Choáng
váng v́ Trump, Trung Quốc cố ve văn châu Âu nhưng
bất thành
Thụy My |
Bị
cơn lốc xoáy Donald Trump làm choáng váng, Trung Quốc bèn
quay sang ve văn châu Âu, cố t́m cho được đồng
minh trong cuộc chiến thương mại. Hôm
thứ Hai 16/07/2018, Bắc Kinh đă trải thảm
đỏ, giương cao ngọn cờ « tự do
mậu dịch » để đón tiếp chủ
tịch Hội đồng Châu Âu Donald Tusk và chủ
tịch Ủy ban Châu Âu Jean-Claude Juncker. Nền kinh
tế thứ nh́ thế giới mong chiêu dụ
được Bruxelles nhân hội nghị thượng
đỉnh thường niên với Liên Hiệp Châu Âu,
trong bối cảnh tổng thống Mỹ vừa
bắn một loạt đại pháo mới, áp đặt
thuế hải quan lên 200 tỉ đô la hàng Trung
Quốc nhập khẩu. Trục
Bắc Kinh - Bruxelles để cô lập Donald Trump ? Vốn
có thói quen cao ngạo trước các đối tác thương
mại, lần này Bắc Kinh nồng hậu tiếp
đón những thượng khách từ Bruxelles. Vài ngày
trước khi diễn ra hội nghị thượng
đỉnh, Trung Quốc thậm chí c̣n để cho bà
Lưu Hà (Liu Xia), vợ góa của giải Nobel ḥa b́nh
Lưu Hiểu Ba (Liu Xiaobo) bay sang Đức theo yêu
cầu của thủ tướng Angela Merkel, kết thúc
t́nh trạng bị quản thúc chặt chẽ từ
nhiều năm qua. Nhà
sử học Chương Lập Phàm (Zhang Lifan) nhận
định : « Hành động có tính toán này nằm
trong bối cảnh chiến tranh thương mại
Mỹ-Trung. Trung Quốc muốn xích lại gần châu
Âu để cô lập Donald Trump ». Tuy nhiên cũng
theo ông Chương - một trong những nhà phân tích
cuối cùng tại Trung Quốc c̣n dám phát biểu
một cách tự do - cử chỉ này quá lộ
liễu và chiến dịch quyến rũ khó thể kéo
dài, vào lúc chủ tịch Tập Cận B́nh thâu tóm
mọi quyền lực, đề cao ư thức hệ mác-xít. Bắc
Kinh và cựu lục địa đều là mục tiêu
bị nằm trong tầm ngắm của Nhà Trắng, và
đều chia sẻ mối lo ngại trước
chủ nghĩa bảo hộ đang đe dọa tăng
trưởng toàn cầu. Tuy nhiên hy vọng của Trung
Quốc sẽ tạo được trục Bắc Kinh
– Bruxelles đă biến thành nỗi thất vọng. Giáo
sư Trần Đạo Ẩn (Chen Daoyin) giảng
dạy ở Thượng Hải nhưng không muốn nói
tên trường để tránh bị sách nhiễu, phân
tích : « Châu Âu sẽ không liên minh với Trung
Quốc, v́ cũng đồng t́nh với Hoa Kỳ trước
các hành vi cạnh tranh bất chính của Bắc Kinh ».
