowars, Red State,..., ta cũng không nên quên các cơ quan truyền thông lớn, cho dù thiên vị, cũng khá kỹ, vẫn có tinh thần trách nhiệm khá lớn khi loan tin. Những cái mà TT Trump hay ngay cả diễn đàn này gọi là fake news, thật ra cũng không hoàn toàn là fake, là phiạ, mà phần chính là bóp méo với ư đồ. Tức là không phiạ tin mà cách loan tin, cách đặt tít, đưa h́nh ảnh,... có ư đồ dẫn dắt độc giả hay thính giả đi đến một kết luận theo chiều hướng phe đảng của họ. Dĩ nhiên là thỉnh thoảng cũng vẫn có fake news, nhưng họ không cố y loan tin phịa, nếu khám phá ra là tin phịa th́ họ cũng mau mắn xin lỗi ngay.

Nhưng họ vẫn không hoàn hảo. Trong không khí đánh Trump loạn xà ngầu, nhiều khi v́ cạnh tranh nghề nghiệp, các cơ quan tranh dành nhau loan tin giựt gân, hay tin bất lợi cho TT Trump, nên nhiều khi cũng lỡ chân, đi quá xa.

Vụ Covington là một thí dụ điển h́nh. V́ mục đích đánh TT Trump, TTDC xúm lại đánh một anh học sinh trung học v́ tội mang mũ đỏ đứng trước mặt một cụ da đỏ. Chuyện ruồi bu không đáng một mẫu tin ngắn, nhưng lại bị TTDC thổi phồng, bóp méo, uốn nắn thành một x́-căng-đan vĩ đại, một hậu quả cụ thể và tất nhiên của chính sách kỳ thị của TT Trump.

Kết quả không vui mấy: anh học sinh đă đâm đơn thưa kiện cả Washington Post lẫn CNN, mỗi cơ quan bị thưa bồi thường 250 triệu đô. Luật sư của anh học sinh c̣n hăm he, chưa hết đâu, c̣n nhiều cơ quan khác cũng sẽ bị kiện.

TTDC quên mất anh học sinh không phải là nhân vật của công chúng, càng không phải là chính khách mà TTDC tha hồ đánh đập. Trong đơn kiện Washington Post, anh học sinh này đă tố cáo WaPo đă cố t́nh đánh anh như là một cách gián tiếp để đánh TT Trump, xúc phạm nặng nề danh dự của anh chỉ v́ ư đồ chính trị của WaPo mà anh này chẳng liên quan ǵ.

Câu chuyện mới hơn và thật sự tiêu biểu cho chủ trương đánh Trump đến cùng là chuyện thảm sát dân Hồi tại Tân Tây Lan.

Tin báo chí khiến cả thế giới bị sốc nặng là một anh thanh niên da trắng nổi cơn điên, vác súng vào một đền Hồi giáo tại Tân Tây Lan –New Zealand-, xả súng bắn loạn đả khiến 50 người chết, và cũng khoảng 50 người bị thương.

TT Trump đă là một trong những lănh đạo thế giới gay gắt lên án hành động phi nhân tàn bạo này.

Câu chuyện chẳng có một ly nào dính dáng sơ múi ǵ đến TT Trump. Dù vậy, TTDC Mỹ đă xúm lại công kích TT Trump, gán lên đầu ông tất cả mọi trách nhiệm, v́ đă là người tạo ra cái không khí kỳ thị Hồi giáo trên khắp thế giới (?), v́ tay giết người đó đă ra một thứ tuyên cáo chống Hồi giáo đọc thấy không khác ǵ những tuyên bố của TT Trump (?), v́ TT Trump tuy có lên án nhưng lời lẽ ển ển x́u x́u, phản ảnh việc ông trong thâm tâm có kỳ thị Hồi giáo thật (?),…

Vài cụ tỵ nạn bị bịnh Dị Ứng Trump, cũng vội vă làm cái loa cho TTDC, lên tiếng sỉ vả TT Trump theo như mấy con vẹt đă được huấn luyện kỹ.

Những tố giác này đi xa hơn mức lố bịch cả ngàn dặm. TT Trump chưa bao giờ có những tuyên bố chống Hồi giáo hết. Cả vạn dân Hồi giáo mỗi năm vẫn được vào Mỹ một cách hợp pháp. Điều ông làm đă từng bị công kích và bóp méo để xuyên tạc là ông chỉ muốn cấm cửa tất cả dân –bất kể Hồi giáo hay Công giáo hay vô giáo- của một nhúm vài nước đang có chiến tranh loạn đả không ai kiểm soát và biết được ai là ai, khủng bố hay không,... Những xứ Hồi giáo lớn như Ả Rập Saudi, Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập, Pakistan và Indonesia chẳng hề bị chút ảnh hưởng nào.

