VẤN
ĐỀ TỰ DO NGÔN LUẬN
VŨ LINH |
Một chuyện thời sự quan trọng
vừa xẩy ra, đưa đến tranh căi về
một vấn đề đụng đến nền
tảng của thể chế dân chủ của Mỹ:
đó là vấn đề tự do ngôn luận, và
tự do báo chí. Câu chuyện nổ bùng ra sau cuộc tranh căi
giữa một kư giả của CNN, anh Jim Acosta và TT
Trump, trong một cuộc họp báo tại Ṭa Bạch
Ốc. Hôm 7 tháng 11 này,
TT Trump mở cuộc họp báo tại Ṭa Bạch
Ốc, nói về nhiều chuyện, đặc biệt
là vụ bầu cử giữa mùa vừa qua. Trên nguyên tắc, trong các cuộc họp báo này,
tổng thống -hay phát ngôn viên Ṭa Bạch Ốc-
chỉ định người nào th́ người đó
mới có quyền đặt câu hỏi.
Thông thường v́ có quá nhiều kư giả, cỡ 50
nhà báo mà chỉ có hơn một chục người
được đặt câu hỏi v́ thời gian
giới hạn, nên mỗi người chỉ được
hỏi một câu, thỉnh thoảng có quyền hỏi
thêm một câu phụ nữa để làm sáng tỏ hơn
câu trả lời của tổng thống. Cũng trên
vấn đề nguyên tắc, kư giả chỉ có
quyền đặt câu hỏi ngắn gọn chứ không
có quyền lên tiếng nhận định hay phê b́nh ǵ
hết. Sau đó, họ có quyền về ṭa báo,
viết bài, tha hồ thêm phần nhận định
nếu muốn. Trong cuộc họp báo đang bàn, anh Acosta, phóng viên trưởng phụ trách Ṭa
Bạch Ốc của CNN, đă đặt câu hỏi lên
TT Trump. Nhưng câu hỏi của anh thật ra không
phải là câu hỏi mà là một thứ chất
vấn hay tuyên cáo chỉ trích chính sách di dân của TT
Trump. Tức là anh ta lợi dụng cơ hội để
đưa ra quan điểm cá nhân của ḿnh rồi
chất vấn TT Trump. V́ cuộc họp báo có trực
tiếp truyền h́nh nên các nhà báo có khuynh hướng
bắt chước các dân biểu, nghị sĩ, thường
lợi dụng cơ hội để nổ, biểu
diễn tài cá nhân cho cả nước chiêm ngưỡng.
Anh Acosta cố t́nh đóng tuồng người hùng trên
TV cho các khán giả và cho các ông xếp của anh ta
trong đài CNN, chứ không phải là nhà báo đang
đặt câu hỏi với tổng thống. Cân đả kích chính của anh Acosta
là chất vấn sao TT Trump dám định nghiă đám
di dân là ‘quân xâm lược”. Sau khi TT Trump trả
lời “Anh
và tôi, chúng ta không có cùng một định nghiă
về xâm lược”,
anh tiếp tục la lớn, chỉ trích tổng
thống, rồi tự động hỏi thêm nhiều
câu hỏi kiểu thách thức khác, tổng cộng anh
ta nêu lên 4 câu hỏi,
bất kể TT Trump đă nhắc đi nhắc lại
“đủ
rồi” (That’s enough!). Khi TT Trump từ chối trả lời
tiếp, chỉ định một kư giả khác đặt
câu hỏi th́ anh Acosta từ chối không chịu
đưa micro cho anh này. Khi một nhân viên Ṭa Bạch
Ốc đến lấy micro th́ xẩy ra cuộc
giằng co v́ anh nhất định ôm khư khư cái
micro để tiếp tục đả kích tổng
thống. Sau cuộc họp báo, Ṭa
Bạch Ốc thông báo anh Acosta đă bị rút thẻ
vào Ṭa Bạch Ốc để tham dự các cuộc
họp báo. Cần ghi nhận chỉ có anh Acosta bị rút
thẻ thôi, CNN có khoảng 50 nhà báo, phóng viên, chuyên viên
quay phim, kỹ thuật... có thẻ này, và không ai
bị rút hết. Một cụ tỵ nạn bị
dị ứng Trump không hiểu luật Mỹ, đă xuyên
tạc ngay anh này bị rút thẻ phóng viên không c̣n
được hành nghề. Ở Mỹ, không phải
như ở cái xứ ‘đỉnh cao’ vớ vẩn,
phải có thẻ phóng viên để hành nghề nhà báo.
