Sự thật về nhiệm vụ tuần tra v́ tự do hàng hải của Mỹ 

ở Biển Đông

Trọng Nghĩa: Ngày 30-09-2015

Công tŕnh Trung Quốc đang xây dựng trên Đá Châu Viên (Cuarteron Reef) 
ở quần đảo Trường Sa (Biển Đông).@epa

Trong những tháng gần đây, Trung Quốc đă ngang nhiên phá vỡ nguyên trạng Biển Đông, biến băi ngầm và rạn san hô thành đảo nhân tạo, với ư đồ quân sự hóa khu vực, mà hệ quả sẽ là hạn chế quyền tự do qua lại của tàu thuyền và máy bay nước khác. Trước t́nh h́nh đó, chính quyền Mỹ đă nhiều lần lên tiếng đe dọa là sẽ cho hải quân thâm nhập vào bên trong vùng 12 hải lư của các đảo nhân tạo để cho thấy là Washington không chấp nhận các hành vi của Bắc Kinh.

Theo báo mạng The Diplomat của Nhật Bản, các tuyên bố trên đây của Mỹ tuy nhiên đă bị hiểu sai là Mỹ muốn bác bỏ yêu sách chủ quyền của Trung Quốc trong lúc thực ra là Hoa Kỳ chỉ chủ trương khẳng định quyền tự do hàng hải chính đáng của Mỹ chứ không muốn đi ngược lại nguyên tắc luôn tuyên bố là không thiên vị bên nào trong tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.

Vấn đề được nhà báo Shannon Tiezzi nêu bật trong bài phân tích « Sự thật về nhiệm vụ tuần tra v́ tự do hàng hải của Mỹ ở Biển Đông (The Truth About US Freedom of Navigation Patrols in the South China Sea) », công bố ngày 22/09/2015, là việc cho tàu tiến vào bên trong vùng 12 hải lư quanh các đảo nhân tạo của Trung Quốc không phải là hiển nhiên, v́ phải tuân thủ những cơ sở pháp lư phức tạp.

Tuần tra để bảo vệ tự do hàng hải chứ không phải để thách thức Bắc Kinh

Nếu Hoa Kỳ quyết định tiến hành các cuộc tuần tra, hiển nhiên đó không phải là để thách thức tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc đối với quần đảo Trường Sa. Mỹ đă nhiều lần xác định rằng họ sẽ không đứng về bên nào trên vấn đề chủ quyền của các thực thể địa lư đang tranh chấp ở Biển Đông. Thay vào đó, bằng cách tiến hành tuần tra trong ṿng 12 hải lư quanh một số ḥn đảo nhân tạo của Trung Quốc, Washington sẽ cho thấy phần nào đó cách giải thích của Mỹ về luật quốc tế (đặc biệt là Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển UNCLOS) liên quan đến quyền tự do hàng hải.

Để hiểu rơ những vấn đề nẩy sinh trong trường hợp các đảo nhân tạo của Trung Quốc và công việc tuần tra để khẳng định quyền tự do hàng hải của Mỹ, cần xem xét các điều khoản của UNCLOS áp dụng trong t́nh huống này.

Không phải tàu nào cũng được phép tự do hoạt động trong hải phận 12 hải lư của một nước

Trong phạm vi vùng lănh hải, được UNCLOS xác định là rộng 12 hải lư, tàu từ tất cả các quốc gia được hưởng quyền « quá cảnh vô hại » (innocent passage). Nhưng tàu phải đáp ứng một số điều kiện nhất định để có thể được hưởng quyền này.

UNCLOS liệt kê một loạt hoạt động « được xem là gây phương hại đến ḥa b́nh, trật tự tốt hay an ninh của quốc gia ven biển » và do đó không được bao gồm trong quyền « quá cảnh vô hại ». Trong diện này, có loại hoạt động liên quan chặt chẽ đến công việc Mỹ tiến hành ở Biển Đông : « Bất kỳ hành vi nào nhằm thu thập thông tin có hại cho nền quốc pḥng, an ninh của các quốc gia ven biển » (Phần II, Mục 3, Điều 19).

Điều vừa kể có nghĩa là các quốc gia không có quyền tiến hành công việc giám sát trong phạm vi lănh hải của một quốc gia khác. V́ vậy, vấn đề một cấu tạo nhất định có quyền sản sinh ra một vùng lănh hải hay không rất quan trọng để xác định xem liệu Hải quân Mỹ có thể gửi tàu do thám và/hoặc máy bay đến tiến hành giám sát trong phạm vi 12 hải lư quanh cấu tạo đó hay không.

Vấn đề này, theo The Diplomat, được trả lời trong Điều 13, Mục 2, Phần II của UNCLOS, toàn văn như sau :

1. Một băi cạn lúc ch́m lúc nổi là một vùng đất được h́nh thành tự nhiên có biển bao quanh, nhô lên trên mặt nước khi thủy triều thấp, nhưng bị ch́m xuống dưới mặt nước khi thủy triều cao. Khi toàn bộ hay một phần băi cạn đó ở cách đất liền hoặc một ḥn đảo một khoảng cách không vượt quá chiều rộng của lănh hải, th́ mực nước lúc thủy triều thấp nhất ở các băi cạn này có thể được dùng làm đường cơ sở để tính chiều rộng của lănh hải.

