Kỷ
niệm hai năm ngày Nga xâm lược Ukraine: Hiện
trạng và triển vọng TS.Đỗ Kim Thêm |
Hai năm trước, vào ngày 24-2-2022, Nga đă công
khai vi phạm luật pháp quốc tế khi dùng quân
đội để tấn công vào lănh thổ Ukraine.
Trước sự ngạc nhiên của chính giới và
công luận, Ukraine đă anh dũng chiến đấu
để bảo vệ đất nước. Cuộc
chiến tàn khốc đă gây bao tổn hại vật
chất, cướp đi bao sinh mạng của hai phía.
Cuộc chiến này đang bước vào năm
thứ ba, nhưng vẫn chưa có triển vọng
kết thúc. Đâu là hiện trạng của cuộc
chiến và triển vọng tái lập hoà b́nh? Hiện trạng Nhân
ngày kỷ niệm lần thứ hai của cuộc
chiến, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho
biết rằng đất nước ông c̣n phải
đối mặt với nhiều thách thức quan
trọng, nhất là t́nh h́nh miền Đông trở nên
vô cùng khó khăn, nhưng nghiêm trọng nhất là càng
phụ thuộc vào quân viện của các nước
phương Tây. Quân
đội Nga bắt đầu tấn công Ukraine ngày
24-2-2022 từ các phía bắc, đông và nam. Tuy nhiên,
kế hoạch chiếm thủ đô Kiev trong ṿng vài ngày
đă thất bại v́ các đơn vị Ukraine đă
đẩy lùi được quân Nga, rồi sau đó
đă tái chiếm được gần một nửa
lănh thổ ở phía đông. Hiện nay, Nga c̣n đang
chiếm 18% lănh thổ Ukraine. Kể
từ đầu năm 2023, diễn biến chiến trường
không thay đổi ngoạn mục cho Nga, mà chỉ gây
tiếng vang khi Nga chiếm được Bakhmut và
gần đây nhất là Avdiivka, nhưng phải trả
bằng cái giá là tổn thất nặng nề. Trong
khi các phương tiện truyền thông Nga hết ḷng
ca ngợi việc đánh chiếm Avdiivka, xem đây là
một chiến thắng quan trọng về mặt
chiến lược, th́ các chuyên gia độc lập
nghi ngờ thành quả này, v́ các diễn biến
của tiền tuyến chứng tỏ ngược
lại. Quân đội Nga khó có thể tái chiếm các
thành phố quan trọng ở Donbass, Kramatorsk và Sloviansk
đang do Ukraine kiểm soát. Trong dịp kỷ niệm
hai năm ngày tấn công, một lần nữa, Nga tuyên
bố, thành phố cảng Odessa và thủ đô Kiev
sẽ là mục tiêu chiếm đóng ưu tiên. Đối
với Ukraine, Avdiivka, một thành phố ở phía đông
với dân số 30.000, sụp đổ là một
thất bại đáng kể mà lư do chính là việc
triệt thoái quá muộn và trong hỗn loạn. Quân
đội Nga hiện đang trên đường
tiến xa hơn về phía tây và nhắm vào các
thị trấn gần nhất. Trong khi đó, Ukraine
đă đẩy hải quân Nga lùi xa ra khỏi Hắc
Hải và liên tục đe doạ Crimea. Giao
tranh c̣n đang diễn ra ở phía đông nam và nam
Ukraine. Đầu cầu Ukraine tại Kynky đang
nhiều chịu áp lực nặng nề, nhưng quân
đội Ukraine phủ nhận việc chuẩn bị
rút quân. Kynky nằm trên bờ phía nam của sông Dnepr. Theo
quan điểm chiến lược của Ukraine, các khu
vực ở hướng Crimea là mục tiêu quan
trọng cần tập trung, v́ đó là nơi mà quân
đội Nga nhận được các nguồn cung
ứng quân cụ. Chỉ khi nào Ukraine tái chiếm khu
vực này, th́ Nga sẽ bị ảnh hưởng nghiêm
trọng và nhờ thế, may ra Ukraine sẽ có vị
thế đàm phán tốt hơn. Tuy nhiên, trước t́nh
h́nh hiện nay, Ukraine không có đủ điều
kiện quân cụ và binh sĩ để tổng
tiến công theo như dự kiến. Tổn thất Sau
hai năm chiến tranh, cả hai bên đều không
đưa ra con số nào đáng tin cậy về t́nh
trạng tổn thất. Ước tính chung cho rằng,
gần 200.000 binh sĩ của hai bên bị thiệt
mạng. Hồi tháng 8-2023, New York Times đưa tin, chính
phủ Mỹ ước tính, có hơn 100.000 binh sĩ
Nga và khoảng 70.000 người Ukraine tử vong. Hai
cơ quan truyền thông độc lập của Nga là
Medusa và Mediazona cho rằng khoảng 75.000 binh sĩ Nga hy
sinh. Ngược lại, dựa trên con số đăng
kư tử vong của các gia đ́nh binh sĩ, sở
thống kê Nga ước tính, khoảng từ 66.000 cho
đến 88.000 người chết và 130.000 bị thương.
