Sai Lầm Về Địa Chính Trị, Trung Quốc
Lâm Cảnh Tự Đào Hố Chôn Ḿnh Bùi
Mẫn Hân Dịch
giả: TS.Đỗ Kim Thêm |
Lời
người dịch: Tác
giả cảnh báo các nhận định về địa
chính trị của Trung Quốc trong các lĩnh vực
giáo dục, nhân quyền, du lịch, an ninh cho Hồng Kông
và hoạt động của doanh nghiệp Hoa Vi đối
với Anh quốc, Hoa Kỳ, Úc và Nhật Bản là sai
lầm, nhưng không đề cập hai nguy cơ khác
có liên quan đến Việt Nam, đó là tranh chấp
Biển Đông và vùng hạ lưu sông Mekong. Viễn
cảnh Trung Quốc sẽ tiếp tục trỗi
dậy và thách thức nguyên trạng khu vực trong
thời điểm đại dịch Covid-19 là khó lường
đoán. Nhưng nếu không lo đối phó với các
diễn biến mới này, Việt Nam sẽ phải gánh
chịu hiểm hoạ nghiêm trọng. Tranh
chấp Biển Đông Sau
ngày 13/7/2020, khi Bộ Ngoại giao Mỹ ra tuyên bố
“Lập trường của Hoa Kỳ về các yêu sách
biển ở Biển Đông”, bác bỏ các đ̣i
hỏi chủ quyền của Bắc Kinh trên vùng
biển này, t́nh trạng căng thẳng Mỹ-Trung leo
thang. Diễn
biến mới nhất là 8 chiến đấu cơ
của Trung Quốc hiện diện tại đảo Phú
Lâm, thuộc quần đảo Hoàng Sa, trong khi một
nhóm tàu trực thuộc hai hàng không mẫu hạm USS
Ronald Reagan và USS Nimitz cũng đang tập trận trong
khu vực. Hoa
Kỳ yêu cầu Trung Quốc minh bạch hơn trong
tiến tŕnh đàm phán về Bộ Quy tắc ứng
xử (COC), để bảo đảm văn bản này
có hiệu quả tích cực, trong khi tuân thủ các
nguyên tắc trong Công ước của Liên Hiệp
quốc về Luật Biển (UNCLOS). Trong bối
cảnh này, Khối ASEAN cần phải bày tỏ quan
điểm dứt khoát hơn với Trung Quốc. Đó
cũng là lập trường của các Bộ trưởng
Quốc Pḥng Mỹ, Nhật, Úc về Biển Đông.
Họ nhấn mạnh đến các đàm phán xây
dựng COC phải phù hợp với UNCLOS. Mỹ
không có tranh chấp về lănh thổ trong khu vực
biển Đông, nhưng Mỹ, Nhật, Úc, Ấn Độ
và các nước khác ở Đông Nam Á có những
lợi ích chiến lược khi các tàu dân sự và
quân sự đi lại giữa Thái B́nh Dương và
Ấn Độ Dương. Do dó, tất cả có
thể hợp tác trên căn bản chung để
bảo vệ lợi ích tự do hàng hải. Qua
thái độ cứng rắn này, Hoa Kỳ muốn
trấn an các đồng minh và đối tác Đông
Nam Á, nhất là đối với Việt Nam. Với các
cam kết dứt khoát và rơ ràng, Hoa Kỳ khuyến khích
các nước tranh chấp nên giải quyết vấn
đề qua khuôn khổ của UNCLOS và COC. Phía
Trung Quốc tuyên bố, họ mong muốn sớm hoàn
tất COC. Tuy nhiên, tiến tŕnh đàm phán diễn ra
quá chậm chạp. Tháng 8/2019, Khối ASEAN và Trung
Quốc thông qua Dự thảo làm cơ sở cho đàm
phán (Single Draft COC Negotiating Text, SDNT). Ngoài ra, không có
tiến triển nào đáng kể. Trung Quốc không có
thực tâm chung quyết vấn đề trong khi cố
t́nh gây chia rẽ các nước thành viên trong khối
ASEAN. Dù
đuợc ủng hộ, nhưng Việt Nam đă không
tham khảo ư kiến của Hoa Kỳ và các nước
về một phương sách pháp lư khả thi, đó
là khởi động tố quyền theo nguyên tắc
UNCLOS. Ngược lại, Việt Nam tạo một
tiền lệ tồi tệ là chấp nhận bồi
thường cho Repsol của Tây Ban Nha và Mubadala của Các
Tiểu vương quốc Ả Rập Thống
nhất. Sau đó, liên doanh Rosneft Việt Nam đă đồng
