Tự Do Ngôn Luận Và Đồng Tiền Vũ Linh |
Thoáng
đọc qua, cái tựa bài viết coi bộ không
ổn lắm. Tự do ngôn luận có quan hệ ǵ
đến chuyện tiền bạc? Tự do ngôn
luận đâu phải là món hàng có thể mua hay bán
đâu mà lại liên hệ nó đến tiền
bạc, giá cả? Sự
thật là vấn đề phức tạp hơn cách
suy nghĩ đơn giản này nhiều. Muốn có
tiếng nói, phải có tiền, không có tiền,
mất tiếng nói. Quư
vị muốn có bằng chứng? Tuần
báo chính trị cấp tiến lớn nhất thế
giới, TIME, bị khó khăn tài chánh lớn.
Vừa mất độc giả, vừa mất
quảng cáo, mất cả tài trợ của các đại
gia. Quay qua quay lại, tam thập lục chước,
chỉ c̣n một chước là phải bán. Rao bán và
có một nhóm tài phiệt mua 2,8 tỷ đô ngay. Một con số kỷ lục chưa
từng thấy. Nghĩa là ǵ? Đó là cái giá mà các
ông chủ mới chấp nhận trả để có
tiếng nói. Cái
trớ trêu là trong nhóm người mua TIME, có hai anh em
tỷ phú Koch, là những đại tài phiệt
bảo thủ, đă từng chi bạc triệu để
yểm trợ các ứng viên bảo thủ của
đảng CH ở nhiều cấp. Câu
chuyện này cho thấy rơ trong cái xứ thành đồng
của tư bản chủ nghĩa này, mọi
chuyện đều do đồng tiền quyết định,
không tiền là... ngáp, đóng cửa tiệm. Mà trong
ngành truyền thông, đóng cửa tiệm là mất
tiếng nói. Muốn có tiếng nói th́ phải chịu
chi. Người
ta có thể chê trách các ông chủ của TIME hiện
nay là ‘lương
tâm không bằng lương tiền’,
sẵn sàng v́ đồng tiền mà phản lại các
độc giả cấp tiến của TIME từ
hồi nào đến giờ, trao trứng cho ác, bán TIME
cho những tài phiệt bảo thủ nặng. Nhưng
nói đi th́ cũng phải nói lại, không bán th́
chẳng lẽ mấy ông chủ hiện hữu
ngồi chờ khai phá sản sao? Mà
chẳng phải chỉ có TIME không đâu. Mấy báo
lớn của Mỹ như Newsweek và Washington Post,…
đă ra đời từ cả trăm năm nay, cũng
đột nhiên gặp khủng hoảng tài chánh
hết. Newsweek được bán năm 2010 với giá
một đô ($1) cho một tài phiệt để ông này
lănh hết nợ nần. Washington Post năm 2013
được bán cho tỷ phú Jeff Bezos, ông
chủ của Amazon. Dĩ nhiên, cả ngàn tờ báo
địa phương, lớn nhỏ cũng đều
gặp vấn đề, tuy nặng nhẹ khác nhau. Tại
sao lại có hiện tượng này? Nguyên do từ
đâu ra? Có
hai yếu tố quan trọng nhất,
dĩ nhiên không kể những yếu tố cục
bộ như quản trị dở, giá trị bài
viết yếu kém,… Yếu
tố thứ nhất,
các loại báo in đều coi như hết thời
rồi. Bị cạnh tranh quá mạnh của đủ
loại phương tiện gọi là “truyền thông
xă hội” qua mạng internet. Hồi trước
muốn biết tin, phải đi kiếm báo in để
đọc. Sau đó, văn minh hơn, có thể
ngồi nhà, coi tin tức trên TV hấp dẫn hơn v́
có h́nh ảnh sống động, báo in bắt đầu
mất khách. Bây giờ th́ không ai có đủ thời
giờ đọc hàng triệu loại tin được
phổ biến qua các trang mạng, emails, facebook, blog,...
