V́
sao chính trị Mỹ tiến bộ nhất thế
giới? Nguyễn Quang Duy |
Chính
sách liên tục thay đổi, nội bộ các đảng
chính trị liên tục bất đồng, các đảng
chính trị liên tục tranh căi, luận tội,
truất phế, là đặc tính nổi bật trong
sinh hoạt chính trị tại Hoa Kỳ. Vậy
tại sao nhiều người vẫn tin tưởng vào
thể chế tự do và xem nền dân chủ Mỹ như
một mẫu mực chính trị tiến bộ
nhất thế giới? Chủ
quyền thuộc về toàn dân Nước
Mỹ thành lập từ 13 thuộc địa Anh
Quốc, nên ngay từ thời lập quốc người
Mỹ đă lo ngại quyền lực chính trị
bị tóm thâu vào tay 1 cá nhân, 1 nhóm chính trị gia, 1
tiểu bang lớn đông dân hay 1 đa số quá bán
ủng hộ độc tài. V́
thế Bản Tuyên ngôn Độc lập Hoa Kỳ nêu
rơ mọi người phải được b́nh đẳng
và có quyền được sống, được
tự do và được hạnh phúc. Các
nhà lập quốc Mỹ xây dựng một Hiến pháp
với nguyên tắc chủ quyền thuộc về toàn
dân, chính phủ chỉ được làm những
điều người dân cho phép. Người
dân cho phép Tổng thống đại diện cho
quốc gia, Thượng viện đại diện cho
tiểu bang và Hạ Viện đại diện cho
cử tri quận hạt. Chính
phủ trung ương với 3 nhánh có thẩm quyền
và chức năng rơ rệt: Quốc Hội làm
luật, Tư pháp giải thích luật và Hành Pháp thi hành
luật. Mọi đạo luật phải được
cả Thượng viện và Hạ Viện thông qua và
đồng thời phải được Tổng
thống kư ban hành. Ba
nhánh vừa độc lập với nhau, vừa
kiểm soát và cân bằng quyền lực cho nhau. V́
thế ngay chính Tổng thống cũng bị luận
tội và có thể bị truất phế. Mỗi
tiểu bang có cơ quan Lập pháp, Tư pháp và Hành pháp
riêng để quản trị những vấn đề
thuộc thẩm quyền và chức năng của
tiểu bang. Nói
tóm lại thể chế chính trị Mỹ chặt
chẽ đến độ không thể phát sinh độc
tài, cũng như tối thiểu được
nạn lạm dụng quyền lực và tham nhũng. Toàn
dân chính trị Chức
vụ Tổng thống và Phó Tổng thống do Cử
tri đoàn từ các tiểu bang bầu lên. Mỗi
tiểu bang có số đại cử tri bằng
với số dân biểu và nghị sĩ tiểu bang
cộng lại. Việc bầu chọn các đại
cử tri tuỳ thuộc mỗi tiểu bang, v́ thế
tại nhiều tiểu bang các đảng chính trị
phải cạnh tranh từng lá phiếu. Các
đảng chính trị phải vận dụng chiến
thuật và chiến lược tranh cử vừa sáng
tạo vừa thích hợp nhất để thu hút
cử tri đi bầu và bầu cho ứng cử viên
đảng ḿnh. Người
Mỹ ngay từ khi c̣n bé ở gia đ́nh đă
được khuyến khích tranh luận chính trị,
khi lớn lên thường hiểu rơ quyền hạn và
nghĩa vụ chính trị, nên thường rất tích
cực tham gia tranh luận chính trị và thực
hiện quyền chính trị. Chính
phủ hay Quốc hội không được phép
lập ra cơ quan tuyên truyền cho đường
lối chính sách. Truyền
thông báo chí tự do và tư nhân quảng bá bầu
cử một cách rầm rộ tạo một bầu không
khí tranh cử nhộn nhịp khác xa với thế
giới. Chính
trị Mỹ có thể được xem là một
nền chính trị được toàn dân tham gia
rất đáng để người Việt chúng ta
học hỏi. Hai
đảng cùng mục đích Cả
hai đảng Dân chủ và Cộng ḥa bắt nguồn
từ đảng Dân chủ Cộng ḥa (Democratic
Republican Party), được hai nhà lập quốc
Mỹ James Madison và Thomas Jefferson thành lập năm 1791. Mục
đích là đối lập với đảng Liên bang
(Federalist Party) thuộc giới tinh hoa và quư tộc giàu
có, những người muốn đề cao sức
mạnh của chính phủ liên bang. Đảng
Dân chủ Cộng ḥa ủng hộ quyền của các
tiểu bang, ưu tiên hỗ trợ cho nông dân và
giới lao động thành thị. Khi
nắm được chính quyền, đảng Dân
chủ Cộng ḥa lại bị chia thành hai đảng
Dân Chủ và đảng Whig. Đảng Whig đổi
thành đảng Cộng ḥa với chủ trương
xóa bỏ chế độ nô lệ. Năm
1860, Tổng thống Cộng Ḥa đầu tiên Abraham
Lincoln đắc cử và chiến thắng trong cuộc
nội chiến Bắc Nam. Tổng
thống Lincoln tái lập ḥa b́nh, thực hiện ḥa
giải và ḥa hợp với mục đích tạo ra
một chính quyền của dân, do dân và v́ dân. Từ
đó cả hai đảng Cộng Ḥa và đảng Dân
chủ đều có chung mục đích là cạnh tranh
để thành lập một chính quyền của dân,
do dân và v́ dân. Lưỡng
đảng tranh quyền Nhờ
có chung mục đích cả hai đảng Cộng Ḥa