ư hủy một hợp đồng khoan với Noble
Corporation. Că hai thiệt hại to tát này xuất phát
từ sức ép của Trung Quốc. Trong
thời điểm khó khăn toàn diện do đại
dịch Covid-19 gây ra, Việt Nam tiếp tục làm tiêu
hao ngân sách cần thiết cho các mục tiêu hồi
phục kinh tế. Nhưng chi phí khổng lồ cho
chiến lược quốc pḥng là trầm trọng hơn,
v́ mất tiền là trước và sau đó là mất
biển. Địa
chính trị của lưu vực sông Mê Kông Quyền
kiểm soát thượng nguồn Mê Kông của Bắc
Kinh và một chuỗi các đập nước trong
nội địa đă hoặc đang xây dựng, giúp
Trung Quốc có lợi thế quan trọng. Cũng
giống như COC và UNCLOS trong tranh chấp Biển Động,
giải quyết vấn đề cần phải đặt
trong khuôn khổ của luật pháp quốc tế,
đó là Công ước LHQ về Luật Sử
dụng các Nguồn nước Quốc tế không v́
Mục đích Đi lại (UN Convention on the Law of the
Non-Navigational Uses of International Watercourses). Nhưng Việt
Nam là một đất nước hạ nguồn
bị ảnh hương trực tiếp và khối
ASEAN đă không quan tâm đến cơ sở pháp lư
để làm cho đối sách thích hợp. An
ninh nguồn nước, đặc biệt là với tác
động của biến đổi khí hậu trở
thành một vấn đề sinh tử cho dân chúng trong
vùng. Thiếu nước làm cho các trung tâm dân cư
lớn không c̣n điều kiện sống c̣n. Thảm
hoạ của Đập Tam Hiệp và ngập nước
mặn ở miền Tây Nam Bộ là một thực
tế thương đau cho các nạn nhân vô tội. Có
nhiều cảnh báo quốc tế về nguy cơ nghiêm
trọng này, nhưng Việt Nam vẫn chưa có
phản ứng nào. Tóm
lại, Việt Nam có những sai lầm trong khi nhận
định về nguy cơ địa chính trị và không
có ư chí chính trị để đối phó. Điều
này khiến việc dự đoán tương lai
của Việt Nam trở nên hết sức dễ dàng:
Giống như Trung Quốc, Việt Nam cũng đang
tự đào hố chôn ḿnh. Sau
đây là bản dịch bài viết của GS Bùi
Mẫn Hân: ***
Quyết
định của Anh cấm doanh nghiệp Hoa Vi sử
dụng mạng 5G đă giáng cho Trung Quốc một
đ̣n đau. Cho đến gần đây, Trung Quốc
vẫn tin là Vương quốc Anh tuân theo các quyết
định trước, đó là cho phép gă khổng
lồ viễn thông Trung Quốc cung cấp thiết
bị không quan trọng của mạng lưới 5G cho
Anh. Nhưng
hai việc phát triển gần đây đă đưa
tới một quyết định như vậy là không
thể duy tŕ. Đầu tiên là việc Hoa Kỳ leo
thang chiến cuộc với Hoa Vi. Trong tháng Năm, Hoa
Kỳ đă ban hành lệnh mới cấm các nhà cung
cấp sử dụng công nghệ Mỹ cung cấp
chất bán dẫn cho Hoa Vi . Do công nghệ Hoa Kỳ
được sử dụng để sản xuất
các chất bán dẫn tiên tiến mà các sản
phẩm là của Hoa Vi, bao gồm các cơ sở chính
của 5G, nên nguồn cung của doanh nghiệp sẽ
bị cắt, khiến việc sản xuất thiết
bị 5G trong tương lai gần như là không
thể. Viễn
cảnh cho một nhà cung cấp chủ yếu của
mạng 5G tại Anh sẽ không c̣n có thể xây
dựng và duy tŕ hệ thống của ḿnh, là mối
đe dọa nghiêm trọng hơn nhiều so với
việc ŕnh rập tiềm năng của Trung Quốc.
Không có chính phủ nào có trách nhiệm đủ
khả năng để đương đầu
với một rủi ro như vậy. V́ vậy,
những ngày đen tối của Hoa Vi gần kề,
ngay sau khi chính phủ Mỹ bóp c̣ súng vào tháng Năm.
