Putin và
Ṭa H́nh Sự Quốc Tế LS Đào Tăng Dực |
Tháng
3 vừa qua, liên hệ đến cuộc xâm lăng
của Nga Sô tại Ukraine, thế giới kinh ngạc trước
sự kiện Ṭa H́nh Sự Quốc Tế tại The
Hague khởi tố Tổng thống Liên bang Nga là Vladimir
Putin như một tội phạm chiến tranh ở
Ukraine. Nhận
thấy đây là một diễn biến quan trọng
cho cuộc chiến tại Ukraine và chính trị thế
giới tôi xin tŕnh bày một số sự kiện khách
quan và những nguyên tắc công pháp quốc tế
nền tảng liên hệ, hầu nới rộng sự
hiểu biết của chúng ta về Ṭa H́nh Sự
Quốc Tế này. I.
Những nét chính về Ṭa H́nh Sự Quốc Tế như
là một định chế pháp lư quốc tế quan
trọng của thế giới trong thế kỷ 20 và
21 và tội danh của Tổng thống Putin là ǵ? Ṭa
H́nh Sự Quốc Tế (International Criminal Court) là
một định chế được thành lập trên
nền tảng pháp lư của một hiệp ước
quốc tế gọi là Hiệp Ước La Mă về
Ṭa H́nh Sự Quốc Tế (The Rome Statute of the
International Criminal Court). Hiệp ước này được
thành lập tại La Mă, Ư Đại Lợi ngày 17 tháng
7 năm 1998 và Ṭa H́nh Sự hoạt động từ
1 tháng 7 năm 2002. Tính đến tháng 11 năm 2019 th́
có tất cả 123 quốc gia làm thành viên của
hiệp ước này. Vào
ngày 17 tháng 3 vừa qua các thẩm phán của Ṭa đă
chấp nhận đề xuất của Công Tố Viên
Karim Khan ban hành lệnh truy nă và bắt giữ Vladimir
Putin, TT LB Nga về tội phạm chiến tranh (war crime)
liên hệ đến sự trục xuất trái phép các
trẻ em và chuyển các trẻ em từ những lănh
thổ của Ukraine đến lănh thổ Nga, vi
phạm các điều khoản 8(2) của Hiệp Ước
La Mă. Cùng với TT Putin th́ bà Maria Lyova- Belova, Ủy Viên
về quyền trẻ em trong văn pḥng tổng
thống LB Nga cũng bị truy tố tương
tự. Số
trẻ em liên hệ chưa xác định bao nhiêu. Theo
một phúc tŕnh của cơ quan Yale Humanitarian Research Lab
th́ ít nhất 6.000 trẻ em bị đưa vào các
trại cải tạo trong năm 2022. Theo công tố viên
Karim Khan th́ trong đó ít nhất có hằng trăm
trẻ em bị bắt đi từ các viện mồ côi
hoặc nhà chăm sóc trẻ. Theo ước lượng
của chính quyền Ukraine th́ khoảng 19.500 trẻ em
bị bắt và cưỡng bách đưa sang lănh
thổ LB Nga. Một
các đơn giản là bắt cóc tập thể các
trẻ em Ukraine, đem về Nga Sô là một tội
phạm chiến tranh trong trường hợp này. Dĩ
nhiên xác xuất cá nhân Putin và quân đội Nga vi
phạm những tội ác khác rất cao, nhưng c̣n
trong ṿng điều tra nên chưa đến mức
độ truy tố. Tuy nhiên điều này vẫn có
thể xảy ra trong tương lai. II.
Thẩm quyền của Ṭa H́nh Sự Quốc Tế. Ṭa
này có quyền truy tố những tội nào và thẩm
quyền của ṭa bao trùm cả thế giới hay trong
phạm vi giới hạn hơn? 1.