Ṭa
Bạch Ốc chỉ thu lại cái thẻ an ninh để
anh Acosta không được vào Ṭa Bạch Ốc tham
dự họp báo thôi. Không hề có chuyện rút thẻ phóng viên không cho
anh Acosta hành nghề làm báo nữa, thưa cụ. CNN mau mắn kiện Ṭa
Bạch Ốc ra ṭa về tội vi phạm quyền
tự do ngôn luận, vi phạm Tu Chánh Án Số 1
bảo vệ quyền tự do ngôn luận của anh
Acosta và của CNN. TTDC nhất loạt vồ lấy cơ
hội đánh TT Trump như thường lệ. Hầu
hết các cơ quan truyền thông khác, kể cả Fox
News, đă lên tiếng hậu thuẫn CNN. Chỉ v́
vấn đề đi xa hơn chuyện anh Acosta và CNN.
Đó là vấn đề nguyên tắc. Nếu Ṭa
Bạch Ốc toàn quyền thu hồi thẻ vào Ṭa
Bạch Ốc của các kư giả th́ mai này, sao
cản được một tổng thống DC thu
hồi thẻ của một kư giả của Fox News? Quan ṭa mau mắn phán
quyết Ṭa Bạch Ốc phải tạm trả
thẻ lại cho anh Acosta. “Tạm” tức là anh Acosta
lấy lại được thẻ để xử
dụng trong thời gian 14 ngày trong khi chờ đợi
Ṭa Bạch Ốc hoặc là trả thẻ vĩnh
viễn lại cho anh Acosta, hoặc là phổ biến
thủ tục thu hồi thẻ rơ ràng. Đây là lư do bà phát ngôn
viên Sanders đă
tuyên bố phán quyết là một thắng lợi cho Ṭa
Bạch Ốc, v́
đă giúp Ṭa Bạch Ốc có cơ hội và lư do
để đặt ra quy luật họp báo v́ từ
trước đến giờ chưa tổng thống nào
dám đặt luật cho bọn nhà báo. Ṭa Bạch Ốc trả
thẻ tạm lại, gấp rút ngồi viết điều lệ họp báo, trong khi TT Trump đe
dọa sẽ có thể rút lại thẻ của anh
Acosta sau 14 ngày. CNN ngay sau đó, lại thưa kiện
nữa, cho là Ṭa Bạch Ốc không có quyền rút
thẻ, bất kể thẻ tạm hay vĩnh viễn.