Chẳng những có thể đọc miễn phí
hết, mà lại có dịp lên tiếng phát biểu
cảm nghĩ nữa, có dịp đóng góp ư kiến,
khen chê ‘thoải mái’! Chẳng
c̣n lư do ǵ đi mua tờ báo về đọc, mất
công cất chật nhà, nuôi gián mối, lại tốn
tiền nữa. Chỉ c̣n lại lác đác vài cụ
già không có computer, hay có mà chưa rành xử dụng,
hay không thích đọc chữ trên màn h́nh computer,
sợ mỏi mắt. Nhưng ai cũng biết những
cụ này càng ngày càng thưa thớt, lo đi về nơi
tiên cảnh (kể cả kẻ này cũng đang
lẽo đẽo theo sau), là nơi không ai cần
biết tin tức trần tục vớ vẩn ǵ
nữa. Lư
do báo in phải cạnh tranh với các phương
tiện truyền thông điện tử là lư do quan
trọng, nhưng không phải là lư do sinh tử. V́ các
báo và tạp chí đều đă chuyển hướng,
chạy theo đà tiến hóa, nhẩy vào thế
giới ảo của internet hết. Báo nào cũng có
trang mạng, facebook,… hết. Yếu
tố thứ hai quan trọng hơn,
v́ có hệ quả nặng hơn. Ta thử nh́n lại
cho kỹ. Nhờ
sự bành trướng, phát triển quá mạnh
của các phương tiện truyền thông điện
tử, chính trị đă được phổ cập
hóa quá nhanh, quá mạnh, đi sâu vào quần chúng,
vào từng gia đ́nh và từng cá nhân. Xu hướng
ngày trước là đại đa số dân thường
chẳng mấy ai để ư đến chuyện chính
trị. Dân Việt ta trước đây vẫn thường
nghe câu nói “tôi không làm chính trị, chẳng biết
ǵ về chính trị”. Nhưng ngày nay, tại xứ
Mỹ này, không ai là không để ư đến chính
trị. Từ bữa cơm gia đ́nh tới giờ
giải lao tại công sở, từ khuôn viên đại
học đến sân nhà thờ, từ bữa tiệc
nhậu đến đám cưới, có dịp nói
chuyện hai ba câu cũng đă là có dịp bàn ra tán vào
về những câu chuyện thời sự chính trị.
Ngay cả trong thương xá Phước Lộc
Thọ ở khu Bolsa, tranh căi chính trị bây giờ
hấp dẫn hơn chơi cờ tướng
nhiều. Về phiá Mỹ, những bài viết
chống TT Trump bây giờ cũng len vào được
các báo trước đây chẳng dính dáng xa gần ǵ
đến chính trị như Vogue, Vanity Fair, là các
tạp chí bàn về mỹ phẩm và thời trang
phụ nữ, hay ngay cả Sport Illustrated! Và
v́ ai cũng nhẩy nhổm vào chính trị nên ai cũng
có quan điểm chính trị. Chứ chẳng lẽ nói
chuyện về Obamacare mà lại không có ư
kiến ǵ về TT Obama hết sao? Đưa đến
t́nh trạng ai cũng có ư kiến, để rồi ai
cũng đứng về một bên. C̣n rất ít người
có thể nói thực sự là không đứng về
phe nào, cho dù nhiều người vẫn thường
tự cho là ḿnh như vậy, không phe phái. TT
Obama khi tranh cử, tuyên bố rất hùng hồn, không
có một nước Mỹ xanh hay một nước
Mỹ đỏ, đen hay trắng, giàu hay nghèo, v.v... mà
chỉ có một Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ. Nhưng
khi ông đă làm tổng thống một thời gian th́
được báo phe ta Washington Post tặng cho cái
danh hiệu “tổng
thống tạo phân hóa lớn nhất lịch sử
Mỹ”. Dĩ
nhiên, một phần là v́ chính sách cấp tiến
nặng mà ông theo đuổi. Chẳng hạn như qua
Obamacare, từng bước đi vào
‘xả-hội-chủ-nghiă hóa’ ngành y tế, hay
những chính sách phải đạo chính trị phi lư.