Quyết định của TT Trump như ta đă biết, đă bị đủ thứ ṭa của các tiểu bang cấp tiến như Cali, New York, Maryland, Hawaii,... phán là kỳ thị, là vi Hiến. Để rồi lên đến Tối Cao Pháp Viện th́ tất cả những phán quyết phe đảng đó đều bị liệng vào thùng rác hết.

Thây kệ, TTDC vẫn tiếp tục ca bài ca con cá vàng, tay Trump kỳ thị Hồi giáo! Cũng may là chưa nghe TTDC tố TCPV cũng là đồng lơa kỳ thị Hồi giáo và phải chịu trách nhiệm luôn về vụ thảm sát.

Nếu có một ‘người’ từ trên Hỏa Tinh mới tới trái đất lần đầu, và đọc báo Mỹ, anh ta sẽ tưởng thế giới này mới có xung đột Tây Phương - Hồi giáo v́ bị Trump khích động trong hai năm qua, chứ không biết là đă có xung đột từ ngày 9/11.

Ta nh́n thử vào phiên bản mạng của báo phe ta Washington Post ngày 19 tháng 3 năm 2019: có một lô tít của những tin thời sự hàng ngày. Dưới đây là tít lớn của những mục tin quan trọng nhất, theo WaPo:

1. Phản ứng của Trump trong vụ thảm sát Tân Tây Lan phản ảnh quá tŕnh chống Hồi giáo của ông ta;

2. Kellyanne Conway bác bỏ lời ông chồng tố cáo tinh thần của Trump suy thoái;

3. Chính sách của Trump với Venezuela vẫn không cản ông trục xuất dân xứ này;

4. Vụ kiện Trump lấy tiền quan chức nước ngoài qua dịch vụ khách sạn và ṣng bài của Trump lên tới ṭa liên bang.

Cả bốn cái tựa, cái nào cũng bất lợi cho TT Trump hết, 100% chứ không c̣n là 90% nữa. Quư độc giả cũng để ư thấy Wapo gọi “Trump” cộc lốc, chứ không viết “tổng thống Trump”.

Tính phe đảng của TTDC Mỹ đă đi đến mức thô bạo nhất. Từ chống TT Trump tới mức cuồng, qua tới chống CH tới mất lương tri luôn.

Một tin ‘mật’ mới bị x́ ra là khi dân biểu Beto O’Rourke của DC c̣n đang tranh ghế thượng nghị sĩ Texas chống TNS Ted Cruz của CH cuối năm 2018, th́ một anh nhà báo của hăng thông tấn Reuters, Joseph Menn đă khám phá ra ông O’Rourke này khi c̣n trẻ đă tham gia vào một hội kín chuyên đi phá trang mạng –internet hacker-, hay vào trang mạng để ăn cắp thẻ tín dụng của người khác lấy tiền xài. Nhưng tin này đă được anh nhà báo dấu nhẹm cho đến sau ngày bầu cử, có ư giúp ông O’Rourke đắc cử, chỉ sau khi ông O’Rourke đă thất cử mới đăng lên. Khi tin bị lộ ra, anh Menn không chối căi, nh́n nhận là có thỏa thuận với ông Beto là sẽ giữ bí mật cho tới sau bầu cử, và c̣n tiết lộ đó chính là điều kiện của ông Beto nếu muốn ông ta cung cấp thêm chi tiết cho bài báo sau này. Đây có phải là chuyện ‘thông đồng’ để giúp ông Beto đắc cử không? Có cần bổ nhiệm công tố đặc biệt điều tra không?

Ted Koppel, nhà báo lăo thành chuyên đọc tin tức nổi tiếng của đài ABC trước đây (đă về hưu) thẳng thắn nh́n nhận TT Trump đă có lư khi ông tố cáo TTDC bây giờ đă không c̣n là những cơ quan thông tin trung thực nữa, mà đều có chủ đích rơ rệt là diệt Trump (nguyên văn “out to get him”). New York Times và Washington Post ngày nay đă khác xa cách đây 50 năm. Theo ông Koppel, NYT và WaPO đă tự phong cho ḿnh quyền quyết định ‘Trump không tốt cho nước Mỹ’, cần phải diệt.

Ông Koppel chỉ xác nhận lại những ǵ bà Jill Abramson, cựu chủ bút của chính NYT đă nhận định mới đây.

Những chuyện như trên chỉ củng cố sự bất tín nhiệm của quần chúng đối với truyền thông, và khiến nhiều người nghĩ lại về tự do ngôn luận kiểu Mỹ. Có thể nào có một giới hạn nào không? Hay là quyền muốn nói ǵ th́ nói, muốn viết ǵ th́ viết là một thứ quyền thiêng liêng tối thượng của truyền thông mà không ai được đụng đến hết?

