Liệu
Ấn Độ có thể đưa Nga và Ukraine vào bàn
đàm phán? Foreign Affairs Tác giả: Happymon Jacob Đỗ Kim Thêm dịch |
Thông
thường, người ta cho rằng cuộc chiến
Ukraine chỉ là một sự thu xếp của phương
Tây. Theo lập luận này, việc Nga xâm lược
Ukraine đă kích động phương Tây và
truyền cảm hứng cho họ hành động
phối hợp để bảo vệ một quốc
gia dân chủ, nhưng họ đă không gây được
tiếng vang ở nhiều nơi khác trên thế
giới. Các quốc gia ở phía Nam bán cầu nói chung,
thờ ơ với hoàn cảnh của Ukraine hoặc
chỉ đơn thuần khó chịu v́ sự bất
lợi mà cuộc chiến đă gây ra cho nền kinh
tế của họ. Giới quan sát ở phía Nam bán
cầu có thể chỉ ra một cách gay gắt về
các cuộc xung đột mà nó không được quan
tâm và đang hoành hành trong các b́a rừng của láng
giềng, nhưng giới chỉ trích ở phương
Tây coi hàng rào cản và tính cách trung lập theo
chức năng của các nền dân chủ như
Brazil, Ấn Độ và Nam Phi tương
đương với việc dung túng cho các hành động
của Nga hoặc từ chối các chuẩn mực và
giá trị về tự do. Tuy
nhiên, những người giám sát rào cản đó không
chỉ đơn giản chờ đợi một cách
thụ động ở bên lề; nhiều người
trong số họ tích cực t́m cách chấm dứt
chiến tranh. Trong những tháng gần đây, một
loạt kế hoạch về ḥa b́nh đă khởi phát
từ các quốc gia ở phía Nam bán cầu, trong
số những nước khác, có các sáng kiến riêng
biệt do Brazil, Indonesia và một nhóm các nước châu
Phi thúc đẩy. Giới quan sát phương Tây có xu
hướng bác bỏ những đề xuất này
hoặc không dành nhiều quan tâm, và cả các quan
chức Nga và Ukraine đă bác bỏ nhiều khía
cạnh của các kế hoạch dành nhượng
bộ quá nhiều cho đối phương. Chắc
chắn, các điều kiện trên chiến trường
sẽ cần phải thay đổi mang tính quyết
định trước khi Moscow hoặc Kyiv sẵn sàng
tham gia các cuộc đàm phán có ư nghĩa để hướng
về việc chấm dứt xung đột. Nga và
Ukraine đă không đạt được t́nh
trạng bế tắc gây tổn thương cho nhau
để buộc họ phải ngồi vào bàn đàm
phán. Các cuộc thảo luận mà tôi đă tham gia
trong các chuyến thăm Nga và Ukraine kể từ khi
cuộc chiến bắt đầu hồi năm ngoái
cho thấy rơ ràng rằng, hiện không bên nào t́m
kiếm việc ngừng bắn hoặc chấm dứt
chiến tranh bằng ngoại giao. Nga dường như
có khuynh hướng nghiêng về một cuộc
chiến kéo dài, Nga tin rằng về lâu dài, họ có
ưu thế. Mặc dù có thể không phản đối
việc ngừng bắn, điện Kremlin sẽ không
từ bỏ lănh thổ đă chiếm đóng. Đó
không là khởi điểm đối với Ukraine.