Nhưng công bằng mà nói, th́ t́nh trạng phân hóa cũng
xẩy ra v́ cả nước Mỹ đều không ít
th́ nhiều đă lựa phe phái rồi. Gần như
cả nước chỉ cần nh́n vào TT Obama là đă
có ngay ư nghĩ thích hay ghét rồi, bất kể ông làm
ǵ hay không làm ǵ. Thích th́ chuyện ǵ ông làm cũng
đúng, ghét th́ chuyện ǵ cũng sai. Thủy
triều phân hóa mỗi lúc mỗi lên cao.
TT
Trump lên ngôi, giựt ngay chức vô địch phân hóa
của TT Obama. Cũng
không khác ǵ trường hợp TT Obama, một phần
v́ chính ông đă tạo ra tranh căi qua những quyết
định hay lời nói, hay chính xác hơn, qua
những cái ‘tuưt’ của ông, giựt gân hơn
nhạc kích động của Mai-cồ Jackson. Nhưng
quan trọng hơn, chính là sự kiện cả nước
Mỹ càng ngày càng phân hóa trầm trọng, càng ngày càng
ôm lấy quan điểm phe phái rơ rệt. Dưới
thời TT Bush cha cách đây một phần tư
thế kỷ, có thể nói trong 10 người
Mỹ, có 1 anh theo DC và 1 anh theo CH, với 8 anh tay không
dính chàm. Qua thời TT Clinton, mỗi phe có 2 anh, c̣n
lại 6 anh lửng lơ cá vàng. Qua thời TT Obama,
mỗi bên có 4 anh, c̣n 2 anh lưỡng lự. Đến
thời TT Trump, mỗi bên 5 anh, ở giữa: 0! Đă
vậy, mấy anh ủng hộ hay chống đều
hung hăng như cuồng hết. Nh́n
dưới lăng kính phe phái đó, ta sẽ hiểu
ngay tại sao sau bầu cử cả năm trời mà dường
như tất cả mọi người, cả hai phiá,
đều vẫn tưởng như tuần tới
mới có bầu bán, nên đang đánh nhau túi bụi
dành phiếu. Có
tổng thống rồi mà! Để ông ta làm
việc chứ? Để bà Hillary yên đi, bà đă
ngă ngựa lâu rồi, sao lôi bà ta ra làm ǵ nữa?
Đó là những tiếng kêu trong sa mạc. Sân
chơi chính trị Mỹ bây giờ không có chỗ cho
những người trung dung, huề vốn, hay ba
phải nữa. Nh́n lại xem, tại sao ông Trump đắc
cử tổng thống? Ông có giỏi hơn tất
cả gần hai chục đối thủ của ông
trong nội bộ CH không? Dường như không.
Nhiều đối thủ của ông kinh nghiệm hơn
ông nhiều, ăn nói thao thao bất tận hơn ông,
tướng mạo tốt hơn ông, có ‘bàn tay’
lớn hơn ông, có mái tóc nghiêm chỉnh hơn ông, có
đường lối chính sách hợp lư hơn ông, có
hậu thuẫn tài chánh mạnh hơn ông, rất
nhiều thứ hơn ông, nhưng lại thua. Tại
sao? Tại
v́ họ đều x́u x́u ển ển, lập trường
chung chung, nh́n cho kỹ giống nhau hết. Ông Trump hơn
họ v́ cứng rắn dứt khoát, ủng hộ th́
tôi cám ơn, không ủng hộ, tôi không cần. Ông
Trump đă thắng v́ nhiều người thích cái
dứt khoát đó, v́ chính họ đă có quan điểm
dứt khoát rồi. Từ
đây, ta nh́n qua làng báo. Sân
chơi làng báo bây giờ cũng không c̣n chỗ cho
những báo ba phải, hay thông tin thuần túy trung
lập. Từ
radio cho đến TV cho đến báo chí, toàn là
những ḥ hét khen chê thẳng cánh, từ Rush Limbaugh,
Sean Hannity bên phe hữu, đến Chris Matthews,
Ruth Marcus của cánh tả, từ CNN
đến Fox News, từ New York Times đến National
Review,
tất cả chẳng có một ai là nói chuyện không
phe phái. Đánh cho ra đánh, bênh cho ra bênh, ai khiếu
nại, mua báo khác mà đọc, mở đài khác mà
coi. Có
