Henry
Kissinger - Tinh thần lănh đạo - Sáu nghiên cứu
trong chiến lược thế giới TS Đỗ Kim Thêm |
Khi
đề cập đến các chính khách có nhiều
ảnh hưởng nhất của thế kỷ 20,
Kissinger chọn Konrad Adenauer, Margaret Thatcher, Charles de Gaulle,
Anwar el-Sadat, Lư Quang Diệu và Richard Nixon làm các khuôn
mẫu để đề cao thành tích lănh đạo
đất nước. Sáu
tinh thần lănh đạo Konrad
Adenauer đă mang lại cho Tây Đức bị mất
uy tín sau Đệ nhị Thế chiến một vị
thế quan trọng trong chính trường quốc
tế. Từ vực thẳm đạo đức và
kinh tế xă hội, Margaret Thatcher, Charles de Gaulle và Lư
Quang Diệu đă đưa đất nước
của họ dần hồi phục và vươn lên.
Anwar el-Sadat đă đưa Ai Cập ra khỏi các
bế tắc và can đảm làm ḥa với Israel. Riêng
đối với Richard Nixon, Kissinger đưa ra một
kết luận liên quan đến t́nh h́nh hiện
tại. Một lần nữa, đối với hầu
hết các khu vực trên thế giới ngày nay, Hoa
Kỳ phải đối mặt với những thách
thức nghiêm trọng, đan xen về cả chiến lược
và giá trị. Như trường hợp của Nixon, chính
sách đối ngoại của Mỹ cần linh
hoạt hơn về mặt thực tế và sáng
tạo. Để
tiếp tục mang lại lợi ích cho Hoa Kỳ, theo
Kissinger, tinh thần lănh đạo đất nước
phải bao gồm ba khía cạnh chính: tầm quan
trọng của quyền lợi quốc gia, duy tŕ t́nh
trạng quân b́nh trong toàn cầu và khởi xướng
các cuộc đàm phán đang diễn ra căng
thẳng giữa các quốc gia quan trọng. Cổ vũ cho
chủ thuyết hiện thực Trong
bối cảnh đàm phán với Moscow hiện nay đang
diễn ra, Kissinger đề ra một đường
lối theo chủ thuyết hiện thực, đó là cách
suy nghĩ luôn hoài nghi về các lư tưởng
tuyệt đối cho việc xây dựng một
nền ḥa b́nh trường cửu, kể cả
triển vọng là chỉ hưởng tương đối
một phần nhỏ của hoà b́nh, trong khi các chính
trị gia phải chấp nhận các hậu quả khôn
lường. Ngay
từ năm 1983, Margaret Thatcher đă tóm tắt vấn
đề này mà Kissinger trích dẫn: Trong
hai chương viết về thành tích của Margaret
Thatcher và Richard Nixon, Kissinger nhắc lại các phương
cách mà cả hai và các cố vấn của họ đă
xoa dịu được các nguy cơ khủng hoảng
như thế nào, cho dù họ có những sai lầm. Thách
thức khác lại chính là các bất ổn thuộc chính
trị quốc nội. Thatcher và Nixon đă phải
chiến đấu trên hai mặt trận:
giới bồ câu và phe diều hâu, những người
không lượng định được các nguy cơ
của thế giới khi Moscow sẽ bị đánh
bại và cam chịu sỉ nhục. Ngày nay, điều
này dường như bị lăng quên ở phương
Tây. Giá
trị của cuộc đối thoại chiến lược Gần
đây, với lời khuyên chấm dứt cuộc
chiến xâm lược của Nga tại Ukraine thông qua
cách đàm phán, Kissinger, vốn dĩ đă không gây
được thiện cảm trong công luận quốc
tế, đă trở thành một đối tượng
thù nghịch. Nhưng
một trong những lời phê b́nh của Kissinger trong
cuốn sách có một điểm hợp lư: phương
Tây đă không thực tâm tiến hành một cuộc
đối thoại chiến lược, theo nghĩa
đen, với Nga. Đó là một chuyện nửa
vời mà đă có cách đây trong nhiều năm. Trên
thực tế, trước đó, Nga tấn công Chechnya
từ năm 1999 cho đến năm 2009, chống
Georgia năm 2008, sáp nhập bán đảo Crimea năm
2014 và hỗ trợ cho phe ly khai tại Donetsk và Luhansk thành
lập “hai nền cộng hoà tự trị”, hiển
nhiên nhất là Nga công khai can thiệp vào cuộc
nội chiến Syria và Lybia từ năm 2015. Để
ứng phó, các nước phương Tây chỉ có
các biện pháp trừng phạt kinh tế tượng
trưng. Và
ngày nay, sau cuộc tiến công của Nga tại Ukraine
ngày 24-02-2022, Putin đă ngang nhiên vi phạm luật pháp
quốc tế và làm cho trật tự hậu chiến
châu Âu sau năm 1989/91 đă thay đổi triệt
để. Phương
Tây vẫn chưa thích nghi để ứng phó, cho dù các
biện pháp chỉ trích Nga gay gắt hơn và tỏ t́nh
đoàn kết với Ukraine sâu đậm hơn.
