Tự
do báo chí dưới thời Tổng thống Trump. Nguyễn Quang Duy |
Chúng ta thường nghe nói: “Người dân
được làm tất cả những ǵ luật pháp
không cấm”, nó có thể đúng ở nhiều nước
nhưng không đúng ở Mỹ. Tổng
thống Mỹ có quyền kư sắc lệnh và Quốc
Hội Mỹ có quyền ban hành đạo luật, nhưng
người dân có quyền thách thức mọi sắc
lệnh và đạo luật để luật pháp
phải luôn trong ṿng Hiến Pháp cho phép. Tu
chính án thứ nhất của Hiến Pháp Mỹ nêu rơ:
“Quốc hội không được quyền ra
luật… ngăn cản tự do ngôn luận, tự do
báo chí, hoặc ngăn cản hội họp ôn ḥa,
hoặc cấm đoán người dân khiếu nại
về việc làm của chính phủ.” Khái
niệm đă thế nên một bài viết ngắn không
thể đi sâu vào chi tiết của từng vấn
đề, tôi chỉ xin đưa ra một bức tranh
tổng quát để có thể h́nh dung được
quyền tự do báo chí tại Mỹ. Quyền
lực thứ tư… Phán
quyết liên quan đến hai tờ the New York Times và
the Washington Post khi họ cho đăng những tài
liệu tối mật của Bộ Quốc Pḥng Mỹ
về chiến tranh Việt Nam (Pentagon Papers) có thể
xem là phán quyết cốt lơi của quyền tự
do báo chí tại Mỹ. Các
tài liệu tối mật này cho thấy nhiều đời
Tổng thống Mỹ, từ 1945 đến 1967, đặc
biệt là hai ông Kennedy và ông Johnson, đă lừa
dối Quốc hội, công chúng và các nước đồng
minh về nguyên nhân chiến tranh và khả năng
Mỹ chiến thắng tại Việt Nam. Các
tài liệu này được một người làm
việc trong nhóm nghiên cứu về chiến tranh
Việt Nam, ông Daniel Elisberg sao chép và vào năm 1971 đă
giao cho hai tờ báo nói trên. Các
tài liệu này không liên quan đến thời kỳ
của Tổng thống Nixon, nhưng đang thời
chiến tranh, việc phổ biến tài liệu mật
được đánh giá có lợi cho phía đối
phương, nên Chính phủ Nixon đă ra lệnh cho hai
tờ báo phải ngừng đăng. Tờ
the Washington Post không đồng ư đă kiện lên
Tối Cao Pháp Viện và thắng kiện với ư
kiến các thẩm phán như sau: “(Theo
Tu chính án thứ nhất) các bậc tiền nhân
lập quốc đă trao cho chúng ta quyền tự do báo
chí. Quyền mà báo chí cần phải có để có
thể thực thi vai tṛ căn bản về truyền
thông trong nền dân chủ của chúng ta, báo chí là
để phục vụ cho việc quản trị
quốc gia, không phải để phục vụ cho nhà
cầm quyền”. Bởi
vậy báo chí Mỹ được xem là quyền
lực thứ tư nhằm kiểm soát và cân bằng
quyền lực của hành pháp, lập pháp và tư pháp. Tự
do và cạnh tranh Ở
Mỹ cứ 2 người th́ có 1 người công khai
ghi danh với một đảng chính trị, bởi
thế các cơ quan truyền thông tư nhân Mỹ thường
phục vụ những khách hàng có chung một khuynh hướng
chính trị. Mỗi
tờ báo lại phục vụ nhu cầu của khách hàng
một cách khác nhau, nên cùng một tin tức nhưng
hai tờ báo có thể đưa tin hai cách khác nhau, chưa
kể chủ đích và quan điểm chính trị
mỗi tờ báo mỗi khác. Chính
phủ Mỹ không có cơ quan truyền thông riêng,
Đài Tiếng Nói Hoa Kỳ và Đài Á Châu Tự Do là
hai cơ quan truyền thông nhận ngân sách từ chính
phủ, nhưng mục đích là phục vụ người
ngoại quốc, không phải là phục cụ
những người sống ở Mỹ. Tin
xấu về chính phủ mới thực sự là tin,
ước tính trên 90% tin về Tổng thống Trump là
tin xấu hay được diễn tả một cách
không tốt về ông, nhưng không riêng ǵ ông Trump mà
các Tổng thống trước đây cũng cùng chung
hoàn cảnh. Cách
đưa tin chọn lọc như vậy không phải
chỉ mới xảy ra dưới thời ông Trump, như
Mậu Thân 1968 báo chí Mỹ, và ngay cả các sách nghiên
cứu về chiến tranh Việt Nam, gần như không
đưa tin những cuộc thảm sát do cộng
sản gây cho thường dân tại Huế. Quyền
tự do thông tin và cạnh tranh tự do là bản
chất của báo chí Mỹ. Hiểu được
điều này mới hiểu được tại sao
có hiện tượng một bên quy kết cho bên kia là