Về
mặt công khai th́ các nhà kỹ trị ở Bruxelles
tố cáo chủ nghĩa đơn phương của
Washington, trái với các quy định của Tổ
chức Thương mại Thế giới (WTO). Nhưng
trong hậu trường, họ vỗ tay hoan nghênh
những cú đ̣n trời giáng của Donald Trump đối
với người khổng lồ Trung Quốc luôn vi
phạm luật chơi quốc tế. Bruxelles và
Washington đều phản đối việc trợ giá
ồ ạt cho các đại tập đoàn Trung
Quốc để tràn ngập thị trường các nước,
coi đây là các hàng rào phi thuế quan để
cản trở các doanh nghiệp châu Âu và Mỹ tại
thị trường nội địa Trung Quốc. Bắc
Kinh nói một đằng, làm một nẻo Những
loan báo mới đây về việc mở cửa
một số lănh vực như xe hơi, không c̣n
buộc phải liên doanh với các công ty trong nước,
là « quá trễ và quá hạn chế » - một
bản báo cáo của Pḥng Thương mại Liên
Hiệp Châu Âu tại Trung Quốc (EUCCC) công bố ngày
10/07/2018 tố cáo. Tài
liệu này nhấn mạnh khoảng cách giữa các bài
diễn văn cổ vũ tự do mậu dịch
của ông Tập Cận B́nh tại Diễn đàn
Davos năm ngoái, và thực tế tại Trung Quốc, nơi
mà hy vọng trước những lời hứa mở
cửa ngon ngọt đă trở nên ṃn mỏi. Trong
một cuộc thăm ḍ vào tháng Sáu của EUCCC, có
đến hai phần ba các doanh nghiệp châu Âu đặt
cơ sở tại Trung Quốc tố cáo bị phân
biệt đối xử. Nhà nghiên cứu Françoise
Nicolas, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp cũng có cùng
nhận định : « Cách biệt giữa lời nói
và việc làm của Bắc Kinh rất lớn ». Theo
giáo sư Trần Đạo Ẩn, sự khác biệt
mang tính căn cơ về lâu về dài. Ông nói : «
Bắc Kinh coi quá tŕnh toàn cầu hóa và chủ nghĩa
đa phương chỉ là công cụ để
thống trị thế giới, áp đặt các quy
định của Trung Quốc. Trong khi đó đối
với châu Âu, đây là vấn đề nguyên tắc
». Bất đồng cốt yếu này bao trùm lên
tất cả, mặc cho những tuyên bố ủng
hộ tự do mậu dịch. Sự
khó xử của châu Âu Liên
Hiệp Châu Âu bị đặt trong t́nh thế khó
xử : trước mặt là một đối tác cho
biết sẵn sàng tham gia một mặt trận đa
phương chống lại Donald Trump, nhưng bản thân
lại không chấp hành các quy định của
Tổ chức Thương mại Thế giới. Tuy
xuất khẩu vô số hàng hóa sang châu Âu (gần 375
tỉ euro trong năm 2017) và mua rất nhiều doanh
nghiệp của cựu lục địa, nhưng Trung
Quốc vẫn đóng cửa đối với đầu
tư nước ngoài. Nhà phân tích Agatha Kratz của
Rhodium Group nêu cụ thể : không chỉ cạnh tranh
bằng giá nhân công rẻ, Bắc Kinh c̣n khóa chặt
thị trường đấu thầu ; các lănh vực
vận tải, truyền thông, tài chính. Ngược
lại EU vẫn chưa dựng lên hàng rào nào để
ngăn trở Trung Quốc « mua sắm » các công ty châu
Âu. Tệ
hại hơn nữa là Bắc Kinh, vô địch
về trợ giá cho các công ty quốc doanh, là nguyên nhân
của t́nh trạng sản xuất thừa thép,
khiến Washington phải đặt ra rào cản
thuế quan. Một quan chức châu Âu bực tức : «
Điều mà chúng tôi cố gắng giải thích cho ông
Trump : châu Âu không gây ra nạn thừa thép, mà cũng là
nạn nhân như Mỹ vậy ». Mối
liên hệ giữa Bắc Kinh và Bruxelles hiện vẫn
nhập nhằng. Trong khi châu Âu ngày càng mua nhiều hàng
hóa giá rẻ của Trung Quốc (xuất khẩu sang châu
Âu tăng 7,5% hàng năm kể từ 2013), Ủy ban Châu
Âu liên tục áp thuế chống phá giá. Hiện nay có
65 sản phẩm Trung Quốc bị áp thuế này,
chủ yếu là các mặt hàng làm từ thép và nhôm ;
và trên 31 biện pháp chống né thuế - nhắm vào hàng
Trung Quốc đi ṿng sang các nước khác để
vào EU. Song
song đó, Bruxelles c̣n cải thiện khung pháp chế.