Cụ thể là việc viện trợ vũ khí
vẫn chưa tương xứng và kịp thời
để cho Ukraine bảo vệ đất nước,
trong khi ḷng dũng cảm của chính giới và nhân dân
Ukraine là đáng khâm phục. Đó
chính là điểm ngược lại mà các chính khách
được đề cập trong cuốn sách này, trước
đây họ đă quyết tâm theo đuổi để
thực hiện chính sách. Theo
Kissinger, bất kỳ một phân tích chính trị nào cũng
phải hỏi xem là đối phương nhận
thức về t́nh huống như thế nào. Cho dù
nhận thức của Moscow ngày nay có lệch lạc
hay sai lầm như thế nào đi nữa, th́ đó cũng
là cơ sở quyết định cho hành động
của Nga. Kissinger
xác định: "Từ ḷng ái
quốc mang nhiều huyền thoại, Nga đang thay
đổi chính sách đối ngoại thành một tham
vọng đế quốc, tuy nhiên, nó có liên quan đến
một cảm giác bất an trong lâu dài. Cuối cùng,
nhận thức này có thể dẫn đến một
t́nh trạng dễ bị tổn thương về
mặt chiến lược mà từ lâu đă có trong
nhận thức đối với các cuộc xâm lược
trên khắp Đông Âu." Khi
phương Tây nay lại theo đuổi một chính sách
đối ngoại cứng rắn đối với
cả Nga và Trung Quốc, Kissinger xem đó là
một rủi ro thực sự. "Cuối
cùng, t́nh h́nh sẽ tạo ra một ṿng luẩn
quẩn tàn khốc tương tự của sự
ngờ vực lẫn nhau đă gây ra Thế chiến Thứ
nhất, nhưng những hậu quả trong tương
lai sẽ c̣n khủng khiếp hơn một cách không
thể so sánh được. Do đó, nên yêu cầu
tất cả các bên xem lại các nguyên tắc chỉ
đạo trong các hành vi quốc tế và khả năng
ḥa giải để cùng chung sống". Kissinger
tiên liệu cho nền ḥa b́nh thế giới mong manh khá
chính xác, nhưng không đi vào chi tiết. Riêng tại
châu Âu, có ba nguy cơ nghiêm trọng mà phương Tây
chưa hay không thể giải quyết được là: Thứ
nhất, sau khi Thế chiến Thứ hai kết thúc,
một trật tự hậu chiến cho châu Âu thành h́nh
với kế hoạch tái thiết và phát triển
Marshall. Theo trào lưu chung, một niềm tin cho tất
cả mọi người là một nền hoà b́nh vĩnh
cửu dần dà sẽ đạt được khi
tự do thương mại sẽ làm biến đổi
toàn diện. Niềm
hy vọng này (Peace through Trade, Wandel durch Handel) nay đă
tiêu tan. T́nh trạng phụ thuộc một
chiều của phương Tây vào nguồn cung cấp
năng lượng của Nga cực kỳ nghiêm
trọng là thí dụ. Tác hại nhất là ngay sau khi
Nga thu tóm bán đảo Crimea năm 2014, châu Âu vẫn
chưa tỉnh thức và hy vọng dự án Nord Stream 2
của Đức tiến hành. Các biện pháp trừng
phạt kinh tế của phương Tây đă và
sẽ không đủ để ngăn chặn Putin
tiếp tục sử dụng phương tiện quân
sự. Putin c̣n có thêm các loại vụ khí khác là ngũ
cốc và vũ khí hạt nhân để đe doạ
sử dụng. Trong
tương lai, nền kinh tế châu Âu sẽ khó độc
lập về năng lượng. Triển vọng
ổn định xă hội càng đen tối hơn khi
các nhà máy điện hạt nhân than sẽ hoạt
động trở lại, lạm phát leo thang, đàm phán
bế tắc và công luận trở nên ít quan tâm hơn
trước đây để ủng hộ cho Ukraine.
Để
ứng phó, phương Tây không c̣n cách nào khác hơn
là phải sử dụng sức mạnh quân sự
để t́m cách răn đe Nga và cơ sở để
bảo đảm cho an ninh châu Âu, theo đuổi
chiến lược này là chuyện không thể tránh
khỏi. Thứ
hai, Putin không c̣n đáng tin cậy, v́ không chỉ vi
phạm luật pháp quốc tế mà c̣n nói
dối với Thủ tướng Đức Olaf Scholz và
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. Trong thời gian tháng 2
năm 2022, Putin đang chuẩn bị ra lệnh tấn
công mà lại cam kết với hai nhà lănh đạo này
là sẽ không có chiến tranh. Do đó, phương Tây
rất khó đạt được các thỏa
thuận với Nga bất kỳ h́nh thức nào trong tương
lai. Chuỵện
dối trá c̣n tiếp diễn. Bằng chứng mới
nhất là khi kư thoả ước tạm thời cho
việc vận chuyển lương thực tại
cảng Odesa chưa ráo mực, Nga ra lệnh tấn công
làm cản trở việc thi hành. Thứ
ba, cho đến nay, Putin đe dọa sẽ dùng vũ
khí hạt nhân để cùng lúc tiến hành một
cuộc chiến tranh thông thường và ngăn
chặn phương Tây hỗ trợ cho Ukraine. Để
đối phó với mối đe dọa chiến
cuộc leo thang, phương Tây phải triển khai
một chiến lược mới là cần thiết.