Nguồn tin của cơ quan Projekt HALO nhận định,
có khoảng 47.000 binh sĩ Ukraine thương vong. Không
ai có đủ thẩm quyền và cơ sở nào để
kiểm chứng các con số này. Những thách thức cho Ukraine Trước
những tổn thất nặng nề của Ukraine,
gần đây, các nước phương Tây cam
kết là sẽ tiếp tục viện trợ để
giúp ổn định t́nh h́nh. Bằng chứng là
Tổng thống Zelensky đă kư kết các thỏa
thuận an ninh song phương với Đức và Pháp
hồi tháng 2. Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng cam
kết viện trợ thêm cho nước này. Theo
dự kiến, khoảng thời gian trong sáu tháng
tới sẽ có các quyết định, liệu xem
Ukraine có đủ khả năng để xoay
chuyển tiến tŕnh của cuộc chiến theo hướng
tốt hơn hay không. Các dấu hiệu chung cho
thấy, Ukraine lâm cảnh bi quan. Những
ǵ được cung cấp cho Ukraine không thể đáp
ứng được nhu cầu chiến trường.
Giải pháp khẩn thiết cho Ukraine là cần thêm
nhiều vũ khí và binh sĩ. Mặc dù đang cố
gắng tăng cường sản xuất vũ khí và
đạn dược, nhưng trong tương lai
gần, ít nhất là đến cuối năm 2025,
Ukraine sẽ c̣n phụ thuộc vào các quốc gia phương
Tây trong vấn đề quân viện, nhất là các
hệ thống thiết bị nhằm tấn công
tầm xa, thiết giáp và máy bay không người lái. Do
đó, Tổng thống Zelensky đang khẩn thiết kêu
gọi các nước tiếp tục ủng hộ, và
nguy cơ trước mắt là quân viện của
Mỹ khó khả thi v́ gặp sự chống đối
của đảng Cộng ḥa trong Quốc hội
Mỹ, hoặc Donald Trump sẽ có thể cản trở
sau tháng 11 năm nay nếu ông ta tái đắc cử. Liệu
châu Âu có thể thay thế Mỹ trong vai tṛ quân
viện hay không, đó là một vấn đề đang
được chính giới quan tâm. Về mặt tài chính,
châu Âu có thể đảm nhận, nhưng về
mặt chính trị, có sẵn sàng để lănh trách
nhiệm viện trợ cho Ukraine không? Vấn đề
này c̣n nhiều tranh căi nên thật khó lường
đoán. Tuy nhiên, cũng có nhiều dấu hiệu cho
thấy, ư thức về trách nhiệm này trong các nước
Liên Âu đang tăng lên. Mặt
khác, thực tế là nhiều binh sĩ thiệt
mạng hoặc bị thương, nên t́nh trạng
thiếu binh sĩ là một nhu cầu cấp bách. Thách
thức này nan giải và vẫn c̣n nằm trong tay chính
phủ Ukraine v́ việc tuyển dụng tân binh cho
chiến trường không tiến triển. Theo dự
kiến, quân đội Ukraine cần thêm khoảng
500.000 quân, nhưng cho đến nay, luật động
viên vẫn chưa được thông qua; dù nếu có
thông qua, con số này cũng khó đạt được. Một
nguyên nhân của các tổn thất là do thiếu trang
thiết bị quốc pḥng. Ukraine không c̣n đủ
đạn dược tối thiểu hàng ngày để
có thể tự vệ hiệu quả hơn. Nếu t́nh
trạng này c̣n tiếp tục kéo dài, các vùng lănh
thổ đă tái chiếm có thể gặp nguy cơ
thất thủ. Ukraine
cần một cuộc huy động toàn diện,
hiệu quả và minh bạch, nhưng vấn đề
này không chỉ thuần tuư về mặt quân sự, mà
c̣n là tinh thần nhạy cảm và đoàn kết
của toàn thể quân dân về mặt chính trị. Do
việc bất đồng quan điểm, vào đầu
tháng 2, Tổng thống Zelensky đă thay thế vị
Tổng tư lệnh Valerii Zaluzhnyi bằng Tướng
Oleksandr Syrskyi, vị chỉ huy của lực lượng
bộ binh trước đây. Zelensky và Zaluzhny đă
tranh căi về các biện pháp quân sự khả thi. Qua
tranh căi, người ta cũng nhận ra rằng,
Tổng thống cũng coi vị tư lệnh quân
đội này là một đối thủ có nhiều
tiềm năng cạnh tranh về mặt chính trị. Tuy
nhiên, việc sa thải Zaluzhnyi cũng gây ra nhiều
chỉ trích bất lợi cho Zelensky, người đang
mất dần sự ủng hộ trong công luận. Dân
chúng đang bắt đầu có cảm giác mệt
mỏi. Cảm giác chung là, có quá nhiều tŕ trệ
ở phía nam và những khó khăn ở khu vực
Donetsk, cả hai gây thêm bi quan cho giới đối
lập và dư luận, cho dù tinh thần chiến đấu