Thẩm quyền của Ṭa HSQT bao gồm các tội
trạng sau đây: •
Tội phạm chiến tranh (War crimes). •
Tội ác chống nhân loại (Crimes against humanity). •
Tội chống lại thi hành công lư (Offences against the
administration of justice (article 70)) •
Tội diệt chủng (Genocide). 2.
Đối tượng truy tố và xét xử của Ṭa: –
Ṭa chỉ truy tố và xét xử những cá nhân
(individuals), không phải là những nhóm người
(groups) hay những quốc gia (states) 3.
Đến nay, khoảng 123 trong tổng thể 195
quốc gia trên thế giới tham gia kư kết vào
Hiệp Ước La Mă. Điều này có nghĩa là
tuy Ṭa có thể truy tố và xử các bị cáo
từ khắp nơi trên thế giới trên nguyên
tắc, theo các điều từ 12 đến 14 của
Hiệp Ước La Mă v́ Ṭa có thể hành xử
thẩm quyền của ḿnh trong trường hợp: a.
Một quốc gia thành viên chuyển hồ sơ (refer)
đến cho Công Tố Viên của Ṭa để truy
tố. b.
Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc
chuyển hồ sơ (refer) đến Ṭa để truy
tố c.
Một vấn đề mà chính Công Tố Viên tự
khởi điều tra (Proprio motu) để truy tố. Tuy
nhiên trên thực tế có một số giới hạn
về phương diện thi hành công lư. 4.
Thật vậy, thẩm quyền thực tế giới
hạn trong những quốc gia kư kết. Lư do là v́
chỉ có những quốc gia này mới có trách
nhiệm thi hành lệnh truy nă và bắt giữ các
bị cáo và trao cho Ṭa phán xét. Những quốc gia không
tham gia kư kết có thể không chấp nhận thẩm
quyền của Ṭa và không bắt giữ hay trao người
để xét xử bao lâu mà cá nhân đó cư
ngụ trong quốc gia ḿnh. 5.
Ṭa HSQT là một định chế tương đối
cấp tiến v́ đó là một công cụ pháp lư
quốc tế đầu tiên xác nhận rằng
những h́nh thức bạo lực t́nh dục (sexual
violence) như hiếp dâm (rape), nô lệ t́nh dục
(sexual slavery), cưỡng bức bán dâm (enforced
prostitution) và cưỡng bức triệt sản (enforced
sterilization) là những tội ác chiến tranh. Những
tội danh này đang được điều tra và có
thể áp dụng cho quân đội LB Nga trực
tiếp và Putin gián tiếp tại Ukraine trong tương
lai III.
Tại sao TT Putin là một nguyên thủ quốc gia mà Ṭa
vẫn bị ṭa truy tố b́nh thường? Lư
do là v́ Ṭa HSQT chỉ truy tố các cá nhân phạm các
tội nêu trên, bất kể chức vụ cao hay
thấp. Điều này đă có tiền lệ trong quá
khứ. Hai nguyên thủ quốc gia trước đó
đă bị ṭa truy tố.. Đó là các nhà độc
tài Muammar Gaddafi của Libya và Omar al-Bashir của Sudan.
Gaddafi th́ bị lật đổ và giết chết sau
khi bị truy tố c̣n Bashir th́ bị lật đổ
và đang ngồi tù tại Sudan. Ṭa HSQT đang chờ
chính quyền Sudan chuyển giao Bashir đến The Hague
hầu xét xử. Dĩ
nhiên chính quyền LB Nga hoàn toàn phủ quyết
thẩm quyền của Ṭa. Nhưng nếu Putin đến
bất cứ một quốc gia nào là thành viên của
Hiệp Ước th́ khả năng bị bắt, giam
giữ và trao cho Ṭa tại The Hague rất cao. Điều
này làm giảm uy tín của Putin như là một nguyên
thủ quốc gia rất trầm trọng. IV.