Dựa trên sự ủng hộ của đa số dân
chúng đối với quân đội, chính phủ Kyiv
tin rằng động lực đang có lợi cho
họ, nhưng họ không có thêm những chiến
thắng lớn trên chiến trường, Ukraine sẽ
chỉ đàm phán từ một thế yếu. Nhưng
dù thiếu một giải pháp cuối cùng, nền
ngoại giao vẫn có thể giúp hạn chế và làm
giảm sự tàn phá của chiến tranh và các tác
động dây chuyền đối với nền kinh
tế toàn cầu. Các quốc gia thuộc phía Nam bán
cầu khi họ không đứng theo phe nào rơ ràng trong
cuộc chiến, họ có vị trí tốt hơn các nước
phương Tây hoặc Trung Quốc để đóng
vai tṛ là trọng tài trung lập trong việc cố
gắng xây dựng một tiến tŕnh ngoại giao mà
nó có thể giúp kiềm chế sự thái quá của
chiến tranh và đặt các nền móng cho một
thỏa thuận ngừng bắn hoặc ḥa b́nh. Với
tư cách là một cường quốc quan trọng
đă được cả Nga và Ukraine kiên tŕ ve văn
kể từ khi bắt đầu cuộc chiến,
Ấn Độ đóng một vai tṛ ở đây.
Việc New Delhi từ chối công khai lên án cuộc xâm
lược của Nga đă cho phép họ duy tŕ các
mối quan hệ lịch sử với Moscow. Nhưng
trong năm qua, Ấn cũng đă nồng ấm
với Ukraine. Khi Thủ tướng Ấn Độ
Narendra Modi gặp Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bên
lề hội nghị thượng đỉnh G7 tại
Nhật Bản vào cuối tháng 5, Modi đảm bảo
với Zelensky rằng, Ấn Độ sẽ làm
“mọi thứ có thể” để giúp chấm
dứt chiến tranh. Bằng
cách đóng vai tṛ trung gian ḥa giải giữa Nga và
Ukraine, Ấn Độ có thể tạo điều
kiện cho các cuộc đối thoại rất
cần thiết giữa các bên tham chiến, điều
tiết tác động nhân đạo của cuộc
xung đột và giúp giảm bớt thiệt hại
kinh tế mà cuộc chiến đă gây ra cho các nước
thuộc phía Nam trên toàn cầu. Ấn Độ không nên
đánh giá quá cao những ǵ họ có thể đạt
được, nhưng cũng không nên sợ hăi khi
tự coi ḿnh là nhà trọng tài và khẳng định
ư tưởng của ḿnh trong một cuộc xung đột
ở xa đất nước. Ấn Độ,
nhà trọng tài Cuộc
gặp gỡ giữa Modi và Zelensky đánh dấu
sự thay đổi đáng chú ư trong phương cách
của Ấn Độ đối với Ukraine. Trong vài
tháng qua, New Delhi đă thực hiện các biện pháp
cho thấy, cuối cùng họ đă bắt đầu
quan hệ với Ukraine một cách nghiêm túc, gồm
tạo điều kiện cho các cuộc thảo
luận giữa Andriy Yermak, Tham mưu trưởng
của Zelensky và Ajit Doval, Cố vấn an ninh quốc gia
của Modi, về quan hệ song phương và kế
hoạch ḥa b́nh mười điểm của Ukraine. Trước
đây, việc duy tŕ mối quan hệ chặt chẽ
của Ấn Độ với Nga – bao gồm cả
mở rộng việc mua năng lượng – sau
cuộc xâm lược đă thu hút sự chú ư trên toàn
cầu và kích động sự thiếu kiên nhẫn
của phương Tây. Hiện nay, Ấn Độ
đang thực hiện một con đường khác.
