Mỹ đầu hàng ở Iraq, Syria và Ukraine Luiza Ch. Savage | Trà Mi lược dịch |
Có
một điều họ đều đồng ư.
Một con số kỷ lục người Mỹ -75
phần trăm- bây giờ tin rằng chiến tranh Iraq
là một sai lầm. Không ai biết điều đó
rơ hơn Obama. TT Mỹ Barack Obama (January 29, 2010)
Nay
thế giới mới biết cái giá phải trả
khi Mỹ không can hệ Một
buổi chiều thứ bảy tháng 7 năm 2012,
ngoại trưởng Mỹ lúc đó Hillary Clinton
mời giám đốc CIA David Petraeus đến nhà bà
ở Washington. Vị tướng bốn sao đă
dẫn đầu quân đội Mỹ thời
của Tổng thống George W. Bush tại Iraq và
thời Tổng thống Barack Obama tại Afghanistan.
Clinton hỏi ông đă có thể thẩm định,
huấn luyện và trang bị cho nhóm đối
lập ôn ḥa ở Syria, nơi quân của Tổng
thống Bashar al-Assad đă bắt đầu giết hàng
ngàn thường dân. Trường Petraeus và Cựu Ngoại trưởng Clinton.
“Ông
ấy đă suy nghĩ cẩn thận về việc này,
và ngay cả đă bắt đầu phác thảo
những chi tiết cụ thể và chuẩn bị
để đề nghị một kế hoạch,” Clinton
nhắc lại trong cuốn hồi kư mới
“Những chọn lựa khó khăn” của bà. Tháng
Tám sau đó, bà Clinton đă bay tới Thổ Nhĩ
Kỳ, nước bên cạnh Syria, để thảo
luận về kế hoạch tạo một vùng
cấm bay trên Syria và hỗ trợ cho phe đối
lập. Clinton và Ngoại trưởng Thổ Nhĩ
Kỳ đă gọi điện đến bộ trưởng
ngoại giao của Anh, Pháp và Đức để xây
dựng một liên minh quốc tế. Bà trở
về Washington “khá tự tin” rằng các đồng
minh đă cùng đứng về một phía. Nhưng
khi Petraeus tŕnh bày kế hoạch lên Tổng thống,
Obama ngần ngại. Ông vừa kết thúc cuộc
chiến Iraq và không muốn sa vào một cuộc xung
đột mới. Ông đă hứa với người
Mỹ đang mệt mỏi v́ chiến tranh là ông
sẽ làm “nhiều hơn việc xây dựng
quốc gia ở Mỹ”. Ngoài ra, vũ khí có thể
rơi vào tay kẻ xấu. Saudi Arabia đă trang bị
cho quân nổi dậy, ông không nghĩ rằng có thêm
vũ khí của Mỹ sẽ là thay đổi
quyết định khiến Assad từ bỏ
quyền lực. Clinton lập luận rằng Hoa
Kỳ có thể huấn luyện cho quân đối
lập, và mục tiêu là để làm Assad suy yếu
đủ để khiến ông ta phải ngồi vào
bàn đàm phán với phe đối lập. Tuy
nhiên, Obama vẫn nói không. Clinton quay sang giúp gởi
thực phẩm và thuốc men cho nạn nhân ở
Syria, gởi và điện thoại di động cho nhóm
đối lập để hoạt động
chống Assad. Nhưng, bà viết, “tất cả
chỉ là những bước tạm bợ”. Clinton
không phải là tiếng nói duy nhất mà Obama bác
bỏ khi ông t́m cách giữ Mỹ không can thiệp vào
Syria. Tháng hai năm ngoái, khi số người
chết đă quá 130.000 người và Assad chống
lại các cuộc đàm phán ḥa b́nh của Liên
Hiệp Quốc do Mỹ dẫn đầu, đại
sứ Mỹ Robert Ford, đă trở nên quá thất
vọng với nguyên tắc không dính tay của
Tổng thống Mỹ khiến ông đă từ
chức. Mới đây đại sứ Ford nói
với đài PBS, “Khi tôi không c̣n có thể bảo
vệ chính sách trước công luận, đó là lúc
để tôi rút lui.” Ba
năm sau khi bắt đầu, cuộc khủng
hoảng Syria nay đă lan sang Iraq. Một phần phía
bắc Syria đă bị một nhánh của al-Qaeda,
được gọi là Nhà nước Hồi giáo
Iraq và Levant (ISIS), chiếm đóng, và trong tuần này,
đă tuyên bố đă thành lập một nhà nước
thần quyền. Washington đă giật ḿnh khi v́ cơn
ác mộng khi thấy ISIS đă chiếm đóng thành
phố này sang thành phố khác ở một khu vực
rộng lớn phía bắc và phía tây của Iraq,
phần lớn của người Suni, và cướp
bóc ở các ngân hàng và dầu nhà máy lọc dầu.