Tính hiệu năng thực tế của Ṭa H́nh Sự
Quốc Tế Ngay
cả khi Ṭa xử và kết tội TT Putin, th́ làm sao có
thể thi hành án này trong khi TT Putin là đương kim
nguyên thủ LB Nga và LB Nga là một cường
quốc quân sự có vũ khí hạt nhân? –
Trong quá khứ đă hơn 50 bị cáo bị cáo
buộc trước Ṭa HSQT này, tuy nhiên ṭa không thể
đăng đàn xét xử trừ khi bị cáo
hiện diện trước ṭa. Đây là một nguyên
tắc pháp lư được các thẩm phán của ṭa
quy định v́ muốn bảo vệ công lư cho các
bị cáo. Chính v́ thế, trong khi Putin c̣n là Nguyên
Thủ Quốc Gia của LB Nga và Nga c̣n là một cường
quốc có vũ khí hạt nhân, viễn tượng xét
xử Putin hầu như rất xa vời. –
Tuy chính quyền LB Nga mạnh miệng tuyên bố bác
bỏ trát ṭa cũng như thẩm quyền của Ṭa
HSQT, thậm chí c̣n chế diễu ṭa án này cũng như
mở cuộc điều tra tại LB Nga hầu cáo
buộc ngược lại Công Tố Viên Karim Khan và 4
vị thẩm phán của Ṭa HSQT liên hệ đến
trát ṭa truy nă Putin. –
Tuy nhiên uy tín của Putin thiệt hại nặng nề
trên trường quốc tế. –
Một dấu hiệu tích cực sau đó là LB Nga trao
trả lại 30 trẻ em bị cưỡng bách đến
LB Nga. Có thể đoán rằng chính Putin cũng đang
sợ hăi. V.
Nếu thẩm quyền của Ṭa HSQT tỷ lệ
thuận với số quốc gia tham gia Hiệp Ước
La Mă, và khả năng Putin bị bắt giữ và xét
xử rất giới hạn v́ LB Nga không tham gia làm thành
phần của Hiệp Ước La Mă, th́ chúng ta
cần nhận diện quốc gia nào tham gia hoặc không
tham gia. Như
nêu trên có 123 quốc gia thành viên của Hiệp Ước
La Mă. Khoảng 40 quốc gia chưa bao giờ kư kết
tham gia trong đó có Trung Quốc, Ethiopia, Ấn Độ,
Indonesia, Iraq, Bắc Hàn, Saudi Arabia, and Turkey. Nhiều
quốc gia tham gia kư kết nhưng sau đó tuyên
bố không tham gia như Do Thái, Sudan, Hoa Kỳ và LB Nga. Đa
số các quốc gia trên thế giới là thành
phần của Ṭa HSQT. Một cách tổng quát có 33
quốc gia Phi Châu, 19 quốc gia Á Châu Thái B́nh Dương,
18 quốc gia Đông Âu, 28 quốc gia Châu Mỹ La Tinh,
22 quốc gia Tây Âu và Úc Đại Lợi, Tân Tây Lan và
Canada. Hầu
như các quốc gia dân chủ phát triển trên
thế giới, trừ Hoa Kỳ đều là thành
phần của Hiệp Ước La Mă về Ṭa HSQT. Dĩ
nhiên một quốc gia dù không là thành phần của
Hiệp Ước, vẫn có thể chấp nhận
thẩm quyền của Ṭa. Chẳng hạn Hoa Kỳ không
phải là quốc gia thành phần, nhưng trên nguyên
tắc, nếu Putin đến lănh thổ của ḿnh,
vẫn có thể bắt giữ và trao cho Ṭa tại The
Hague để xét xử. Hoa
Kỳ là một quốc gia dân chủ và là thành
phần chủ động trong công tác chấp bút
Hiệp Ước La Mă. Chính quyền TT Bill Clinton kư
hiệp ước gia nhập nhưng sau đó,
quyết định không đệ tŕnh Thượng
Viện Phê chuẩn, v́ trên nguyên tắc họ lo
ngại công dân Hoa Kỳ có thể bị truy tố
về những tội xảy ra trên lănh thổ Hoa
Kỳ và như thế theo quan điểm của
họ, vi phạm hiến pháp Hoa Kỳ. Các
quốc gia độc tài, nhất là độc tài
Cộng Sản như Việt Nam, Trung Quốc và Bắc
Hàn dĩ nhiên không bao giờ tham gia v́ chính các lănh
đạo chop bu có xác xuất bị truy tố trước
ṭa HSQT như tội ác chống nhân loại hay tội
diệt chủng. VI.