“cuồng” hay “cuồng chống”. Những
điều mà một phía không biết hay không muốn
biết tới đều dễ dàng bị cho là tin
giả. Một
bên cho rằng tất cả những tố cáo gian
lận bầu cử đều là tin giả, c̣n bên kia
suốt 4 năm trời liên tục đưa tin ông
Trump đă thông đồng với Nga đánh cắp
ghế Tổng thống của bà Clinton. Bên
nào cũng cho rằng là ḿnh đúng bên kia sai, dựa vào
báo chí để chứng minh là nguồn tin ḿnh có
được là đúng, rồi cho rằng bên kia không
chịu theo dơi thông tin. Quyền
lực thứ năm… Sang
thế kỷ thứ 21, sự bùng nổ của
mạng xă hội là nhờ Quốc Hội Mỹ năm
1996 đă ban hành Đạo luật khuôn phép trong
Truyền thông (47 U.S.C. § 230). Theo
điều mục 230 th́ một trang web là một
diễn đàn nơi mà chủ trang web không phải
chịu trách nhiệm trước luật pháp, về thông
tin của các bên thứ ba đăng tải. Ông
Julian Assange một nhà báo người Úc là người
sáng lập WikiLeaks một trang web chuyên loan tải các tài
liệu ṛ rỉ của các chính phủ và các đại
công ty. Trong
năm 2010, WikiLeaks đă phổ biến chừng 470,000 tài
liệu bí mật về hoạt động quân sự
của Mỹ ở Iraq và Afghanistan, và khoảng 250,000 tài
liệu bí mật của Bộ Ngoại Giao Mỹ. Ngày
16/03/2016, WikiLeaks phổ biến trên 30,000 điện thư
(emails) và văn bản từ hộp thư cá nhân
của bà Hillary Clinton, trong số có 7,570 điện thư
khi bà giữ chức Ngoại Trưởng Mỹ. Nhiều
điện thư có liên quan đến Ủy ban
Quốc gia Đảng Dân Chủ và chiến dịch
tranh cử Tổng thống của bà Clinton. Ông
Trump sử dụng các thông tin do WikiLeaks đưa ra
để tấn công bà Clinton, nên nhiều người
tin rằng đây là một yếu tố giúp ông Trump
thắng cử. Chính
phủ Obama cho rằng WikiLeaks đă có được
những điện thư này từ tin tặc làm
việc cho t́nh báo Nga. C̣n
Bộ Tư Pháp Mỹ truy tố ông Julian Assange đă
vi phạm luật Mỹ (tội gián điệp) v́
đă bẻ khóa, đột nhập và phát tán
những tài liệu mật. Ông
bị Thụy Điển kiện với cáo buộc
tấn công t́nh dục nên đă trốn vào ṭa Đại
sứ Ecuador ở London, đến tháng 4/2019 ông rời
ṭa Đại sứ Ecuador và bị cảnh sát Anh
bắt chờ giải giao theo yêu cầu của Mỹ. Ông
Julian Assange nhiều lần thông báo ông và các cộng
sự viên WikiLeaks chỉ đưa tin từ bên thứ
ba mà không hề bẻ khóa đột nhập vào kho tài
liệu của bất cứ quốc gia hay tổ
chức nào. Vừa
rồi ông cho công bố một ghi âm điện
thoại ông đă báo cho luật sư Cliff Johnson
của Bộ Ngoại giao (thời bà Hillary Clinton)
biết các tài liệu của Bộ đă bị bên
thứ ba lấy cắp đưa lên mạng, trang
WikiLeaks t́m thấy và sẽ phổ biến các tài
liệu này. Ông
và gia đ́nh ông, các chính gia ở Úc và cả Liên
hiệp Quốc cũng xin Tổng thống Trump ân xá v́
những nguồn tin WikiLeaks loan tải là trung thực và
chỉ thực hiện quyền tự do ngôn luận
theo điều mục 230 của Mỹ. Ảnh
hưởng tin giả Mặc
dù chỉ phổ biến trên 3,000 tài liệu liên quan
đến Việt Nam nhưng WikiLeaks đă gây
được ảnh hưởng khá sâu đậm
trong niềm tin của người Việt về
“mật ước Thành Đô”. Ngày
01/12/2010 blogger Kami phổ biến câu chuyện WikiLeaks
sẽ công bố một tài liệu mật về
Hội Nghị Thành Đô năm 1990 theo tài liệu này
đến năm 2020 Việt Nam thành 1 tỉnh tự
trị của Trung Hoa. Bài
viết đánh đúng vào tâm lư, t́nh cảm và
niềm tin người Việt về cuộc họp bí
mật tổ chức tại Thành Đô ngày 3 và
4/9/1990, đến nay vẫn chưa được hai
đảng Cộng Sản Trung Hoa và Việt Nam công
bố nội dung cuộc họp. Câu
chuyện “mật ước Thành Đô” đă nhanh
chóng được nhiều người biết
tới, bước sang năm 2021 vẫn c̣n người
tin. Câu
chuyện “mật ước Thành Đô” chỉ quanh
quẩn trong phạm vi người Việt với nhau, câu
chuyện “ông Trump thông đồng với Nga”
được cả thế giới biết đến