Quân đội Iraq, được Mỹ huấn
luyện và vũ trang, trong một số trường
hợp đă buông vũ khí bỏ chạy. Hành
quyết bằng cách chặt đầu của ISIS
đă phân chia rơ rệt giữa người Sunni, Kurd
và chính phủ do người Shia lănh đạo ở
Baghdad. Không
sẵn ḷng hỗ trợ quân đối lập ôn ḥa
của Syria có thể không phải sai lầm duy
nhất của Obama. Quyết định của Obama không
muốn để một lực lượng nhỏ vài
ngàn quân Mỹ ở Iraq, theo lời cố vấn
của những tướng lĩnh và các thành viên
nội các của ông, đang hiện rơ dưới ánh
đèn sân khấu. Trong khi đó, viến kiến khiêm
tốn của Tổng thống Obama về sức
mạnh của Mỹ đang bị thách đố, không
những cuộc chiến phe phái tại Iraq đang
tệ hơn, mà sự bành trướng của
Tổng thống Nga Vladimir Putin đang làm mất
ổn định ở châu Âu. Vị
Tổng thống có mục đích rút hết quân
Mỹ ở nước ngoài đột ngột
phải trả giá cho bài học không liên kết.
Tổng thống Mỹ ở giữa nhiệm kỳ
thứ hai thường dùng những chính sách đối
ngoại để quần chúng quên đi những
bế tắc trong nước. Nhưng Obama có thể
đang phải đối phó với những thách
thức lớn nhất về chính sách đối
ngoại trong nhiệm kỳ tổng thống của ông.
Và, khi một siêu cường lùi bước, thế
giới có thể sẽ kinh hoàng khi thấy người
bước vào để lấp vào chỗ trống là
ai. Tiềm
năng của mối đe dọa ISIS đặt ra cho
Mỹ quả là lạnh xương sống. ISIS
rất tinh vi và được giới tài phiệt
yểm trợ, trong các hoạt động trộm
cắp, bắt cóc và tống tiền. ISIS tịch thu
xe tăng và thiết bị nặng dành cho quân đội
Iraq để chống lại quân nổi dậy
giống như ISIS. Các quan chức Mỹ ước tính
rằng ISIS hiện có khoảng 10.000 người, trong
đó có 3.000 đến 5.000 từ các quốc gia bên
ngoài Iraq. Một số trong số họ có sổ thông
hành châu Âu hay passport Mỹ cho phép họ vào Mỹ mà
không cần chiếu khán. Với
một tổ chức khủng bố tàn bạo đang
kiểm soát một khu vực có diện tích của
một số quốc gia, gồm cả các trạm canh
ở biên giới Iraq, Syria và Jordan, giới phê b́nh
đổ lỗi cho sự bỏ trống Syria và Iraq
của Obama làm mất sự ổn định đă
đạt được bằng mười năm quân
Mỹ có mặt trong khu vực, và mất gần 4.500
mạng người Mỹ, với hơn 1,7 ngh́n
tỷ đô la tiền thuế của dân chúng. Giới
phê b́nh chỉ ra một số quyết định
quan trọng của Tổng thống Obama nhằm tránh
xung đột có thể đă giúp gây ra các cuộc
khủng hoảng hiện tại: quyết định
không để quân ở Iraq sau năm 2011; quyết
định không vũ trang cho quân đối lập
ở Syria trong những ngày đầu của cuộc
xung đột; và tuyên bố của ông “lằn ranh