hai cách nh́n: từ phiá độc giả và từ phiá
người làm báo. TỪ
PHIÁ ĐỘC GIẢ Không
ai đọc cũng chẳng ai ủng hộ loại báo
trung dung ba phải nữa. Tin tức trung dung hay trung
thực, đă có hàng vạn nguồn tin trên mạng. Tôi
có đọc báo th́ đó là v́ tôi muốn đọc
những ǵ hợp nhăn, củng cố quan điểm
của tôi, chứ không phải để biết tin
tức. Không phải chỉ là báo không thôi, mà ngay
cả các đài phát thanh hay các đài truyền h́nh cũng
vậy. Ít ai để ư đến những tin tức
hay b́nh luận huề vốn, mà trái lại, phần
lớn thiên hạ muốn đọc hay nghe hay nh́n
những ǵ ḿnh thích, hợp ư mà không cần hợp lư. TỪ
PHÍA NHÀ BÁO Chỉ
v́ chính những quan điểm phe cánh mạnh mẽ
đó mới có thể thu hút độc giả hay thính
giả hay khán giả, rồi từ đó đi đến
thu hút quảng cáo và bảo trợ nuôi sống báo hay
đài đó. Đó
là lư do bắt buộc các cơ quan ngôn luận không
thể trung lập được nữa. Trong
khung cảnh chính trị phân hoá cùng cực hiện nay,
truyền thông muốn có chỗ đứng phải có
lập trường dứt khoát, bên này hay bên kia. Ai cũng
biết CNN đứng về phiá nào hay Fox bênh ai.
Chỉ v́ phải có quan điểm dứt khoát mới
có hậu thuẫn của khách hàng, và có hậu
thuẫn của khách hàng th́ mới có ủng hộ tài
chánh, từ quảng cáo đến bảo trợ,
rồi phải có ủng hộ tài chánh th́ mới
sống được. Triết lư đơn giản hơn
A-B-C. Thậm
chí bây giờ truyền thông có muốn trung lập hay
đa dạng, cũng không được. V́ đa
dạng là chấp nhận có đủ tiếng nói
đối nghịch, từ mọi phiá. T́nh trạng phân
hóa chính trị ngày nay đă đi đến cảnh
không ai chấp nhận tiếng nói chói tai khác nữa.
Cứ nh́n vào đám sinh viên cấp tiến của
đại học Berkeley
th́ thấy. Đây là đại học trước
đây nổi tiếng là thành đồng của
tự do ngôn luận.
Nhưng bây giờ th́ đă
biến thành nơi chỉ chấp nhận tiếng nói
thiên tả hoàn toàn một chiều, cho
dù cực đoan nhất. Tiếng nói thiên hữu
bị dập tắt từ trong trứng nước,
bị biểu t́nh phá, ăn đ̣n ngay. Chưa
hết. Cái khối bảo trợ tài chánh muốn đi
xa hơn nữa. Không c̣n là “bảo trợ” không
nữa, mà muốn kiểm soát luôn cả nội dung các
báo và đài luôn. Nhiều tiền như anh em nhà Koch
th́ mua luôn cả tờ báo. Ít tiền hơn th́ qua
quảng cáo, áp lực tờ báo không cho đăng bài
này, phải đăng bài kia. Tệ hại hơn
nữa th́ t́m cách triệt hạ như O’Reilly bị
loại ra khỏi Fox News. Vẫn
chưa hết. Đứng về một phe vẫn chưa
đủ. C̣n phải dùng những thậm từ,
những ngôn từ nổ hơn kho đạn Biên Ḥa
để câu khách. Khi
một tờ báo lớn viết bài không phải dưới
tên một nhà báo quèn mà là dưới tên ban chủ biên
–editorial board- mà lại có thể nói đương
kim tổng thống không đáng đi chùi cầu tiêu
cho ông tổng thống tiền nhiệm, th́ rơ ràng có cái
ǵ bệnh hoạn trong truyền thông ḍng chính Mỹ. Và
khi truyền thông tỵ nạn hớn hở phổ
biến cái tin đó, th́ rơ ràng đă có cái ǵ... c̣n
bệnh hoạn hơn nữa! Trong
những xứ độc tài đảng trị th́
đảng ta kiểm duyệt truyền thông, khỏi bàn
