Kỷ
niệm 10 năm ngày Nga sáp nhập Crimea (18/3/2014
— 18/3/2024) Đỗ Kim Thêm |
Bán đảo Crimea
nằm ở khu vực Biển Đen, phía bắc
nối liền với nội địa Ukraine; diện
tích ước khoảng 26.844 km2; dân số khoảng 2,4
triệu người; riêng tại thủ đô Sewastopol
hiện có hơn 386.000 sinh sống. Trong vài thế
kỷ qua, nhiều đế chế khác nhau đưa
ra yêu sách đ̣i chủ quyền lănh thổ của bán
đảo này. Từ
thời sơ khai, Crimea là mảnh đất mà một
phần người Thổ thuộc sắc tộc
Krimtataren lập nghiệp và thuộc quyền sở
hữu của Đế chế Ottoman, sau này thuộc
về Đế chế Sa hoàng Nga và Liên Xô. Mặc
dù Điện Kremlin đă chuyển giao Crimea cho Ukraine vào
năm 1954, nhưng Nga vẫn c̣n nhiều ảnh hưởng
quan trọng về quân sự, đặc biệt
nhất là Hạm đội Biển Đen của Nga
neo đậu thường trực tại cảng
Sevastapol trong 240 năm qua. Việc canh giữ này thành
truyền thống lịch sử và được Moscow
biện minh cho yêu sách an ninh của ḿnh đối
với Crimea. Kể
từ năm 1992, Crimea được chính quyền
Ukraine cho hưởng một quy chế tự trị
về hành chính, tư pháp và tài chính. Ngoài người
Krimtataren là nhóm sắc tộc đa số, thiểu
số c̣n lại là người gốc Ukraine và Nga sinh
sống, nhưng Nga ngữ chiếm ưu thế trong
hệ thống giáo dục. Nga chiếm đóng
Sau khi Tổng
thống thứ tư của Ukraine là ông Viktor Yanukovych
từ chối kư Hiệp định Liên kết với
Liên Âu hồi tháng 11/2013, hàng trăm ngàn người dân
Ukraine đă xuống đường tại Quảng trường
Độc lập Maidan của thủ đô Kyiv để
biểu t́nh, ủng hộ một tiến tŕnh thân
thiện với châu Âu. Các cuộc biểu t́nh này kéo
dài, nhưng kể từ tháng 2/ 2014, nhiều cuộc
đụng độ bằng bạo lực leo thang,
khiến cho khoảng 100 người thiệt mạng. Dưới
áp lực nặng nề của những người
biểu t́nh ở Maidan, ngày 22/2/2014, Tổng thống
Yanukovych phải trốn khỏi Kyiv và sau đó một
chính phủ lâm thời lên nắm quyền. Biến
cố chung ở Ukraine đă gây nhiều ảnh hưởng
trực tiếp đến sinh hoạt của ngưởi
dân ở bán đảo Crimea. Điển h́nh là,
nhiều cuộc biểu t́nh ủng hộ việc thay
đổi quyền lực. Các diễn biến sôi động
này không phải là hiện tượng bất thường. Thực
ra, trước đó, từ đầu thập niên
1990, đă có các phe nhóm khác nhau ở Crimea luôn tranh căi
về nội dung của yêu sách tự trị và t́m cách
định hướng cho tương lai chính trị
của họ: Thân Nga hay thân Tây Âu. Nhưng đến
ngày 26/2/2014, các cuộc đụng độ bằng
bạo lực giữa những nhóm người biểu
t́nh, lên đến đỉnh điểm. Ban
đầu, Putin lên tiếng phủ nhận về
sự can dự trực tiếp đến nội
bộ của Crimea. Sau đó, trong một một bài
diễn văn truyền h́nh, ông công khai thừa
nhận ngày 23/2/2014, sau một cuộc họp khẩn
cấp với giới lănh đạo an ninh quốc gia,
ông đă ra lệnh: “Chúng
tôi buộc phải bắt đầu công việc đ̣i
trả lại Crimea cho Nga“. Từ
rạng sáng ngày 27/2/2014, binh sĩ Nga đă lần lượt
chiếm đóng các địa điểm chiến lược
quan yếu ở Crimea, nhưng các binh sĩ Nga không mang
quân kỳ và đeo bất kỳ phù hiệu hay cấp
bậc nào trên đồng phục của họ. Họ
nhanh chóng kiểm soát ṭa nhà quốc hội, các cơ
sở chính quyền và treo cờ Nga khắp nơi. Sau
khi bị các lực lượng vũ trang chiếm
đóng, Quốc hội đă bầu chính trị gia
Sergei Aksyonov của đảng Thống nhất Nga làm nhà
lănh đạo cho chính phủ mới. Việc tổ
chức bầu cử này không được tổng
thống Ukraine đồng thuận, v́ không đúng theo
hiến pháp Ukraine quy định. Sau
khi chiếm đóng, ngày 18/3/2014 Tổng thống Nga
Vladimir Putin tuyên bố sáp nhập bán đảo Crimea vào
Nga. Hành động này là một sự vi phạm công
khai luật pháp quốc tế, đánh dấu sự
khởi đầu của cuộc chiến tranh xâm lược
toàn bộ lănh thổ Ukraine mà Nga bắt đầu
tiến hành kể từ ngày 24/2/2022. Cuộc trưng cầu dân ư Ngày
6/3/2014, Quốc hội Crimea quyết định việc
sáp nhập Crimea vào Nga. Sau đó, ngày 16/3, Nga chủ
động tổ chức một cuộc trưng
cầu dân ư, trong đó đa số người dân
quyết định cho tương lai của Crimea
với hai lựa chọn: Một là, sáp nhập Crimea vào
Nga, được gọi là “thống nhất” trên
giấy bỏ phiếu; hai là, khôi phục hiến pháp
năm 1992 mà Crimea là một phần của Ukraine.