Mặc dù tinh tế, sự thay đổi này là sản
phẩm của một số yếu tố, bao gồm
việc mong muốn của Modi tự thể hiện ḿnh
như là một chính khách quốc tế để
nhắm tới cuộc tổng tuyển cử vào năm
2024, mối quan tâm ngày càng tăng của Ấn Độ
về các tham vọng của Trung Quốc, nhu cầu
đồng thời phục vụ cho sự nhạy
cảm của phương Tây và sự cấp thiết
phải cân bằng các đối thủ mà nó là
trọng tâm trong truyền thống chiến lược
của Ấn Độ. Không
có ǵ ngạc nhiên khi một cường quốc không
phải phương Tây lại quan tâm đến
cuộc xung đột Ukraine như vậy. Cho đến
nay, các thỏa thuận có ư nghĩa nhất được
kư kết giữa Nga và Ukraine trong cuộc chiến đă
được Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian: Các
thỏa thuận về vận chuyển ngũ cốc
cần thiết và các sản phẩm nông nghiệp
rất cần thiết qua Biển Đen hiện đă
bị loại trừ. Các sáng kiến được các
nước phương Tây hỗ trợ mà họ là
đồng minh và những người ủng hộ thân
cận của Ukraine hoặc Trung Quốc nhà hảo tâm
của Nga, chắc chắn sẽ được chào
đón với sự nghi ngờ. Ấn Độ có
một cơ hội duy nhất để tham gia một
cách công khai bởi v́ đă không lên án Nga và tiếp
tục duy tŕ quan hệ với Moscow. Hơn
một tuần sau khi gặp Zelensky, Modi đă gọi
điện cho Putin để thúc giục “đối
thoại và ngoại giao” trong việc chấm dứt
chiến tranh. Tại hội nghị thượng đỉnh
G-20 vừa qua ở Indonesia, Ấn Độ đă giúp
các thành viên của nhóm, gồm cả các đối
thủ Nga và Mỹ, đi đến thỏa thuận
qua ngôn ngữ của việc tuyên bố chính thức
được đưa ra vào cuối cuộc họp.
Như Ngoại trưởng Ấn Độ Subrahmanyam
Jaishankar chỉ ra: “Ấn
Độ sẽ không thể làm trung gian ḥa giải và
giúp giảm bớt t́nh h́nh một cách có giá trị
nếu họ làm những ǵ phương Tây muốn
họ làm trong giai đoạn đầu của cuộc
chiến“. Vào
tháng 9, Ấn Độ sẽ tổ chức hội
nghị thượng đỉnh G-20 tiếp theo. Ấn
Độ có thể nhấn mạnh hơn nữa
về năng lực lănh đạo của ḿnh bằng
cách đề xuất và hướng dẫn các trao
đổi ngoại giao khiêm tốn giữa Nga, Ukraine và
các đối tác của họ. Các đề xuất
quan trọng để chấm dứt chiến tranh – như
đă được một số quốc gia đưa
ra, một số quốc gia bao gồm Brazil, Trung Quốc
và Indonesia –dường như không được
thực hiện nghiêm túc ở giai đoạn này. Nhưng
Ấn Độ có thể đưa các đối
thủ vào bàn đàm phán để theo đuổi các
thỏa thuận và hiểu biết mang tính dự
kiến hơn. New Delhi có thể khuyến khích và
tạo điều kiện đối thoại giữa các
bên về một loạt các vấn đề ở
mức độ thấp hơn. Trong các cuộc
thảo luận gần đây của tôi với các quan
chức và thành viên trong giới chiến lược
ở New Delhi và Kyiv, một số ư tưởng hữu
ích đă xuất hiện với tiềm năng cho
việc áp dụng trong thực tế. Thứ nhất,
Ấn Độ có thể tổ chức các cuộc
gặp cấp cao giữa các đối thủ. Từ
khi cuộc chiến bùng nổ, New Delhi là địa
điểm tổ chức cuộc gặp đầu tiên
giữa Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov và Ngoại
trưởng Mỹ Antony Blinken vào tháng 3 này. Tương
tự như vậy, trước thềm hội
nghị thượng đỉnh G-20 năm nay, New Delhi có
thể tích cực khuyến khích nhiều cuộc
họp kiểu này ở Ấn Độ giữa các bên