Hai bên điều đ́nh trong hậu trường, Ṭa
Bạch Ốc cho anh Acosta nộp đơn khiếu
nại, nêu rơ thái độ của anh trong tương
lai. Không biết anh ta viết ǵ
trong đơn khiếu nại và hứa hẹn ǵ cho tương
lai, chỉ biết sau đó, Ṭa Bạch Ốc cấp
thẻ thường trực lại, không c̣n tạm
nữa, và CNN băi nại. Mặt khác, Ṭa Bạch Ốc chính thức
phổ biến thủ tục họp báo: mỗi phóng viên được chỉ định cho
hỏi, chỉ được hỏi một câu, và câu
hỏi phụ theo (follow-up question) th́ hoàn toàn tùy
thuộc quyết định của người tổ
chức họp báo. Ai vi phạm sẽ bị thu hồi
thẻ tham dự họp báo. CNN hoan nghênh việc hoàn
trả thẻ thường trực lại cho anh Acosta, hô
hoán đây là thắng lợi lớn cho quyền tự
do báo chí. Tuy nhiên, CNN vẫn khẳng định Ṭa
Bạch Ốc không có quyền đơn phương
ấn định thủ tục họp báo nếu không
tham khảo và làm việc cùng với CNN, tức là
nếu không có sự đồng ư của CNN. Nói cách
khác, CNN tự cho ḿnh quyền ấn định thủ
tục họp báo của Ṭa Bạch Ốc. Trong khi đó, Hiệp
Hội Các Nhà Báo Tại Ṭa Bạch Ốc khẳng
định họ sẽ tiếp tục đặt câu
hỏi tiếp theo như thường lệ, bất
chấp thủ tục mới. Coi bộ cuộc tranh
chấp chưa giải quyết xong. Câu chuyện đưa ra vấn đề đâu là
giới hạn của tự do ngôn luận? Trên thực tế, ở
đây, đặt vấn đề tự do ngôn
luận là sai. Hay chính xác hơn, là mánh xuyên tạc
của CNN. Quyền tự do ngôn luận của anh Acosta
và của CNN, chưa ai đụng tới hết. Anh ta
trước đây cũng như ngay bây giờ, có
quyền viết bài hay lên TV nói chuyện, bất
cứ đề tài ǵ cũng được, kể
cả việc chỉ trích TT Trump trong vụ lộn
xộn này, không ai cấm anh ta cũng chẳng ai
kiểm duyệt ǵ hết, mà cũng chẳng ai mời
anh ta ‘lên công an làm việc’ hết. Điều Ṭa
Bạch Ốc nổi đóa là thái độ phách
lối cũng như ư đồ đấm ngực trước
thiên hạ của anh. Dù sao ông Trump cũng là tổng
thống tức là quốc trưởng một nước.
Hơn nữa, họp báo hay họp ǵ khác cũng
vậy, phải có tối thiểu một thứ tôn ti
trật tự nào đó, cho ra thể thống, mà Ṭa
Bạch Ốc gọi là “decorum”, không thể là
chỗ mấy anh nhà báo muốn tác oai tác quái, ôm micro
biểu diễn tài đấm ngực kiểu ǵ cũng
được. TTDC –và truyền thông thông
ngôn tỵ nạn dĩ nhiên- ca khúc khải hoàn:
chiến thắng chống TT Trump đă chà đạp
tự do ngôn luận. Lại một cố gắng bóp méo
để xuyên tạc. Ông quan ṭa, trong phán
quyết, đă nói rất rơ: Ṭa Bạch Ốc phải trả thẻ
lại cho anh Acosta v́ đây là chuyện làm không đúng
thủ tục –without due process-, mà không đúng
thủ tục v́ … chưa có thủ tục ghi rơ ràng
trường hợp nào th́ thẻ này có thể bị
thu hồi. Ông quan ṭa nói rơ thêm ông “Đây không phải là phán
quyết về quyền tự do ngôn luận”. Điều lư thú là ông quan ṭa cũng
nhắc không có luật ǵ bắt buộc Ṭa Bạch
Ốc phải chỉ anh Acosta là người được
hỏi, và Ṭa
Bạch Ốc trong tương lai có toàn quyền
phớt lờ anh ta mà không hề phạm tội tước
quyền tự do ngôn luận của anh ta. CNN dĩ nhiên không loan tin này. Kẻ này không phải là
luật sư, chuyên gia về quyền tự do ngôn
luận, nhưng chỉ cần dùng lẽ thường
sơ đẳng mà Mỹ gọi là common sense th́ cũng
thấy tự do ngôn luận không có nghiă là tự do
chửi bới, miệt thị người khác.