Vô giới hạn sao? Tại sao chính quyền từ Hành Pháp đến Lập Pháp đến Tư Pháp đều có giới hạn, đều có thủ tục kiểm soát lẫn nhau để tránh mỗi ngành đi quá xa hay lạm quyền, mà truyền thông th́ lại hoàn toàn không chịu bất cứ sự kiểm soát nào được?

Trong lập luận này, TTDC đă tự biện minh là họ chịu sự chi phối hay ‘kiểm soát’ của quần chúng, nghiă là nếu họ viết sai, nói bậy, sẽ mất khách hàng và tự hủy diệt. Có thật vậy không? Câu trả lời rơ nhất là không, chẳng ai thật sự kiểm soát họ hết. Khi mà tất cả khối TTDC loan tin và b́nh luận tới hơn 90% bất lợi cho TT Trump th́ không ai có thể nói là truyền thông đă có một sự tự chế, tự kiểm soát hết.

Thực tế chính trị Mỹ hiện nay là có một nửa nước ủng hộ Trump, một nửa chống. TTDC nhắm mắt đánh Trump chết bỏ, mất hết một nửa dân Mỹ, nhưng lại được một nửa kia ủng hộ chết bỏ, mua báo, coi đài. New York Times gần sập tiệm trước khi ông Trump đắc cử. Đến nay, sau khi đánh TT Trump liên tục từ ba năm qua, đă hồi sinh lại, thấy số độc giả tăng gần 200%, tức là gần gấp ba lần. Trong t́nh trạng đó, ai dám nói NYT có nhu cầu tự chế?

Trong chính trị Mỹ, ai cũng biết chuyện tam quyền phân lập để cân bằng và kiểm soát lẫn nhau. Truyền thông trước đây được tôn vinh như là đệ tứ quyền, không dính dáng đến chính trị phe phái, có thể nói là ‘phi chính trị’, chỉ có một nhiệm vụ là thông tin sự thật cho dân biết, để các vị dân cử chịu trách nhiệm trước dân, để người dân thi hành nhiệm vụ công dân, bầu bán cho người ḿnh tin tưởng và đồng quan điểm. Nhưng ngày nay, khi mà hơn 90%các bản tin và b́nh luận của TTDC đều có mục đích đánh TT Trump, th́ vai tṛ thông tin trung thực và vô tư đă biến mất hết rồi. TTDC hiện nay chỉ c̣n là cánh tay nối dài của một trong hai chính đảng là đảng DC.

Trong những vụ đả kích TT Trump, hiển nhiên là TTDC đă bị sự thù ghét TT Trump ám ảnh đến mù quáng, mất hết lư trí. Hoặc giả đă hoàn toàn bị chi phối bởi nhu cầu thương mại, quảng cáo và bán báo. Đánh Trump th́ mới sống c̣n chăng?

Cái điều quái lạ là trong khi TTDC mất lư trí, th́ cũng không thiếu ǵ các cụ tỵ nạn và truyền thông tỵ nạn, chẳng ăn cái giải ǵ trong cuộc đấu đá giữa TT Trump và TTDC, cũng nhẩy vào ăn ké, sao y bản chính các tấn công của TTDC để phổ biến lại.

Lạ lùng hơn nữa là các báo tỵ nạn có số người coi và người quảng cáo giới hạn và nhất định, ít bị chi phối bởi những chuyện tài chánh như truyền thông Mỹ, có bênh Trump hay đánh Trump cũng chẳng ảnh hưởng bao nhiêu trên số báo bán được hay quảng cáo thu được, lại cũng a dua theo TTDC Mỹ. Bao nhiêu phần v́ nhu cầu tài chánh, bao nhiêu phần v́ không đủ khả năng độc lập, không đủ khả năng lọc tin và không đủ vô tư?

Cuối cùng, nh́n lại cho kỹ th́ ta thấy dân Mỹ có tŕnh độ dân trí cao hơn TTDC nghĩ. Bất chấp tất cả những đấm đá và xuyên tạc trong mùa bầu cử, kể cả những ‘thăm ḍ’ cuội để thổi phồng bà thần tượng cấp tiến Hillary, ông Trump vẫn thắng.

Tương lai ra sao? Sẽ không c̣n dễ dàng cho TT Trump. Trước hết, phe ta cũng đă tỉnh giấc phần nào, bây giờ không c̣n dám coi thường ông thần Trump nữa. Sau đó, như các cụ ta có câu “nước chẩy đá ṃn”, TTDC đánh Trump liên tu bất tận như vậy tất nhiên sớm muộn ǵ cũng phải có phần nào tác dụng. Cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, cử tri sẽ bị chi phối một mặt bởi những tấn công liên tục và cuồng điên của phe cấp tiến và TTDC, và mặt khác bởi những thành quả không ai có thể chối căi được về kinh tế, về công ăn việc làm,... của TT Trump.

Kẻ này không phải thầy bói biết gieo quẻ, chỉ biết... chờ xem.

Trở lại