đỏ” nếu Assad sử dụng vũ khí hóa
học và sau đó không bắt Assad nhận hậu
quả, khi Assad đă dùng vũ khí hóa học,
bằng sự can thiệp quân sự của Mỹ. Họ
nói rằng Tổng thống Obama đă lầm khi cho
rằng mối đe dọa có thể được khống
chế, hơn là phải đối đầu: “Chúng
tôi thấy điều này xảy ra, và thật là
điều rất bực bội. Chúng tôi nh́n họ
tập hợp ở miền đông Syria một cách mà
chúng ta chưa bao giờ thấy trước đây, hàng
ngàn và hàng ngàn quân có liên hệ với al-Qaeda,” dân
biểu Cộng ḥa Chủ tịch ủy ban t́nh báo
Hạ viện, Mike Rogers, nói với CBS tuần trước.
Đối với các phần tử cực đoan có
sổ thông hành của phương Tây: “Đó
là sự nguy hiểm tột cùng.” Tất
nhiên, cuộc xâm lược của Tổng thống
Bush vào Iraq đă mở màn cho các vụ bạo
loạn sắc tộc ở nước này. Hillary
Clinton đă bỏ phiếu thuận cho chính sách đó.
Và nhiều tiếng nói hiện nay đang kêu gọi
Mỹ phải có vai tṛ mạnh hơn trong khu vực cũng
đă ủng hộ cuộc chiến đó. Ứng
xử dè dặt của Obama ở khu vực phần
lớn là một phản ứng đối với
sự nhiệt thành của Bush. Nhưng cuộc tranh
luận ở Washington hiện nay là liệu Obama có quá
thụ động khi Bush th́ lại quá hung hăng không.
Ngày 28 tháng 5, trong một bài phát biểu tại
học viện quân sự West Point ở New York,
Tổng thống Obama đă đưa ra viễn
kiến của ông về vai tṛ khiêm tốn hơn
của Mỹ trên thế giới. Obama nói với các sĩ
quan tốt nghiệp rằng ông sẽ phản bội
nhiệm vụ của ḿnh nếu “gửi các anh vào nơi nguy hiểm chỉ
đơn giản v́ tôi thấy một vấn đề
ở đâu đó trên thế giới mà cần
phải được chỉnh sửa, hoặc v́ tôi
đă quan tâm đến giới phê b́nh, những người
nghĩ rằng can thiệp quân sự là cách duy
nhất để nước Mỹ để tránh không
bị xem là suy yếu.” Obama
cho biết ông bảo lưu quyền đơn phương
sử dụng vũ lực khi “lợi
ích cốt lơi của chúng ta khi đ̣i hỏi điều
đó, khi nhân dân Mỹ đang bị đe dọa,
khi đời sống của chúng ta đang bị
đe dọa, khi an ninh của các đồng minh
của chúng ta đang gặp nguy hiểm.” Trong
hoàn cảnh khác, ông nói, Mỹ sẽ hành động
bằng ngả ngoại giao, phát triển và hợp tác
với các đồng minh. “Hành
động quân sự không thể là phương pháp
duy nhất hay phương pháp chính yếu của chúng
ta trong mọi trường hợp. Chúng ta có cái búa
tốt nhất không có nghĩa là tất cả
mọi vấn đề đều là những cái
đinh,” ông nói. Quân ISIS bắn lính Iraq người Shia. Một
số nhà phê b́nh thấy cách ứng xử của
Obama là một ngă rẽ đáng báo động so
với vai tṛ truyền thống của Mỹ sau
chiến tranh là nước bảo đảm cho
một trật tự thế giới ổn định.