mới được xem là “tin giả” ảnh hưởng
nhất từ trước đến nay. Chính
Phủ ông Obama phải cử công tố viên đặc
biệt điều tra hơn 3 năm trời vẫn không
t́m thấy bằng chứng, rồi Chính Phủ ông
Trump lại cử thêm công tố viên đặc
biệt khác để điều tra nguồn gốc
tạo ra “tin giả” này. Ông
Trump và truyền thông Trở
lại với nước Mỹ, tự do báo chí và
truyền thông mạng đă lột trần nhiều góc
cạnh của các chính trị gia và hệ thống chính
trị Mỹ. Ông
Trump một người làm truyền thông, hiểu tâm lư
và t́nh cảm quần chúng Mỹ, biết khai thác
mạng xă hội, lại không bị vướng
mắc vào hệ thống chính trị, nên được
nhiều người Mỹ ủng hộ khi ông ra tranh
cử. Trong
lần tranh cử tổng thống 2016 chỉ bằng
Tweeter ông tạo ra nhiều tranh căi buộc báo chí
phải theo dơi đưa tin. Mấy
năm qua ông liên tục cập nhật thông tin gởi
đến cử tri qua những tweet ngắn, gọn,
đi thẳng vào vấn đề cần thông báo, nên
chỉ riêng tài khoản @realDonaldTrump đến nay đă
có trên 88.5 triệu người theo dơi. Ông
thường xuyên công kích báo chí và các đại công
ty công nghệ Google, Facebook và Tweeter, nên tạo ra
nhiều tranh căi và nhận thức mới về tự
do báo chí và truyền thông mạng. Như
ông thẳng thừng tuyên bố truyền thông ảnh hưởng
đến bầu cử và chính trị của Mỹ,
người ghét ông cũng đồng ư v́ như đă
nói bên trên việc WikiLeaks phát tán điện thư
của bà Clinton đă giúp ông thắng cử. C̣n
những người ủng hộ ông Trump th́ cho
rằng việc báo chí cánh tả dấu nhẹm tin
tức về ông Hunter Biden lợi dụng quyền
thế Phó Tổng Thống của cha để làm
ăn với Trung cộng nhiều người không
biết nên mới bầu cho ông Joe Biden. Thử thách của quyền tự do Mạng xă hội (Internet) là phát minh
của Chính phủ Mỹ được đưa ra
cho công chúng sử dụng nhằm giúp thế giới
ngày càng mở rộng hơn về mọi mặt,
nhất là về tự do ngôn luận và thông tin. Mục đích trên đă không đạt
được khi các quốc gia độc tài xây
dựng tường lửa chặn người dân nước
họ quyền tự do truy cập. Mục đích trên lệch hướng
khi các đại công ty công nghệ mạng, như
Google và Facebook v́ lợi nhuận kiểm duyệt
những thông tin theo lệnh của các quốc gia độc
tài và xóa những tài khoản của những người
bất đồng chính kiến. Google, Facebook và Tweeter c̣n thu thập thông
tin người dùng để bán cho bên thứ ba sử
dụng, vi phạm về quyền thông tin cá nhân. Mục đích trên đă hoàn toàn
bị đảo ngược khi các đại công ty
Google, Facebook, Tweeter kiểm duyệt, chặn thông tin, can
thiệp vào bầu cử và chính trị Mỹ. Trong cuộc bầu cử Twitter đă
sử dụng điều mục 230 nói bên trên để
ngăn chặn các bài trên báo The New York Post về các
giao dịch kinh doanh của ông Hunter Biden, con trai của
ông Joe Biden. Google, Facebook, Tweeter c̣n kiểm duyệt và
dán nhăn các thông tin mà họ tự đánh giá là sai
lạc ngay cả các thông tin do ông Trump đưa ra. Quyền
lực thứ năm lọt vào tay vài đại công ty
độc quyền công nghệ đang khuynh đảo
thế giới, họ chặn ư kiến của ông Trump
th́ họ sẽ chặn ư kiến của bất cứ
Tổng thống Mỹ, chính trị gia Mỹ hay bất
cứ ai mà họ đánh giá là không đáp ứng
được quyền lợi của họ. Đó
không phải chỉ c̣n vi phạm quyền tự do ngôn
luận, mà vi phạm quyền tự do chính trị,
quyền cao quư nhất mà người Mỹ có
được. Tổng
Thống Trump, Quốc Hội và Bộ Tư Pháp đang
t́m cách để thay đổi điều mục 230
nhằm bảo vệ quyền tự do ngôn luận và
tự do chính trị. Thời
đại Tổng thống Trump là thời kỳ
bộc lộ những vấn nạn, những thách
thức mà nước Mỹ cần phải vạch
trần, phải hiểu rơ và phải giải quyết
để bảo vệ tự do cho Mỹ và cho thế
giới. Nguyễn
Quang Duy Melbourne,
Úc Đại Lợi 31/12/2020 |