của Ukraine vẫn chưa bị dập tắt. Những thách thức cho Nga Nhu
cầu to lớn về trang bị vũ khí và tăng cường
quân số để tiếp tục công cuộc
chiến đấu sang năm thứ ba cũng là
một thách thức đối với Moscow. Khả
năng chiến đấu của Nga không bị suy
giảm v́ với sự giúp đỡ của Iran và
Bắc Triều Tiên; nhờ thế, Moscow có thể
sẽ lấp đầy khoảng trống về đạn
dược và thiết bị quân sự. Ngành công
nghiệp của Nga đă chuyển đổi sang
nền kinh tế chiến tranh và đang sản xuất
càng nhiều nguồn cung ứng cho chiến trường. Thuận
lợi nhất cho Nga là có ưu thế về pháo binh,
tỷ lệ áp đảo là 10 trên 1. So với Hoa
Kỳ, phí tổn sản xuất quân cụ ở Nga tương
đối rẻ hơn. Vấn đề lớn
nhất cho tương lai là quân đội Nga phải
sẵn sàng chấp nhận thêm những tổn thất
nặng nề hơn để cuộc chiến kéo dài
hơn. Từ
một năm rưỡi trước, Nga nhận
thấy rằng cần phải huy động thêm 300.000
binh sĩ, việc tuyển mộ đặt ra trên cơ
sở tự nguyện. Mặc dù theo tiêu chuẩn
của Nga, mức lương tương đối khá
hậu hĩ, tương đương 2.000 euro mỗi
tháng cho một tân binh, nhưng cho đến nay, số
lượng t́nh nguyện viên không đủ để
bù đắp cho những khiếm khuyết. Để
trấn an tâm lư dân chúng, Tổng thống Putin tỏ ra
dè đặt trong việc đề ra một cuộc
tổng động viên cưỡng bức. Các
cuộc thăm ḍ gần đây cho thấy, dân chúng
tỏ ra ít ủng hộ cuộc chiến hơn.
Bằng chứng là, khoảng 70.000 người thuộc
các gia đ́nh binh sĩ Nga đă lên tiếng chỉ trích
cuộc chiến, số người tham gia ngày càng tăng.
Các cuộc biểu t́nh phản đối chiến tranh
đang bị chính quyền Nga truy tố gay gắt.
Gần đây nhất, việc bày tỏ thương
tiếc đối với lănh đạo đối
lập Alexander Navalny, người phản đối
cuộc chiến Ukraine, là một bằng chứng. Một
tiếng nói khác chống lại cuộc chiến đă
bị gạt ra ngoài lề chính trị: Boris Nadezhdin, chính
trị gia đối lập, sẽ không được
phép tham gia cuộc bầu cử tổng thống vào tháng
Ba. Vladimir
Putin thắng cử là điều chắc chắn và ông
ta đang chờ đợi ngày trở lại Nhà
Trắng của Donald Trump vào tháng 11 năm nay. Putin hy
vọng sẽ nối lại t́nh thân thiết với
Donald Trump và cả hai sẽ tạo ra nhiều chuyển
biến khởi sắc để sớm kết thúc
chiến cuộc. Vai tṛ của Trump Xuất
hiện gần đây trong chiến dịch tranh cử
tổng thống, Donald Trump, ứng cử viên đảng
Cộng ḥa, đă lên tiếng rằng, sẽ không
bảo vệ cho các đồng minh thuộc khối NATO
trong trường hợp bị Nga tấn công. Ngoài ra,
ông ta c̣n khuyến khích cho Nga tùy tiện hành động,
dù không chính thức hỗ trợ Nga trong việc
mở rộng xâm lăng các lănh thổ khác. Nhưng
sau khi trở lại Nhà Trắng, Donald Trump sẽ đóng
vai tṛ ǵ trong tương lai cuộc chiến Ukraine,
đó là vấn đề khó lường đoán. Trump
sẽ nhận làm trung gian hoà giải như các nước
khác hay có quyết định cắt đứt mọi
quân viện như Putin đang hy vọng? Putin và Trump
sẽ có quyết định nào cho tương lai
của Ukraine, hiện nay chưa có cơ sở thực
tế để nhận định. Trước
mắt, để kiếm phiếu trong chiến dịch
tranh cử, Trump và nhóm cộng sự của ông ta
đưa ra nhiều mục tiêu thuộc về chính
trị quốc nội, thí dụ như sa thải
những quan chức tham nhũng trong các cơ quan an ninh
và t́nh báo, cải cách quy chế công vụ, cải cách
chính sách nhập cư, trục xuất người
nhập cư bất hợp pháp, tiếp tục thương
chiến với Trung Quốc bằng các biện pháp áp
thuế thật nặng hoặc cấm nhập khẩu
các mặt hàng chủ yếu như điện tử,
thép và dược phẩm. Do
đó, trong khuôn khổ này, Trump sẽ đánh giá
lại sứ mệnh của khối NATO và tương
lai Ukraine với những mục tiêu đúng đắn
mới nhất, nếu ông ta muốn thắng cử.
Quan trọng không kém là Trump c̣n phải chờ đợi
nhiều bất trắc khác từ các vụ kiện
tụng.
|