Viễn cảnh Trung Quốc được hưởng
quy chế nền kinh tế thị trường
khiến 28 nước EU phải hiện đại hóa
các công cụ tự vệ thương mại –
một hồ sơ bị dậm chân tại chỗ
từ nhiều năm qua. Châu Âu ngưng công khai danh sách
các nền kinh tế không mang tính thị trường
để duy tŕ mức độ bảo vệ các nhà
sản xuất của ḿnh. C̣n Bắc Kinh đă
kiện EU trước Tổ chức Thương
mại Thế giới vào tháng 12/2016, cáo buộc châu Âu
không nhanh chóng công nhận quy chế kinh tế thị
trường cho Trung Quốc. Mặt
khác, trước việc Trung Quốc liên tục mua các
công ty EU và chú tâm vào các cổ phiếu mang tính
chiến lược, mà điển h́nh là trường
hợp Kuka, nhà sản xuất robot của Đức, Liên
Hiệp Châu Âu rốt cuộc phải tính đến
việc « thanh lọc » lại các đầu tư này
– một điều cấm kỵ hồi năm 2014.
Mỗi quốc gia EU tự xem xét lănh vực nào là
chiến lược, và chia sẻ thông tin với các thành
viên khác. Đầu tháng Sáu năm nay, Bruxelles cũng
kiện lên WTO về các vụ chuyển giao công
nghệ bất hợp pháp của Bắc Kinh. Quyền
lực mềm Trung Quốc Trong
bài « Châu Âu không nên ngây thơ trước Trung
Quốc », nhà nghiên cứu Philippe Le Corre của Havard
Kennedy School nhấn mạnh, từ sau Đại hội
19, Bắc Kinh không ngừng khẳng định sức
mạnh trên nhiều lănh vực. Về
ngoại giao, năm nay ngân sách được tăng
20% để triển khai các công cụ « soft power »
như các Viện Khổng tử, mở rộng các phương
tiện truyền thông ra quốc tế (China Daily, «
Tiếng nói Trung Quốc »…). Về kinh tế, Ngân
hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á có
tham vọng cạnh tranh với các định chế như
Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc
tế. Về quân sự, quân cảng Djibouti mới toanh
đă là nơi đóng quân của 5.000 lính Trung
Quốc. Hàng
hải được đặc biệt chú trọng :
cảng Pirée của Hy Lạp trở thành ngơ vào chính
của Trung Quốc tại Đại Tây Dương (công
ty Cosco Trung Quốc nắm 67% vốn). Bên cạnh đó
c̣n có cảng Gwadar ở Pakistan, cảng nước sâu
ở bang Rakhine, Miến Điện (Trung Quốc
chiếm 70% vốn), và nhất là cảng Hambantota ở
Sri Lanka, bị đem cho Trung Quốc thuê 99 năm.
Hoạt động ở cảng « thương mại
» này không chỉ là vận chuyển hàng hải, mà
từ nhiều năm qua đă tiếp đón các tàu
ngầm và chiến hạm của hải quân Trung
Quốc. Chuyên
gia Le Corre cảnh báo, rơ ràng đây không chỉ là
vấn đề kinh tế mà nằm trong chiến lược
toàn cầu của Bắc Kinh. Như vậy có nên liên
minh với Trung Quốc – một mô h́nh toàn trị và
tư bản nửa mùa, Nhà nước do Đảng
chỉ đạo có toàn quyền kiểm soát, trừng
phạt các doanh nghiệp ? Hơn
nữa, đầu tư của Hoa Kỳ vào châu Âu cao
hơn rất nhiều so với Trung Quốc, và
chiều ngược lại cũng tương tự.
Cuối cùng là các giá trị phương Tây, từ dân
chủ cho đến tự do cá nhân, tự do thông tin mà
châu Âu và Mỹ cùng chia sẻ. Theo
Philippe Le Corre, đă hẳn những tuyên bố của
Donald Trump gây hoang mang, nhưng lợi ích chiến lược
về lâu về dài phải bao trùm lên tính cách cá nhân
của ông chủ Nhà Trắng hiện nay. Rốt cuộc, châu Âu không bị phỉnh phờ trước những lời đường mật. Ngay sau cuộc họp thượng đỉnh, EU lại kư kết với đối thủ của Trung Quốc là Nhật Bản một hiệp định thương mại lịch sử. Một khu vực tự do mậu dịch chiếm đến một phần ba GDP toàn cầu được h́nh thành, với 600 triệu dân. Trước viễn cảnh biện pháp trừng phạt của Washington sẽ làm tăng trưởng Trung Quốc bị giảm 0,2 đến 0,5 điểm, Bắc Kinh có lẽ càng thêm cay cú. |