Giải pháp duy tŕ hiện trạng – tức vẫn là
một lănh thổ tự trị bên trong nước
Ukraine – không được ghi trong lá phiếu. Kết quả Trong
bối cảnh đó, không ai có thể nghi ngờ
về kết quả bỏ phiếu: Theo Ủy ban
tổ chức trưng cầu dân ư, hơn 95% cử tri
được cho là đă bỏ phiếu ủng
hộ việc gia nhập Nga và tỷ lệ cử tri
tham gia là 83,1%. Các quan sát viên quốc tế theo dơi
cuộc bầu cử đồng thanh bất tín
nhiệm kết quả này. Trong
một cuộc khảo sát doViện Xă hội học
Quốc tế Kyiv thực hiện, chỉ có 41% số
người bỏ phiếu ủng hộ việc gia
nhập Nga. Tháng 5/2014, Hội đồng Nhân quyền,
cơ quan hỗ trợ cho Tổng thống Nga, công
bố một bảng đánh giá khác, họ ước
tính, khoảng 50 đến 60% cử tri bỏ phiếu
đồng thuận và tỷ lệ cử tri tham gia
ước khoảng 30 đến 50% dân số. Ngay sau
đó, bản tin này trên trang web của Hội đồng
bị xóa. Hai
ngày sau khi trưng cầu dân ư, ngày 18/3/2014, Tổng
thống Nga Vladimir Putin và đại diện chính
quyền mới của Crimea kư “Hiệp ước gia
nhập” với nội dung thoả thuận việc sáp
nhập Crimea vào Nga. Kể từ ngày 21/3/2014, Điện
Kremlin công khai tuyên bố Crimea là một phần lănh
thổ của Nga. Từ tháng 4/2014, Vladimir Putin chính
thức thừa nhận rằng các binh sĩ Nga
chiếm đóng Crimea và chủ động chuẩn
bị tất cả cho cuộc trưng cầu dân ư. Phản ứng quốc tế Sau
khi Nga sáp nhập lănh thổ Crimea, các quốc gia phương
Tây – gồm các nước Liên minh châu Âu và Hoa
Kỳ – đă liên tục áp đặt nhiều
biện pháp trừng phạt kinh tế đối
với nước Nga và các thành phần dân sự khác. Ngày
27/ 3/2014, Đại hội đồng Liên Hiệp
Quốc tái khẳng định sự toàn vẹn lănh
thổ của Ukraine và cuộc trưng cầu dân ư
ở Crimea là không hợp lệ. Vài
đồng minh thân cận của Nga, như Syria,
Bắc Triều Tiên, Venezuela và Belarus, công nhận Crimea
là lănh thổ của Nga, c̣n đa số các nước
trong cộng đồng quốc tế th́ không. Thực
tế cho thấy, các phản ứng chính trị
của cộng đồng quốc tế là quá yếu;
các biện pháp trừng phạt và kiểm soát xuất
khẩu của phương Tây nhắm vào lĩnh
vực công nghiệp của Nga không tác hại nghiêm
trọng đến nền kinh tế của Nga. Ngược
lại, Nga có cảm tưởng chung là phương Tây
đang suy yếu và không đoàn kết để
chống Nga, đó cũng là lư do tại sao Nga tiếp
tục gây hấn mà không lo sợ bị ảnh hưởng
ǵ. Hậu
quả Kể
từ khi chiếm đóng, hàng chục ngàn người
dân đă rời Crimea, trong đó có khoảng 70.000 người
Krimtataren. Đồng thời, luồng nhập cư dân
Nga sang Crimea gia tăng. Theo ước lượng, có
khoảng 800.000 người Nga đă đến định
cư tại Crimea. Đối
vối người dân Crimea, việc sát nhập là
một vết thương cho đến ngày nay vẫn
c̣n rướm máu. Cũng như ở Nga, tự do ngôn
luận và hoạt động của phe đối
lập ở Crimea bị hạn chế tối đa. Chính
quyền mới đàn áp thành phần sắc tộc
Krimtataren một cách tàn bạo. Năm 2016, Mejlis, cơ