Họ sợ rằng sự rút lui của Mỹ sẽ
để lại một khoảng trống quyền
lực mà những tổ chức như ISIS sẽ
nhảy vào. Có người cho rằng nó đă làm
những người lănh đạo như Vladimir Putin
của Nga gan ĺ hơn, v́ đă thấy
Obama vẽ “lằn ranh đỏ” về
việc sử dụng vũ khí hóa học của
Assad, nhưng sau đó đă không có hành động
quân sự để ngăn chặn nó. Hơn nữa,
khi Nga xâm chiếm bán đảo Crimea và ủng hộ
quân nổi dậy ở miền đông Ukraine,
phản ứng của Mỹ cũng yếu hơn
nhiều so với những ǵ nhiều người
đă hy vọng, và điều này đă gây lo
ngại cho các đồng minh của Mỹ trong khu
vực. Một tờ báo Ba Lan vừa công bố
một bản ghi âm, bị lọt ra ngoài, của
bộ trưởng ngoại giao của nước này
mô tả liên minh với Mỹ là “vô giá trị” và
có hại, v́ nó dẫn đến một “cảm
giác an toàn không có thật.” Lằn ranh đỏ?
Cuộc
khủng hoảng Iraq cũng là một thách đố
đối với chính sách chống khủng bố
của Obama. Nếu Bush xâm chiếm Afghanistan để
nhổ tận gốc Taliban, nước đă cho
al-Qaeda nơi trú ẩn th́ Obama cho biết ông sẽ không
đuổi theo các nhóm khủng bố khác. “Một
chiến lược mà phải xâm lược tất
cả các nước nuôi dưỡng mạng lưới
khủng bố là ngây thơ và không bền
vững,” Obama nói tại West Point.
(Tất nhiên, Mỹ đă xây dựng những nỗ
lực chống khủng bố kể từ năm
2001, gồm có cả t́nh báo và một chương tŕnh
máy bay không người lái gây chết người, v́
thế có nhiều lựa chọn hơn.) Tại
cuộc họp báo tháng này, Obama nhấn mạnh ông
sẽ không chơi tṛ “đập
con chồn” bằng cách chạy đuổi
theo từng nhóm như ISIS. Thay vào đó, ông sẽ
“liên minh” đối tác với các quốc gia mà quân
khủng bố đang t́m chỗ đứng. Obama không chơi tṛ “đập con chồn” (“play whack-a-mole”).
Giới
phê b́nh cho rằng thất bại của Obama – không
đạt được thỏa thuận để
lại một lực lượng quân sự Mỹ
tại Iraq 2011 vừa qua – làm cho nước này
dễ bị xâm lược (v́ ISIS). Giới lănh đạo
quân sự đă khuyên Obama để lại khoảng
20.000 quân ở Iraq. Bộ trưởng Quốc pḥng
Robert Gates, muốn có từ 10.000 đến 15.000 quân
ở lại trong một giai đoạn chuyển
tiếp 3-5 năm. Obama cuối cùng để lại
Iraq một lực lượng nhỏ, 3000 quân, nhưng
không đạt được thỏa thuận
với các nhà lănh đạo Iraq rằng cho binh sĩ
Mỹ quyền bất khả xâm phạm. Obama đă rút
tất cả lính Mỹ về vào cuối năm 2011.