tham gia khác nhau. Mặc dù New Delhi không có khả năng
mời Ukraine tham gia G-20 (Ukraine không phải là thành viên),
hội nghị thượng đỉnh có thể
trở thành cơ hội cho “các cuộc gặp gỡ
t́nh cờ”, “tham dự”, các cuộc họp bên
lề hoặc thậm chí là các cuộc tṛ chuyện chính
thức hơn giữa các nhà lănh đạo từ Nga,
Anh, Mỹ và Liên minh châu Âu. New Delhi có thể đem
lại việc thu phục nhẹ nhàng của một người
trung gian mai mối nhưng có quan tâm. Chính
phủ Ấn Độ cũng có thể hỗ trợ
các cuộc đàm phán bán chính thức và các cuộc
đối thoại không chính thức giữa các đối
tác cấp cao từ Nga, Ukraine, Mỹ và châu Âu để
thảo luận về t́nh trạng hiện tại và
diễn biến của cuộc chiến, tác động
của nó và những cách thức tiềm tàng mà nó
sẽ kết thúc. Các cuộc thảo luận như
vậy sẽ giúp xây dựng một mức độ
tin cậy và hiểu biết lẫn nhau, điều
kiện tiên quyết cho bất kỳ thỏa thuận ḥa
b́nh nào trong tương lai. Ấn Độ có thể
tổ chức chính thức hoặc không chính thức
hoặc khuyến khích các cuộc thảo luận như
vậy. Việc thiếu các cuộc đối thoại
quan trọng trong cách này là vô cùng hỗn độn
(một cuộc họp đầu năm nay giữa
Lavrov và một số học giả và cựu quan
chức Mỹ là một ngoại lệ hiếm hoi).
Điều đáng lo ngại hơn nữa là sự
miễn cưỡng của cường quốc kiến
tạo ḥa b́nh thế giới, Liên minh châu Âu áp
dụng kinh nghiệm của ḿnh trong việc xây
dựng ḥa b́nh và giải quyết xung đột vào
cuộc xung đột với Nga. Mặt khác, Ấn
Độ có truyền thống tham gia đối
thoại với các đối thủ ngay cả giữa
chiến tranh, như đă làm trong cuộc xung đột
Kargil năm 1999 với Pakistan. Khả năng giao tiếp
với Pakistan và Trung Quốc, hai nước mà Ấn
Độ đă tham gia chiến tranh và có mối quan
hệ đối địch, cũng làm nổi bật
mong muốn tránh sự thù địch ư thức hệ
cứng nhắc, giống như Chiến tranh Lạnh
với những kẻ thù. Trong
việc tham vấn với các đối tác, New Delhi cũng
có thể xác định các vấn đề quan
trọng mà các quan chức của Ukraine và Nga có thể
giải quyết nhằm mục đích xây dựng ḷng
tin và cứu trợ cho thường dân bị ảnh hưởng
bởi cuộc chiến. Cả hai bên có thể quan tâm
đến việc thảo luận các vấn đề
như đối xử nhân đạo với các tù nhân,
xác định và thực hiện (cùng với cơ quan
Năng lượng Nguyên tử Quốc tế, the
International Atomic Energy Association, IAEA) các hạn chế
đối với các mục tiêu quân sự xung quanh các
nhà máy điện hạt nhân, không khuyến khích
việc sử dụng loại bom chùm, sơ tán các thường
dân ra khỏi các khu vực giao tranh dữ dội và
sắp xếp các lệnh ngừng bắn tạm
thời ổ địa phương để bảo
vệ dân thường. Các
quan chức Ấn Độ đă nhiều lần
nhấn mạnh tác động của cuộc chiến
đối với nền kinh tế quốc gia và an ninh
lương thực, và đối với nước
thuộc phía Nam bán cầu nói chung. Cuộc chiến
của Nga tại Ukraine đă dẫn đến giá lương
thực và năng lượng tăng đột
biến, gây ra lạm phát, làm suy yếu đồng
tiền quốc gia và quốc tế không c̣n quan tâm
đến t́nh trạng hỗn loạn kinh tế ở
nhiều quốc gia thuộc miền Nam trong toàn cầu
mà họ vẫn đang quay cuồng với các hậu
quả của trận đại dịch COVID-19.