Chuyển biến t́nh h́nh trong chừng mực nào, đây
sẽ là một vấn đề nhận định
về việc sử dụng các loại vũ khí
của hai bên mà hậu quả sẽ là khôn lường..
Các nguy cơ này đă phá hủy một nền
trật tự ḥa b́nh châu Âu sau hai giai đoạn
kể từ sau năm 1945 và 1989/91. Nga
bị sỉ nhục là nguy hiểm nghiêm trọng Nếu
chúng ta nghĩ tới một giải pháp để thay
đổi t́nh thế ở Ukraine, th́ Nga bị đánh
bại mới là điều tốt. Nếu thế, quan
điểm của Kissinger có rất nhiều điểm
để tranh luận, bởi v́ Nga, một siêu cường
hạt nhân, khi bị đánh bại, việc sỉ
nhục này sẽ gây nhiều nguy cơ khôn lường. Qua
nhiều ví dụ dẫn chứng với nhiều chi
tiết, Kissinger cho độc giả thấy các cách mà
chính giới có thể thoát khỏi các t́nh trạng
bế tắc trước đây, khi họ có các
quyết định mềm dẻo khác nhau. Tuy nhiên,
độc giả cũng không khỏi thất vọng
khi Kissinger phê phán một cách phiến diện. Hai
vấn đề mà Kissinger có trực tiếp quyết
định là hỗ trợ cho các chế độ
độc tài quân phiệt ở châu Mỹ La tinh và ném
bom Campuchia, cả hai đă không được Kissinger
thảo luận. Ngoài ra, c̣n có vụ Watergate và
nhiều động cơ tiềm ẩn buộc Thatcher
phải quyết định cho Anh phải đi theo trào
lưu tự do hóa thị trường tài chính. Thực
ra, đây là những luận điểm quan trọng mà
Kissinger phải công minh tranh luận để làm sáng
tỏ các tồn đọng lịch sử. Tất
cả đều không được Kissinger đề
cập đến, nhất là về hậu quả đạo
đức của các quyết định. Hướng
về tương lai, Kissinger hy vọng là chế độ
trọng dụng nhân tài sẽ được hồi
sinh. Muốn đạt được mục tiêu này,
một nền giáo dục nhân văn phải lấy
lại ư nghĩa cao đẹp của nó và các chính
trị gia thuộc thế hệ mới nên được
tuyển dụng do các kỹ năng chính trị và
ngoại giao. Cụ
thể, Kissinger đề cao tầm quan trọng của
các môn triết học, chính trị, địa lư nhân
văn, ngôn ngữ hiện đại, lịch sử, lư
thuyết kinh tế, văn học và kể cả các
nghiên cứu về các thời cổ đại cổ
điển. Tất cả sẽ xây dựng thành
một nền tảng kiến thức, mà trước
đây từng là các chuyên đề cơ bản trong
việc đào tạo cho chính giới về tinh
thần lănh đạo. Mặt
khác, Kissinger c̣n liệt kê thêm các đ̣i hỏi đạo
đức: chính giới cần hành động cân
nhắc, hướng về tương lai và quan tâm
đến các quyền của người khác. Thoạt
nh́n, các lời kêu gọi này có vẻ là lỗi
thời và đạo đức giả. Nhưng
hiện nay, Donald Trump, Marine LePen và Boris Johnson đă gây
bao sóng gió trên chính trường và đang làm cho
nền dân chủ các nước phương Tây lâm
nguy. Do đó, không thể xem các lời yêu cầu này
của Kissinger là vô lư, cho dù bản thân Kissinger cũng
là một chính khách đạo đức giả không kém
bất cứ ai. Bằng
chứng là Kissinger nhận giải Nobel Ḥa b́nh sau khi kư
kết Hiệp định Paris 1973. Thực tâm của
Kissinger khi kư là chỉ muốn tạo điều
kiện cho quân đội Mỹ tháo chạy, không đích
thực mang lại hoà b́nh cho Việt Nam v́ cũng tiên
đoán là chế độ Việt Nam Cộng Hoà không
bao lâu sau sẽ sụp đổ. Kết quả là
Cộng sản phản bội Hiệp định Paris,
chiến thắng bằng quân sự 1975 và người
dân Miền Nam không có hoà b́nh như mơ ước. Về
sau nh́n lại, đó là một công tŕnh mà Kissinger
thất bại và trớ trêu thay, lại được
ghi công. Đáng lư ra, với liêm khiết đạo
đức, Kissinger phải tự thú là đă bị Lê
Đức Thọ lừa đảo nên không thể hănh
diện và can đảm để trả lại
giải Nobel Hoà b́nh. Tất
cả đều không xảy ra. |