thêm. Tại Mỹ này th́ truyền thông tự
nguyện cho đô-la kiểm soát, qua bảo trợ và
quảng cáo. Nh́n
từ góc cạnh này th́ ta hiểu tại sao những
đại tài phiệt tư bản nặng, chủ các
cơ quan ngôn luận lớn nhất Mỹ lại
chấp nhận báo hay đài của ḿnh ngả về
phiá tả: v́ họ phục vụ cho những thị
trường lớn như New York, Washington DC, Los Angeles,
San Francisco, Chicago, ... là những nơi mà độc
giả, khán giả và các cơ sở thương
mại quảng cáo, phần lớn theo khuynh hướng
cấp tiến thiên tả. Đại tài phiệt,
bất kể cấp tiến hay bảo thủ, luôn luôn
lấy doanh thu làm yếu tố quyết định. Trở
lại chuyện báo TIME: cho dù được các tài
phiệt tư bản nặng mua lại, nhưng có
nhiều triển vọng vẫn tiếp tục khuynh hướng
cấp tiến v́ đại đa số khách hàng là dân
trí thức cấp tiến. Cũng không khác ǵ Newsweek và
WaPo, các ông chủ mới là đại tài phiệt, nhưng
quan điểm của báo vẫn là cấp tiến,
chống Trump, v́ khách hàng của họ là trí thức
cấp tiến. Diễn
tiến thời cuộc đưa đến t́nh
trạng này. Chẳng ai muốn, cũng chẳng ai
chống chế được. Cũng chẳng ai trách
các báo, các đài được. Vấn đề sinh
tử của họ. Lư
do tài chánh quan trọng thật, nhưng c̣n một lư do
nữa khiến các cơ quan truyền thông đứng
qua một bên chứ không c̣n trung dung nữa: đó là
ngay cả các chủ báo phần lớn cũng đă
khoác bộ áo ‘chiến sĩ’ tranh đấu cho lư tưởng
của họ, dù là bên tả hay bên hữu.
Một ông chủ báo hay chủ bút cấp tiến dĩ
nhiên sẽ ngả qua phiá tả, hay ngược
lại, nếu bảo thủ, sẽ thiên về phe
hữu. Và
một khi đă lựa chọn chỗ đứng,
bất kể v́ lư do tài chánh hay quan điểm chính
trị, th́ tất nhiên là phải có tuyển lựa người
hợp tác viết bài, chọn những người cùng
chia xẻ quan điểm. Báo
chí như phương tiện thông tin trung lập đă
chết từ lâu rồi, bây giờ báo chí đă thành
công cụ tuyên truyền phe phái. Chuyện đa
dạng là chuyện mộng mơ không c̣n thực
tế. Đa dạng trong t́nh trạng chung của
cả ngành truyền thông được, kiểu như
có báo bảo thủ, có báo cấp tiến, nhưng không
thể đa dạng trong khuôn khổ một tờ báo
hay một đài TV. Chẳng phải là chuyện thương
ghét cá nhân, mà là một quyết định kinh doanh
-business decision. Thật
sự vẫn có tự do ngôn luận trên đất
Mỹ này thật. Nhưng là thứ tự do có
hộp, có ngăn, có nắp, kiểu như đứng
đúng bên th́ nói sao cũng được, đứng
lộn bên th́... xin vui ḷng về đúng chỗ.
Một Sean Hannity của Fox không thể nào có mặt trên
CNN. Các nhà bảo trợ CNN sẽ chấm dứt
yểm trợ CNN ngay. Không
nên mơ mộng một truyền thông trung thực,
đa dạng không phe phái nữa.
Đó là con khủng long đă bị tuyệt chủng
lâu rồi. Một cái nh́n quá bi quan không? Muốn
biết, quư độc giả cứ nh́n thử vào
thực tế chung quanh xem. Truyền
thông tỵ nạn th́ sao? Quư vị cứ tự xét. Vũ Linh Quư độc giả có thể chia sẻ ư kiến trong phần ‘Góp Ư’ ngay dưới bài viết, hay qua tiết mục ‘Liên Lạc’ (Contact) trên “diendantraichieu.blogspot.com”, hay qua email: Vulinh11@gmail.com. |