Nhiều ông bà tỵ nạn trước khi di tản
qua Mỹ đă sống trong những chế độ
thiếu tự do, không hiểu ǵ về chữ tự
do, qua đây cho rằng tự do là tự do tuyệt
đối không giới hạn, không hiểu tự do
của ḿnh ngưng ở ngưỡng cửa tự do
của người khác, bị giới hạn bởi
mạng sống, quyền lợi và danh dự của người
khác. Họ tự cho ḿnh quyền muốn chửi ai th́
chửi, đưa đến t́nh trạng thưa
kiện, bị phạt đền có khi tan gia bại
sản v́ vậy. Trong câu chuyện anh Acosta,
tự do ngôn luận của anh này lớn hơn v́ TT
Trump là một nhân vật công cộng –public person- mà
anh Acosta hay bất cứ ai khác đều có quyền
khen chê, nặng lời hơn trường hợp người
b́nh thường. Dù vậy vẫn không có nghiă là
có thể coi quốc trưởng như pha, lợi
dụng tổng thống cho phép lên tiếng để căi
nhau tay đôi với tổng thống, công khai sỉ
nhục tổng thống trước công chúng. Anh Acosta
dĩ nhiên có quyền công kích TT Trump và anh đă
nhiều lần hành xử quyền đó, nhưng trên
mặt báo, trên đài TV, nhưng không thể hỗn xược
trước mặt tổng thống trong một cuộc
họp báo công khai có trực tiếp truyền h́nh cho
cả thế giới coi. Nếu đây không phải
là vấn đề tự do ngôn luận th́ có phải
là chuyện tự do báo chí không? Mà đâu là giới
hạn của tự do báo chí? Muốn trả lời câu
hỏi, phải hiểu rơ việc làm của báo chí. Kẻ này đă viết
nhiều về đề tài này nhưng dường như
vẫn c̣n rất nhiều người chưa hiểu rơ.
Xin phép tóm gọn lại một lần nữa. Có hai loại người
viết báo: phóng viên và b́nh
luận gia. Phóng viên, hay gọi nôm na là nhà báo, hay kư giả,
là những người đi thu tin tức rồi
phổ biến lại trên báo, radio hay TV cho công chúng
biết. Nhà b́nh luận là
người lấy một tin tức thời sự nào
đó rồi góp ư cá nhân của ḿnh vào. Nh́n vào phân chia trách
nhiệm trên th́ có thể thấy ngay anh phóng viên
phải là một loại ‘máy’ thu h́nh và thu âm, tin
tức thời sự có sao, cứ như vậy tŕnh bày
lại, 100% trung thực, không có quyền thêm mắm
muối ǵ hết. Trong khi, đó anh viết b́nh
luận là người cũng phải dựa trên tin
tức có thật 100%, nhưng diễn giải, bàn ra tán
vào theo ư kiến chủ quan cá nhân của ḿnh, và dĩ
nhiên mọi người đều có quyền đồng
ư hay không đồng ư, có thể cho là anh ta nói đúng
hay nói sai. Nôm na ra, anh phóng viên nh́n thấy một bông
hồng, phải thấy sao, tả lại y vậy, không
được khen đẹp hay chê xấu, trong khi anh b́nh
luận tha hồ khen chê theo ư ḿnh. Một h́nh ảnh cụ
thể: Vũ Linh
viết b́nh luận, không phải là phóng viên hay kư
giả ǵ hết. Do đó, b́nh luận của Vũ
Linh, tuy dựa trên tin tức thời sự có thật,
nhưng hoàn toàn chủ quan, phải ảnh cái nh́n
chủ quan của cá nhân Vũ Linh. Chỉ cần
mở TV nghe các b́nh luận trên CNN, MSNBC, Fox,… không có
một người nào b́nh luận chung chung, ba phải
hết, mà đều là một chiều hết. Nếu
ba phải th́ b́nh luận của họ vô nghiă. Cái
lạ là cho đến, nhiều cụ tỵ nạn không
thích TT Trump vẫn không hiểu chuyện này và vẫn
đả kích Vũ Linh ‘pḥ Trump’ và tố là
thiếu khách quan. Một cụ đă gửi email tùm