Câu hỏi duy nhất là khi nào Thủ tướng Boris
Johnson báo hung tin cho Chủ tịch Tập Cận B́nh. Sự
phát triển thứ hai giúp Johnson dễ dàng hơn trong
việc chấp nhận lệnh cấm Hoa Vi, đó là
việc Trung Quốc áp đặt luật mới về
an ninh quốc gia đối với Hồng Kông. Pháp
chế hà khắc này được đề xuất
vào cuối tháng Năm và được thông qua
bởi Quốc hội bù nh́n Trung Quốc vào ngày 30 tháng
6, nó đă chấm dứt quy chế tự trị
của thuộc địa cũ của Anh trong tất
cả các mục đích thực tiễn. Từ
quan điểm của Vương quốc Anh, hành động
của Trung Quốc là vi phạm trắng trợn
Bảng Tuyên bố chung Trung-Anh năm 1984 về Hồng
Kông, trong đó bao gồm Trung Quốc cam kết tôn
trọng và bảo vệ hệ thống pháp lư và
quyền tự do dân sự của thành phố trong 50 năm
sau khi thay đổi với sự cai trị của Trung
Quốc vào năm 1997. Các
nhà lănh đạo Trung Quốc có thể nghĩ
rằng, Vương quốc Anh quá yếu để
chống trả. Rơ ràng, họ đă sai lầm. Vương
quốc Anh đă quyết định có lập trường
về Hồng Kông và Hoa Vi là một mục tiêu dễ
dàng và rơ ràng. Trung
Quốc có thể bị cám dỗ để chống
trả, và dường như có rất nhiều đ̣n
bẫy. Trung Quốc có thể siết chặt các doanh
nghiệp của Anh đang giao thương tại Trung
Quốc. Ví dụ như HSBC, một ngân hàng khổng
lồ của Anh dễ bị tổn thương
một cách đặc biệt khi bị gây áp lực
bởi v́ hoạt động của tập đoàn này
tại Hồng Kông, chiếm hơn một nửa
lợi nhuận và một phần ba doanh thu. Trung
Quốc cũng có thể cắt giảm các giao dịch
tài chính mà họ thực hiện thông qua Luân Đôn và
giảm số lượng sinh viên Trung Quốc mà
họ gửi đến các trường cao đẳng
và đại học ở Vương quốc Anh. Nhưng
các biện pháp trả đũa như vậy, cho dù
rất hấp dẫn, cuối cùng, sẽ có tác
dụng ngược lại. Thúc đẩy HSBC ra
khỏi Hồng Kông chắc chắn sẽ hủy
hoại thành phố như một trung tâm tài chính toàn
cầu, bởi v́ Trung Quốc sẽ không thể t́m
được một ngân hàng toàn cầu khác để
đảm nhận vai tṛ quan trọng của ḿnh.
Với những căng thẳng ngày càng siết
chặt giữa Mỹ và Trung Quốc, thật khó tưởng
tượng rằng Trung Quốc sẽ ủng hộ
Citi hay JPMorgan Chase như một người kế
nhiệm cho HSBC. Tương
tự như vậy, các biện pháp hạn chế
học tập tại Vương quốc Anh sẽ làm
tổn thương cho Trung Quốc nhiều hơn.
Hiện tại, khoảng 120.000 người Trung Quốc
đang học tại Anh. Thách thức đối
với Trung Quốc là có rất ít lựa chọn thay
thế tốt nếu họ muốn gửi sinh viên
đi học một nơi nào khác. Hoa Kỳ đang xem
xét hạn chế sinh viên Trung Quốc dựa trên lư do
an ninh quốc gia. Trung Quốc đă đe dọa Úc
sẽ giảm số lượng khách du lịch và sinh
viên Trung Quốc. Các trường đại học
Canada, hiện có khoảng 140.000 sinh viên Trung Quốc, có
khả năng hạn chế. Việc tranh chấp Trung
Quốc và Canada trong việc dẫn độ bà
Mạnh Văn Châu, Giám đốc Tài chính của doanh
nghiệp Hoa Vi, sang Hoa Kỳ, dường như làm cho
khả năng Trung Quốc gửi thêm sinh viên đến
đó khó khả thi. Điều
này chỉ minh họa cho một thực tế đáng
lo sợ mà Tập Cận B́nh hiện đang phải
đối mặt: Trung Quốc nhanh chóng mất bạn
ngay khi họ cần bạn nhất. Chỉ trong vài tháng
qua, mối quan hệ của Trung Quốc với Ấn
Độ đă bị giáng một đ̣n nặng
nề sau cuộc đụng độ đẫm máu
tại biên giới khiến ít nhất 20 binh sĩ
Ấn Độ (và một số lượng binh sĩ
Trung Quốc không xác định) thiệt mạng. Để
trừng phạt Úc v́ dám kêu gọi một cuộc
điều tra quốc tế về nguồn gốc
của COVID-19, Trung Quốc đă áp thuế đối
với lúa mạch Úc và đe dọa các biện pháp
trừng phạt khác. Vào ngày 14 tháng 7, Bộ Ngoại
giao Trung Quốc đă tố cáo Sách trắng Quốc pḥng
gần đây của Nhật Bản bằng ngôn
ngữ khắc nghiệt khác thường, làm dấy lên
nghi ngờ về mối quan hệ mà Tập Cận B́nh
đă cố gắng khởi động để xích
lại gần nhau với Thủ tướng Shinzo Abe. Các
nhà lănh đạo Trung Quốc chịu trách nhiệm
với chính họ v́ sự cô lập quốc tế ngày
càng gia tăng. Với ư thức thổi phồng
sức mạnh của ḿnh, với một bàn tay yếu
đuối, họ đă vung tay quá đà và thúc đẩy
các nước thân thiện hoặc trung lập như
Anh, Canada, Ấn Độ và Úc vào ṿng tay của Hoa
Kỳ, hiện nay là đối thủ về địa
chính trị của Trung Quốc. ______ Bùi
Mẫn Hân (Minxin Pei) là
giáo sư môn Công quyền học tại Claremont McKenna
College và là Thành viên cao cấp không thường trú
của Quỹ Marshall, Hoa Kỳ. |