Quyết định đáng tiếc gần đây
của Nga không gia hạn thỏa thuận về ngũ
cốc do Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian, một
lần nữa gây ra lo ngại về an ninh lương
thực trên toàn thế giới, đó là cơ hội
để New Delhi nhấn mạnh tầm quan trọng
của an ninh lương thực. New Delhi có thể
thuyết phục Moscow gia hạn thỏa thuận,
tận dụng cả mối quan hệ kinh tế
mạnh mẽ với Nga, vốn chỉ phát triển
kể từ đầu cuộc chiến, và thiện chí
mà họ có được ở Moscow. Đầu tháng
6, Đại sứ Mỹ tại Ukraine Bridget Brink đă
công khai khuyến khích Ấn Độ làm điều
đó. Bà nói: “Các nhà lănh đạo Ấn Độ
có tiếng nói độc đáo để đứng
lên bảo vệ các nước đang phát triển và
khuyến khích tiếp tục và mở rộng Sáng
kiến ngũ cốc Biển Đen để đảm
bảo mọi người trên khắp thế giới có
thể tiếp nhận thực phẩm mà họ rất
cần”. Với
tư cách là một cường quốc hạt nhân,
Ấn Độ cũng có thể cố gắng bảo
đảm rằng, vũ khí hạt nhân không được
sử dụng dưới bất kỳ h́nh thức nào
trong cuộc xung đột này. New Delhi luôn ủng
hộ việc không sử dụng các vũ khí hạt
nhân, gồm cả vũ khí hạt nhân chiến
thuật nhỏ hơn và tin tưởng mạnh mẽ
vào điều cấm kỵ hạt nhân. Ấn Độ
nên kêu gọi tất cả các bên liên quan bảo đảm
rằng không bên nào đưa vũ khí hạt nhân
chiến thuật vào cuộc chiến, ngay cả khi
một đề xuất như vậy có thể không gây
ấn tượng đối với Nga. Để
gây ấn tượng, khi bắt đầu khởi
động, New Delhi nên chỉ định một đặc
sứ, triệu tập các bên khác nhau trong cuộc xung
đột và thực hiện các nỗ lực như
đă phác hoạ ở trên. Ấn Độ cũng có
thể tham gia các sáng kiến do nhiều quốc gia và
tổ chức quốc tế khác nhau đề xuất,
chẳng hạn như Brazil, Thổ Nhĩ Kỳ và IAEA,
thúc đẩy để phát triển một kế
hoạch ḥa b́nh hoặc ít nhất là các khía cạnh
của một kế hoạch nhằm chấm dứt
cuộc chiến ở Ukraine. Nhưng Ấn Độ nên
hành động nhanh chóng để tận dụng
sự nồng ấm ngày càng tăng giữa Modi và
Zelensky, và sự quan tâm mà Ấn Độ sẽ
nhận được với tư cách là chủ nhà
của hội nghị thượng đỉnh G-20
sắp tới. Một khi chiến tranh kết thúc
hoặc các bên đồng ư ngừng bắn, Ấn
Độ cũng có thể xem xét, đảm nhận
vai tṛ lớn hơn trong nỗ lực ǵn giữ ḥa b́nh
giữa hai nước, với kinh nghiệm dày dặn
trong các hoạt động ǵn giữ ḥa b́nh trên toàn
thế giới, một viễn cảnh mà các quan
chức ở Kyiv có thể hoan nghênh, trong khi đánh giá
qua các cuộc thảo luận của tôi ở đó.