lum với cái tựa nổi bật: “Bản tin
của Việt Báo nơi VLinh bị đá ra khỏi
chổ kiếm cơm năm 2017 sau khi chỉ viết bài
1 chiều nâng bi Trump quá độ”. Xin chia
buồn cùng VB bây giờ đă được giới
thiệu như là tờ báo đă “đá” Vũ Linh! Trong bối cảnh này, anh
Acosta, với tư cách phóng viên không phải b́nh
luận gia, chỉ là người đến cuộc
họp báo để thu thập tin tức về trao
lại cho CNN đăng, không có trách nhiệm và
quyền hành ǵ khác. Họp báo là để các
nhà báo có dịp đặt câu hỏi, lấy tin
tức rồi về tŕnh lại cho thiên hạ, rồi
sau đó về ṭa báo, muốn thêm mắm thêm
muối, b́nh loạn ǵ cũng được. Họp báo
không phải là chỗ để các nhà báo tự đấm
ngực quảng cáo, tuyên truyền cho quan điểm cá
nhân của ḿnh, hay công kích chính quyền, hay dạy
bảo tổng thống, hay tự cho ḿnh quyền làm
loạn, muốn hỏi ǵ th́ hỏi, muốn giữ
micro bao lâu th́ giữ. Làm những chuyện đó
chỉ là lạm dụng t́nh thế, xử dụng
quyền tự do báo chí không đúng chỗ. Dành micro
không cho các đồng nghiệp khác có dịp đặt
câu hỏi là có thái độ tự kiêu, khinh thường
các đồng nghiệp. Hiển nhiên là anh Acosta
đă đi quá xa, xa hơn vai tṛ một phóng viên quá
nhiều. Theo các b́nh luận của các báo khác, anh Acosta
nổi tiếng là phách lối, tự kiêu nhất trong
đám nhà báo được bổ nhiệm làm
việc với Ṭa Bạch Ốc, một nhà báo lo
vỗ ngực xưng tên hơn là lo thu thập tin
tức. Anh này cũng là người luôn ‘chơi
nổi’, kiếm chuyện căi nhau với phát ngôn viên
Ṭa Bạch Ốc, bất kể là ai, từ hai năm
qua. Đi xa hơn cá tính phách
lối của cá nhân anh Acosta, thái độ nói chung
của anh ta thật ra phản ảnh một hiện tượng
mới, quan trọng hơn quyền tự do ngôn
luận hay tự do báo chí, là những quyền mà ngay
cả TT Trump cũng không dám đụng tới. Đó
là vai tṛ ‘mới lạ’ của truyền thông. Nguyên thủy, truyền thông
có trách nhiệm thông tin, tức là báo cáo tin tức
thời sự cho quần chúng. Vai tṛ này cực kỳ
quan trọng trong một nước với thể
chế dân chủ thực sự. Người dân,
tức là những cử tri đi bầu quan chức cũng
như đi bầu về nhiều vấn đề khác
liên quan trực tiếp đến đời sống
của họ, bắt buộc phải thấy và
hiểu vấn đề rơ ràng mới có quyết
định đúng được. Tức là phải
biết được tin tức thời sự chính xác,
không bóp méo, mài dũa như trong các chế độ
độc tài, cộng sản. Hiểu như vậy th́
thấy được vai tṛ cực kỳ quan trọng
của truyền thông, báo chí và TV. Sau đó, th́ trách nhiệm
của truyền thông được mở rộng qua
vai tṛ ‘canh gác’ chính quyền, phơi bày ra những
chuyện sai trái như tham nhũng, lạm quyền
ức hiếp dân lành thấp cổ bé họng. Trong
vấn đề này, báo chí đă có công rất
lớn qua những loại thiên phóng sự điều
tra và phanh phui sự thật. Ở Mỹ, không ai đánh
giá thấp các vụ truy tố về Watergate
hay Monica Lewinsky. Dưới thời TT Trump
hiện nay, có thể nói truyền thông đă khoác thêm
một cái áo mới: đó là cái áo “chiến sĩ
xung phong trong cuộc tiêu thổ kháng chiến chống
TT Trump” không hơn không kém. Nguyên tắc thông tin trung
thực bị vứt vào thùng rác giống như