Tại sao nhiều quốc gia trên thế giới
vẫn thành lập lên Ṭa H́nh Sự Quốc Tế này
trong khi ṭa vẫn có nhiều giới hạn và
khuyết điểm về hiệu năng như
thế? Tuy
c̣n nhiều khuyết điểm và giới hạn như
thế, nhưng những khái niệm công pháp quốc
tế cốt lơi của Ṭa HSQT là những bản giá
trị nhân bản và b́nh đẳng, hầu bảo
vệ những nhân quyền căn bản khắc ghi
trong Hiến Chương LHQ và Bản Tuyên Ngôn Quốc
Tế Nhân Quyền 1948. Thêm vào đó, trào lưu dân
chủ hiến định, pháp trị và đa nguyên
trong kỷ nguyên mới hầu như bất khả văn
hồi, đánh bại các chế độ độc
tài của thế kỷ 20 trên mọi mặt trận,
từ Âu sang Á sang đến Phi Châu, Nam Mỹ và Trung
Đông. Nền tảng của một nhân loại dân
chủ của tương lai là một trật tự
quốc tế căn cứ trên những quy luật minh
bạch (a rule- based world order), thay v́ luật rừng căn
cứ trên bạo lực và sự gian dối như
tại các quốc gia độc tài CS. Chính v́ thế
đại đa số các quốc gia trên thế
giới quyết tâm thành lập nên Ṭa Án trọng
yếu này. VII.
Các chế độ độc tài như Phát Xít Putin,
CSTQ, CSVN, CS Bắc Hàn vi phạm nhân quyền và tàn sát
sinh linh không gia nhập Hiệp Ước La Mă c̣n
hiểu được, nhưng tại sao một số
quốc gia dân chủ không gia nhập? Chúng
ta rất dễ hiểu khi các quốc gia độc tài
trên thế giới không tham gia kư kết vào Hiệp
Ước La Mă v́ không những các cá nhân trong quân
đội hoặc trong guồng máy chính quyền
của họ, mà kể cả những cấp lănh đạo
cao nhất, có thể phạm tội và bị truy
tố cũng như kết án trước ṭa. Tuy
nhiên các quốc gia dân chủ như Ấn Độ,
Turkey, Do Thái và nhất là Hoa Kỳ cũng không tham gia là
những trường hợp cần lư giải. Ấn
Độ tuy là một quốc gia dân chủ nhưng có
thường xuyên xung đột với Pakistan phía tây và
CSTQ phía bắc, không muốn sự chiếu rọi
của Ṭa HSQT về những tranh chấp có thể vi
phạm hiệp ước La Mă này. Turkey là một
quốc gia có nhiều sắc tộc thiểu số và
không muốn ṭa rọi xét những cáo buộc đàn
áp chủng tộc trong nước hoặc tại biên
giới với người Kurdistan tại Irak. Do Thái là
một quốc gia dân chủ nhưng tranh chấp đất
đai và hầu như xung đột liên tục
với người Palestine. Do Thái không muốn Ṭa soi xét
đến những cá nhân lănh đạo hay động
thái của binh sĩ của ḿnh bị cáo buộc
về diệt chủng hoặc chống nhân loại, có
thể đến từ khối Á Rập. Nhất
là trường hợp của Hoa Kỳ, một quốc
gia dân chủ, không những lănh đạo thế
giới tự do mà c̣n là quốc gia chủ động
khai sinh Hiến Chương LHQ, cũng như chủ
động chấp bút Bản Tuyên Ngôn Quốc Tế
Nhân Quyền, và cũng là thành phần chủ động
chấp bút Hiệp Ước La Mă. Sự vắng bóng
của Hoa Kỳ như một thành viên của Hiệp
Ước La Mă là một điều vô cùng đáng
tiếc. VIII.