và Dân Chủ chấp nhận tồn tại
nhiều khuynh hướng khác nhau, dễ dàng chấp
nhận thành viên thay đổi chính kiến và cả
việc thay đổi đảng. Cả
hai đảng thật ra bao gồm hằng ngàn tổ
chức chính trị, kinh doanh, tín ngưỡng,
nghiệp đoàn, dân sự và phong trào xă hội
lớn nhỏ cùng hằng chục triệu đảng
viên cá nhân không tham gia tổ chức. Cả
hai đảng không có bất kỳ cơ quan nào
kiểm tra lư lịch, hoạt động hay quan điểm
chính trị của đảng viên. Đảng
viên không có bất kỳ tư lợi, nghĩa vụ
hay bó buộc nào liên quan đến đảng ḿnh tham
dự, chỉ cần ghi danh là có quyền bầu đại
diện đảng trong cuộc bầu cử sơ
bộ. Lănh
đạo đảng là những chính trị gia
thắng cử như Tổng Thống, Thống Đốc,
lănh đạo đảng ở Thượng Viện và
Hạ Viện liên bang và tiểu bang. Ở
cấp tiểu bang các Uỷ Ban của đảng
sẽ chịu trách nhiệm gây quỹ, tổ chức
tranh cử và bầu cử sơ bộ. Các
Ủy Ban không có quyền ngăn cản người ra
tranh cử ngay cả khi người ấy bất đồng
quan điểm với đa số trong đảng hay công
khai chống lại các mục tiêu của đảng. Ứng
cử viên phải tự đưa ra chương tŕnh
hành động, tự xây dựng nhóm tham mưu và
tự vận động các cử tri đảng viên
trong các cuộc bầu cử sơ bộ. Quyết
định ai đại diện đảng ra tranh
cử Tổng thống và Phó Tổng Thống chủ
yếu thuộc về cử tri đoàn của các
tiểu bang tham dự Đại hội đảng. Tất
cả chính trị gia đều phải qua cuộc
bầu cử sơ bộ. Chính trị gia thắng
cử sẽ được Ủy Ban vận động
hỗ trợ tranh cử với các đảng khác. Bằng
cách công khai tranh luận chính sách các chính trị gia lôi
cuốn các nhóm nhỏ và cá nhân gia nhập đảng,
xây dựng sức mạnh chiến thắng đối
phương. Chương
tŕnh hành động hay Cương lĩnh chính trị
của mỗi đảng được đại
biểu các tiểu bang soạn thảo và thông qua trong
Đại hội đảng tổ chức mỗi
bốn năm, v́ thế chính sách đảng luôn luôn
thay đổi, thậm chí thay đổi cả
chiến lược quốc gia. Quyết
định ai thắng cử Tổng thống và Phó
Tổng thống lănh đạo quốc gia sẽ
thuộc về Cử tri đoàn. Nhờ
hệ thống tranh cử này Tổng thống Mỹ
chọn đều là những người thật
sự tài giỏi và đều thích ứng với
thời cuộc trong và ngoài nước Mỹ. Nhưng
như đă tŕnh bày bên trên quyền lực của
Tổng thống bị giới hạn rất nhiều,
họ làm được ǵ th́ c̣n tùy thuộc vào
thế mạnh mà cử tri ban cho ở Thượng
Viện và Hạ Viện. Học
được ǵ? Xă
hội Mỹ là xă hội tự do, đa văn hóa,
đa nguyên, đa đảng chính nhờ nền
tảng chủ quyền thuộc về toàn dân và cách
sinh hoạt toàn dân chính trị người Mỹ không
bị ràng buộc bởi ư thức hệ, không cực
đoan chính trị, dễ đồng thuận, dễ
thỏa hiệp và rất thực dụng. Chính
sách liên tục thay đổi, nội bộ các đảng
chính trị liên tục bất đồng, các đảng
chính trị liên tục tranh căi, luận tội,
truất phế, tất cả những xáo trộn chính
trị đều đă được các nhà lập
quốc Mỹ nghĩ tới khi xây dựng thể
chế chính trị tự do, 250 năm về trước,
và trở thành một giá trị dân chủ của
nền chính trị Hoa Kỳ. Mục
đích chung của cả hai đảng Cộng Ḥa và
Dân Chủ là cạnh tranh để thành lập chính
quyền của dân, do dân và v́ dân. 160
năm đă qua mục đích này không hề thay đổi,
nhờ vậy dân Mỹ ngày càng giàu hơn, nước
Mỹ càng ngày càng mạnh lên. Từ
13 thuộc địa bị phân hóa bởi chiến
tranh Nam Bắc, Hoa Kỳ trở thành một cường
quốc số 1 trên thế giới và giữ vững
vị thế cho đến nay. V́ thế chính
trị Mỹ được nhiều người xem là
tiến bộ và dân chủ nhất thế giới. Sau
biến cố 30/4/1975, nước Mỹ trở thành
quốc gia định cư của 3 triệu người
Việt tự do. Nhiều
người Mỹ gốc Việt đă trở thành dân
cử liên bang, tiểu bang và địa phương,
nhiều tướng lănh quân đội, nhiều công
chức cao cấp và nhiều người thành đạt
luôn hướng về bên kia Thái B́nh Dương mong
mỏi một ngày Việt Nam có tự do. Rút
tỉa những ưu điểm và kinh nghiệm
của Hoa Kỳ sẽ giúp Việt Nam tự do sớm vượt
qua những khó khăn ban đầu xây dựng một
thể chế chính trị lưỡng đảng tranh
quyền tân tiến như Mỹ và nhiều quốc gia
khác trên thế giới. Nguyễn
Quang Duy Melbourne,
Úc Đại Lợi 17/10/2019 |