cộng sản vứt quyền tự do ngôn luận vào
thùng rác và gọi đó là một thứ xa xỉ
phẩm của bọn tiểu tư sản. Theo nghiên cứu của
đại học Harvard mà ai cũng đă biết, hơn
90% các tin tức và b́nh luận của TTDC đều
bất lợi, mang tính chống TT Trump. Nói cách khác, biên giới giữa vai tṛ phóng
viên khách quan, và vai tṛ b́nh luận chủ quan, đă
biến mất. Bây giờ các phóng viên của TTDC
Mỹ hầu hết đă đóng cả hai vai tṛ:
vừa đi thu lượm thông tin, vừa tuyển
lựa tin theo ư muốn của ḿnh để phổ
biến, và rồi diễn giải luôn những tin đó
có chủ đích, theo ư ḿnh. TTDC phịa tin là
chuyện khá hiếm v́ thông thường, họ khéo léo
hơn. Chuyên bóp méo hay phóng đại thôi. Chẳng
hạn khi TT Trump tố băng đẳng MS 13 là
cầm thú th́ TTDC tố Trump gọi “dân Mễ” là
cầm thú. Hay khi TT Trump công khai chỉ trích một
phụ tá nào th́ TTDC loan tin Trump nhục mạ nhân viên
của ḿnh. Chuyện tổng thống không đồng
ư với phụ tá hay bộ trưởng là chuyện b́nh
thường, nếu không muốn nói là cần
thiết trong chế độ dân chủ Mỹ. Bộ
trưởng Mỹ không phải là những người
‘gọi dạ bảo vâng’. Cái khác người
của TT Trump trong khi mấy tổng thống khác lúc nào
ra ngoài cũng tươi cười ca ngợi nhân viên
của ḿnh th́ TT Trump có cái lương thiện là nói
công khai huỵch tẹt là ông không vừa ư. Điều đáng nói là
TTDC không thèm phủ nhận chuyện thiên vị này, trái
lại, công khai và hănh diện khoe ‘thành tích’ mất
công tâm và mất tính khách quan này, v́ đă tự phong
cho ḿnh trách nhiệm cứu nhân độ thế,
cứu nước Mỹ ra khỏi cái ‘đại
họa Trump’. Báo New York Times đă viết bài xă
luận, cho rằng “trong t́nh trạng nguy hại
của đất nước hiện nay, truyền thông
không c̣n có thể khách quan đứng ngoài, mà phải
có trách nhiệm giúp sửa đổi”. Thoáng nghe th́
lập luận có vẻ tạm được v́
nếu ta đi đường, gặp cảnh bất
nhẫn mà ngó lơ th́ có vẻ vô tâm, bất nhẫn
thật. Nhưng vấn đề là nước Mỹ
này chẳng phải đang gặp đại họa ǵ.
Trái lại, t́nh h́nh tốt đẹp hơn gấp
bội dưới thời ông tổng thống trước:
kinh tế phát mạnh, cả triệu người có công
ăn việc làm, tổng thống đang tranh đấu,
đẩy mạnh quyền lợi của Mỹ trên
thế giới, đang bận điều đ́nh
với Bắc Hàn để giảm nguy cơ chiến
tranh nguyên tử, đang cố ḱm hăm mộng bành trướng
của tân đế quốc Tầu Đỏ,... Đất
nước đang nguy khốn chỗ nào? Chẳng qua là
nước Mỹ đang đi về một hướng
mà TTDC cấp tiến không thích, thế là xúm lại báo
nguy sảng để có cớ cản thôi. Anh Acosta khi đứng trước ống kính TV công
khai chất vấn và công kích TT Trump, chính là tự nghĩ
ḿnh đang chu toàn cái trách nhiệm vạch trần
‘tội ác’ hay ‘sai lầm’ của TT Trump để
cứu nhân độ thế. Và TT Trump dĩ nhiên là không
chấp nhận cách hành xử này. Vấn đề ở
đây không phải là chuyện tự do ngôn luận, cũng
chẳng phải là quyền tự do báo chí, mà là
quyền tự do đánh phá một tổng thống mà
TTDC không chấp nhận cho dù đă được
bầu một cách chính danh, hợp pháp và hợp
hiến. Đó chính là tất cả
sự thật đằng sau cuộc tranh căi giữa
CNN/TTDC và TT Trump. VŨ LINH |