Trong cuộc tái tranh cử, Obama tuyên bố những
đă thành công kết thúc cuộc chiến tranh Iraq,
nay ông cho rằng v́ thủ tướng Iraq, Nouri
al-Maliki, mà quân đội Mỹ không có mặt ở
Iraq: “đó
không phải là quyết định của tôi; đó
là quyết định của chính phủ Iraq,” Obama
nói tại một cuộc họp báo tháng này. Tuy
nhiên, nhất định đ̣i để lại
một con số nhỏ binh lính có thể đă làm khó
cho việc đi đến thỏa thuận. Kenneth
Pollock, một chuyên gia Trung Đông tại Trung tâm Saban
cho chính sách Trung Đông tại Viện Brookings,
Washington, biện luận, “Rất
ít chính trị gia Iraq sẵn sàng chấp nhận
một sự hiện diện vô nghĩa như
vậy. Có những cách khác mà Washington cũng có
thể xử lư các vấn đề pháp lư, nhưng
Nhà Trắng đă nói rơ là họ không quan tâm.” Nhưng
Steve Simon, người từng là giám đốc cao
cấp về Trung Đông và các vấn đề
Bắc Phi tại Nhà Trắng từ năm 2011 đến
năm 2012, lập luận Washington không có nhiều
lựa chọn. “Tôi
c̣n nhớ rằng chính quyền đă hết sức
cố gắng. Họ đă đặt rất
nhiều áp lực lên Maliki và họ đă hết
sức t́m hỗ trợ ở các nghị để
đi đến thỏa thuận,” Simon nói
với các phóng viên. Đến
mùa hè năm ngoái, sau khi chính phủ Hoa Kỳ kết
luận rằng Assad đă sử dụng vũ khí hóa
học chống lại dân Syria, Obama mới chấp
thuận gửi vũ khí hạng nhẹ cho quân
nổi dậy, không phải là nhóm cực đoan ISIS,
đang chiến đấu chống lại chế
độ. Đây là động thái mà Ford, cựu
đại sứ Mỹ, và các nhà phê b́nh khác nói là
quá ít và quá chậm. Ford
đang kêu gọi viện trợ thiết bị quân
sự nhiều hơn và nặng hơn, gồm cả
súng cối và tên lửa đất-đối-không
để giúp Quân đội Tự do Syria. “Càng
do dự nhiều và không muốn cam kết cho phép
quân đối lập ôn ḥa chiến đấu
hiệu quả hơn với cả chiến binh thánh
chiến và chế độ Assad chỉ đẩy
nhanh thêm ngày mà quân đội Mỹ sẽ phải
can thiệp chống lại al-Qaeda ở Syria,” Ford
đă viết như thế trên tờ New York Times trong
tháng này. Khi
cuộc khủng hoảng leo thang Obama mới phản
ứng. Hôm 20 tháng 6, ông ra lệnh cho 300 quan nhân
của lực lượng đặc biệt Mỹ
“đánh giá” t́nh h́nh trên mặt đất và
để “tham mưu, giúp” quân đội Iraq. On
June 26, Obama chính thức yêu cầu Quốc hội
chấp chi 500 triệu đô-la để huấn
luyện và trang bị cho quân nổi dậy Syria; đây
bước lớn nhất cho đến nay của chính
quyền. Tiền là một phần của yêu cầu
trị giá 1,5 tỷ USD cho quỹ ổn định t́nh
h́nh gồm cả sự hợp tác với các nước
láng giềng như Thổ Nhĩ Kỳ, Jordan, Lebanon và
Iraq. Cùng ngày, Liên Hiệp Quốc cho biết t́nh h́nh
đă xấu đến mức có khoảng 10,8
triệu người Syria – một nửa dân số
– hiện nay đang cần viện trợ nhân đạo. Bản đồ chỉ các trại tị nạn của dân Syria. Obama
đang bị áp lực phải làm nhiều hơn,
chẳng hạn như các cuộc không kích chống
lại quân ISIS, một chiến thuật mà Obama không
loại trừ. “Chúng tôi chuẩn bị để có
hành động quân sự chính xác và có mục tiêu,