Bằng cách này, Ấn Độ có thể đóng vai
tṛ hỗ trợ trong việc duy tŕ tương lai an
ninh châu Âu. Lăi nhiều,
lỗ ít Điểm
không thể tranh căi là lợi ích của Ấn Độ
khi cố gắng thực hiện một vai tṛ như
vậy. Ở cấp độ rộng răi nhất,
những hành động này sẽ cho phép chính phủ
Modi nhắc nhở cho thế giới biết rằng
Ấn Độ là một cường quốc quan
trọng. Ấn Độ t́m cách tự tạo lập
ḿnh như là một cực trong một hệ thống
quốc tế đa cực, và can thiệp theo cách này vào
cuộc chiến ở Ukraine sẽ nhấn mạnh
khả năng giúp duy tŕ trật tự toàn cầu.
Điều này càng quan trọng hơn đối
với Ấn Độ vào thời điểm mà Trung
Quốc, nước láng giềng và đối thủ,
cũng đang t́m cách tự coi ḿnh là một nhà
kiến tạo ḥa b́nh quốc tế. Bằng cách
nỗ lực hướng tới việc bảo đảm
một t́nh trạng ḥa hoăn khó chịu giữa Iran và
Ả Rập Saudi, Trung Quốc đă thể hiện ḿnh
là một lực lượng địa chính trị
quan trọng, điều mà Ấn Độ vẫn chưa
thể hiện. Trung
Quốc đă thúc đẩy kế hoạch ḥa b́nh
của riêng ḿnh để chấm dứt cuộc
chiến ở Ukraine, mặc dù các quan chức ở Kyiv
và phương Tây không coi trọng kế hoạch này.
Nhưng nỗ lực ḥa giải của Trung Quốc
đă cho phép họ nuôi dưỡng thiện chí ở
Nga, Ukraine và châu Âu, với người Ukraine và các
đồng minh phương Tây của họ hy vọng
rằng Trung Quốc sẽ sẵn sàng hỗ trợ tái
thiết đất nước bị tàn phá. Điều
này sẽ chỉ thúc đẩy vị thế địa
chính trị của Trung Quốc. Cuộc chiến càng kéo
dài, nó càng làm tăng sự phụ thuộc của Nga
vào Trung Quốc và hạn chế hơn nữa khả năng
và sự sẵn sàng của Nga qua việc giúp đỡ
New Delhi trong cuộc cạnh tranh với Bắc Kinh. Điều
đó sẽ tạo động lực mạnh mẽ
cho các quan chức Ấn Độ mạo hiểm làm
phật ḷng Nga, bằng cách thúc đẩy nước
này xoa dịu sự thù địch. New Delhi không
muốn cuộc chiến khiến Nga bị vùi dập và
yếu đuối, mà thay vào đó, muốn duy tŕ
một nước Nga mạnh mẽ, có thể củng
cố t́nh trạng đa cực ở châu Á và ngăn
chặn bá quyền Trung Quốc. Cuộc
chiến Ukraine cuối cùng cũng sẽ kết thúc.
Trong khi đó, các quốc gia phải cố gắng
kiềm chế cường độ bạo lực,
chuẩn bị nền tảng cho các cuộc đối
thoại chiến lược hơn và xây dựng ḷng
tin cho các lệnh ngừng bắn trong tương lai và
có thể là một ḥa ước tiềm tàng.
Những nỗ lực của New Delhi có thể, tốt
nhất, là làm giảm bớt những tác động tàn
phá nhất của cuộc chiến; tệ nhất,
họ sẽ tạo ra sự khác biệt nhỏ. Nhưng
các quan chức Ấn Độ sẽ phạm sai
lầm nếu họ không làm ǵ khi họ và thế
giới đạt được quá nhiều. *** Tác giả: Happymon Jacob là Phó Giáo sư
về Ngoại giao và Giải trừ Quân bị tại
Đại học Jawaharlal Nehru và là Sáng lập
viên Hội đồng Nghiên cứu Chiến lược
và Quốc pḥng, một tổ chức tư vấn có
trụ sở đặt tại New Delhi. |