Cộng đồng nhân loại phải làm ǵ để
nâng cao hiệu năng và thẩm quyền của Ṭa
HSQT hầu chế tài các cá nhân hoặc chế độ
độc tài khát máu như Phát Xít Putin, CSTQ, CSVN, CS
Bắc Hàn vi phạm nhân quyền và tàn sát sinh linh không
thương tiếc? Trước
hết các quốc gia dân chủ trên thế giới,
nhất là các quốc gia Tây Âu đă tham gia tích
cực và góp phần quan trọng của ḿnh và chúng ta
công nhận cũng như tán thán thiện chí của
họ. Chỉ
c̣n lại Hoa Kỳ là nền dân chủ đứng
đầu thế giới vẫn c̣n đứng bên ngoài
Hiệp Ước La Mă này. Theo
quan điểm của tôi, lư do nêu ra để TT Bill
Clinton không đệ tŕnh Thượng Viện phê
chuẩn là v́ tham gia hiệp ước có khả năng
vi hiến, không phải là một biện minh hợp lư. Hoa
Kỳ là một nền dân chủ hiến định,
pháp trị và đa nguyên chân chính với những
định chế rường cột như tam
quyền phân lập vô cùng vững chăi. Các lănh đạo
chính trị Hoa Kỳ hầu như không có khả năng
vi phạm những tội ác khắc ghi trong phạm vi
thẩm quyền Ṭa HSQT. Lư
do thật sự Hoa Kỳ không gia nhập có lẽ là:
như một cường quốc quân sư có trách
nhiệm duy tŕ ḥa b́nh và ổn định trên thế
giới, quân đội Hoa Kỳ phải tham gia
nhiều chiến trường trên thế giới,
nhất là tại Trung Đông. Trung Đông là thế
giới Hồi Giáo và rất có thành kiến lịch
sử với Hoa Kỳ đến từ truyền
thống Thiên Chúa Giáo. Hoa Kỳ không muốn Ṭa HSQT soi
xét đến các cáo buộc về thành viên quân đội
của ḿnh tham chiến, đến từ phía các
thế lực Hồi Giáo địa phương. Tuy
nhiên lư do này không thưc sự đứng vững. Các
cường quốc Tây Âu, Canada, Úc và Tân Tây Lan cũng
đến từ truyền thống Thiên Chúa Giáo và cũng
là đồng minh của Hoa Kỳ tham chiến tại
Trung Đông. Sư soi xét của một ṭa án quốc
tế chí công vô tư như Ṭa H́nh Sự Quốc
Tế, tuy có khả năng gây một vài trở
ngại nhỏ trên b́nh diện chiến thuật, nhưng
trên b́nh diện chiến lược, sẽ nâng cao
phẩm chất người quân nhân Hoa Kỳ, không
những như những chiến sĩ can trường,
mà c̣n như những công dân toàn cầu và những
chiến sĩ của dân chủ và nhân quyền gương
mẫu nữa. Lập luận này cũng áp dụng cho
mọi quốc gia trên thế giới khi họ tham gia vào
Hiệp Ước La Mă. Sự
gia nhập của Hoa Kỳ sẽ là tấm gương
cho các quốc gia dân chủ khác noi theo, và một bước
đầu cần thiết để các quốc gia
độc tài chuyển hóa dân chủ nhanh hơn và
tạo ra một trật tự thế giới hoàn
hảo hơn. |