nếu và khi chúng tôi xác định rằng t́nh h́nh
trên mặt đất đ̣i hỏi phải làm điều
đó.” Tuy nhiên, việc gửi quân đội
Mỹ vào chiến đấu là vẫn đề
miễn bàn. “Quân đội Mỹ sẽ không
trở lại chiến đấu ở Iraq.” Cả
trong bài phát biểu của ông Obama và trong hành động
đối với vấn đề ở Syria và Iraq,
một số người nh́n thấy một sự
thay đổi đáng lo ngại với một nước
Mỹ thận trọng hơn trên sân khấu thế
giới. “Siêu cường không được
quyền nghỉ hưu” là tiêu đề của
một bài tiểu luận gần đây của nhà
sử học Robert Kagan đăng trên tờ The New
Republic. Kagan cho rằng cuộc khủng hoảng Syria và
Ukraine “báo hiệu một quá tŕnh chuyển đổi
sang một trật tự thế giới khác, hoặc
đi vào một loại thế giới rối
loạn như chưa từng thấy kể từ năm
1930.” Ông nghĩ rằng với ngân sách
quân đội lớn hơn tất cả các quốc
gia khác cộng lại, Mỹ đă có sức mạnh
để giữ trật tự thế giới tự
do và phát huy dân chủ. Nếu Mỹ kiềm chế
việc sử dụng sức mạnh của ḿnh, các
diễn viên khác, chẳng hạn như Putin, sẽ
nhảy vào lấp đầy khoảng trống.
“Thế giới sẽ thay đổi nhanh hơn
nhiều hơn người ta tưởng. Và không có
siêu cường dân chủ nào khác đang đợi
bên cánh gà để cứu thế giới nếu siêu
cường dân chủ này – Hoa Kỳ – do dự,”
Kagan đă viết. Hiện
tại, có rất ít sự đồng thuận
giữa người Mỹ về vai tṛ của họ
tại một thời điểm mà họ nghĩ
rằng họ đă kết thúc với Iraq và đă
chặt đầu được al-Qaeda. Nhưng
họ đang lo ngại về cuộc khủng
hoảng đang diễn ra. Một cuộc thăm ḍ
New York Times / CBS gần đây cho thấy 58% không
chấp nhận cách ứng xử của Obama về chính
sách đối ngoại, tăng 10% trong tháng vừa qua
lên mức cao nhất kể từ khi ông nhậm
chức vào năm 2009. (Đánh giá phê duyệt
tổng thể về Obama giảm xuống 40%, và
tỉ số 54 phần trăm không chấp thuận
việc làm của ông trong vai tṛ Tổng thống.
Đó cũng là là tỉ số cho Tổng thống
Bush tại cùng một điểm trong nhiệm kỳ
thứ hai của ông). Dân
Mỹ cũng không thống nhất về việc
liệu Obama có nên gửi 300 quân nhân lực lượng
đặc biệt sang Iraq, hoặc ông có nên để
lại một lực lượng quân sự tại
đó sau năm 2011. Cuộc thăm ḍ t́m thấy
độ giảm tín nhiệm lớn nhất ở
trong nhóm những đảng viên đảng Dân
chủ, nhiều người phản đối ngay
cả việc gửi một số nhỏ quân đội
ra nước ngoài. Có
một điều họ đều đồng ư.
Một con số kỷ lục người Mỹ -75
phần trăm- bây giờ tin rằng chiến tranh Iraq
là một sai lầm. Không ai biết ddiiefu đó rơ hơn
Obama. Một bản đồ Mỹ với những con số binh sĩ của quân đội Mỹ thiệt mạng và bị thương ở Iraq được coi là một phần của một đài tưởng niệm tạm thời, được gọi là “Arlington Tây”, một dự án của Cựu chiến binh cho ḥa b́nh, trên băi biển Santa Monica ở Santa Monica, California, vào ngày 9, 2012. Danny Moloshok
Tác
giả, tốt nghiệp khoa Kinh Tế ở ĐH
Harvard và Luật tại trường Luật ĐH
Yale, là trưởng pḥng của Tạp Chí MacLean’s
tại Washington, D.C. |