quan đại diện của nhóm người Krimtataren,
bị cấm hoạt động với lư do có xu hướng
đi theo “chủ nghĩa cực đoan”. Theo Tổ
chức Ân xá Quốc tế cho biết, nhiều nhà báo
và nhà hoạt động Krimtataren đă bị bắt
giữ, có nhiều trường hợp “bị mất
tích không lư do” và chính quyền vẫn chưa bao
giờ quan tâm đến việc mở một cuộc
điều tra. Giảng
dạy bằng ngôn ngữ sắc tộc Krimtataren và
Ukraine bị cấm đoán. Nh́n
chung, Nga biết kết hợp tất cả các biện
pháp đàn áp ở Crimea cũng tương tự như
ở Liên Xô. Nga đă biến bán đảo thành
một khu vực chuyên chế và vô luật pháp khi công
khai vi phạm nhân quyền, cũng nghiêm trọng
giống như thời Stalin. Trước
đây, Crimea nổi tiếng là một điểm du
lịch được du khách yêu chuộng. Ngày nay, t́nh
thế đổi thay, ngành du lịch sụp đổ
v́ Crimea bị biến thành là một căn cứ quân
sự của Nga. Về
mặt chiến lược đối với Nga, Crimea có
tầm quan trọng, v́ Crimea tiếp cận được
phần lớn các vùng lănh thổ khác bên trong nội
địa của Ukraine, nhất là xung quanh khu Kherson và
Melitopol, đặc biệt khi di chuyển bằng
đường bộ. Ngoài ra, việc kiểm soát các
tuyến đường biển ở Biển Đen là
rất quan trọng cho Nga trong lĩnh vực hậu
cần. Triển
vọng Ngày
nay, vị thế của Crimea cũng c̣n là vô cùng quan
trọng đối với Ukraine; vận mệnh của
bán đảo này luôn tùy thuộc vào tương lai
của chiến cuộc Ukraine và quyết định
của Putin. Kết
quả cuộc bầu cử ở Nga gần đây cho
thấy, Putin và bộ máy tuyên truyền Nga đă
thuyết phục được đa số người
Nga trong cuộc bầu cử độc diễn: Putin tái
thắng cử với tỷ lệ gần 88% phiếu
bầu nhằm tạo thêm động lực cho Putin
tiếp tục theo đuổi mục tiêu của
cuộc chiến. Theo
một số nhận định chung, Putin đủ khôn
ngoan để nhận định rằng quân đội
Ukraine đang suy yếu v́ thiếu quân viện của
phương Tây, do đó sẽ chuẩn bị một
cuộc tấn công mới toàn diện hơn. Tuy
nhiên, trong những ngày gần đây, quân đội
Ukraine đă gây cho lực lượng Hải quân Nga
nhiều tổn thất nặng nề khi kiên quyết
phá vỡ hệ thống các cơ sở hậu cần
của Nga. Theo các nguồn tin từ bộ Quốc Pḥng
Anh, toàn bộ hạm đội Biển Đen của
Nga trên thực tế “đă bị tê liệt”. Mặt
khác, để đạt được mục tiêu,
Nga cũng có thể kéo dài thời gian hơn, mặc dù
mức tổn thất của Nga có thể lên cao,
cả về nhân lực và vật lực, nhưng
chiến phí không là một mối bận tâm chính
của Putin, v́ dân chúng được tuyên truyền là
sẽ tiếp tục hy sinh cho mục tiêu cao cả
của việc xâm lăng. Một thuận lợi khác mà Nga đang hy vọng là, kết quả bầu cử Mỹ và mối t́nh thân thiết của Putin với Donald Trump, nếu Trump thắng cử. Cả hai sẽ quyết định nhanh chóng hơn để kết thúc cuộc chiến Ukraine. Mọi người đang chờ đợi xem châu Âu sẽ có phản ứng thế nào cho phù hợp để ứng phó khi t́nh h́nh Ba Lan và Hungary rồi sẽ lâm nguy như Ukraine. |