2. Trong trường hợp một băi cạn lúc ch́m lúc nổi hoàn toàn nằm cách đất liền hoặc một ḥn đảo một khoảng cách vượt quá chiều rộng của lănh hải, th́ băi cạn đó không có lănh hải riêng. [tác giả nhấn mạnh thêm]

Băi cạn lúc ch́m lúc nổi và đảo nhân tạo không có lănh hải

Thật vậy, bất kỳ cấu tạo nào mà chỉ nhô lên trên mặt nước khi thủy triều xuống thấp là một băi cạn lúc ch́m lúc nổi (Low-tide elevation) và không được hưởng một vùng lănh hải, trừ phi chính nó là một phần của lănh hải của một cấu tạo khác (ví dụ, đường bờ biển của một quốc gia hoặc một ḥn đảo).

Trong thực tế, các băi cạn lúc ch́m lúc nổi hoàn toàn không thể được bao hàm trong các tuyên bố chủ quyền, trừ phi bản thân chúng nằm trong một vùng lănh hải hiện có. Như vậy theo UNCLOS, một nhà nước tuyên bố chủ quyền trên một băi cạn lúc ch́m lúc nổi không có lư do ǵ để từ chối không cho tàu nước khác, kể cả tàu quân sự, quyền đi vào bên trong vùng 12 hải lư.

UNCLOS cũng quy định rằng « đảo nhân tạo, cơ sở và công tŕnh kiến trúc không có quy chế hải đảo. Chúng không có lănh hải riêng, và sự hiện diện của chúng không ảnh hưởng đến việc phân định lănh hải, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa » (Phần V, Điều 60). Thay v́ tạo ra một vùng lănh hải, đảo nhân tạo được phép có một « vùng an toàn », rộng không quá 500 mét – tức là không đầy một phần tư hải lư.

Căn cứ vào các quy định kể trên trong Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển, bài báo trên tờ The Diplomat đă xem xét vấn đề những ḥn đảo nhân tạo của Trung Quốc

Tàu quân sự chỉ bị cấm một cách rơ ràng là không được tiến hành do thám trong phạm vi lănh hải 12 hải lư của một quốc gia khác ; băi cạn lúc ch́m lúc nổi không sản sinh ra lănh hải, đảo nhân tạo cũng vậy ; do đó, không có lư do hợp pháp ngăn cản không cho Hải quân Mỹ hoạt động bên trong vùng 12 hải lư quanh các ḥn đảo nhân tạo mà trước đây là băi cạn lúc ch́m lúc nổi.

Bảy đảo nhân tạo của Trung Quốc tại Trường Sa không cùng một quy chế

Điểm cuối cùng vừa kể - thường bị bỏ qua vào lúc Trung Quốc tiến hành cải tạo đất trên bảy thực thể ở Trường Sa - Đá Châu Viên (Cuarteron), Chữ Thập (Fiery Cross), Ga Ven (Gaven), Tư Nghĩa (Hughes), Gạc Ma (Johnson), Vành Khăn (Mischief), và Xu Bi (Subi) – là một số có đủ điều kiện để sản sinh ra một vùng lănh hải bao quanh, ngay cả trước khi được Trung Quốc bồi đắp.

Hiện không có đồng thuận về bản chất các cấu tạo đó, đơn kiện Trung Quốc về Biển Đông của Philippines nộp lên Ṭa án Trọng tài Thường trực chỉ liệt kê ba trong bảy cấu tạo (Vành Khăn, Xu Bi và Ga Ven) là băi cạn lúc ch́m lúc nổi mà thôi.

Các quan chức Mỹ thoạt đầu đă nói với tờ Wall Street Journal rằng theo Hoa Kỳ, một số các đảo nhân tạo của Trung Quốc là băi cạn lúc ch́m lúc nổi, và một số khác có quyền có lănh hải ; công việc tuần tra v́ quyền tự do hàng hải mà Mỹ thực hiện sẽ chỉ đi vào bên trong vùng 12 hải lư của các cấu tạo vốn là băi cạn lúc ch́m lúc nổi trước khi được Trung Quốc bồi đắp.

Nói cách khác, Hoa Kỳ không thách thức chủ quyền của Trung Quốc đối với các thực thể ở vùng Trường Sa mà chỉ thách thức quy chế của những cấu tạo đó theo luật quốc tế. Khi tiến hành tuần tra trong vùng 12 hải lư của Băi Vành Khăn, Đá Xu Bi, hoặc Đá Ga Ven, Mỹ sẽ báo hiệu rằng mặc dù các cấu tạo này đă được bồi đắp thành đảo trong thời gian gần đây, Washington vẫn coi đó là băi cạn lúc ch́m lúc nổi theo UNCLOS do đó không thể có lănh hải.

Không thể tạo ra tiền lệ cho đảo nhân tạo quyền có lănh hải

Đó là cách giải thích theo nghĩa rất hẹp mà dựa theo đó, Mỹ sẽ thách thức đ̣i hỏi chủ quyền của Trung Quốc bằng cách tiến hành các cuộc tuần tra v́ quyền tự do hàng hải. Điều đó không có nghĩa là Washington coi yêu sách chủ quyền của Trung Quốc tại quần đảo Trường Sa là không hợp pháp, mà chỉ có nghĩa đơn giản là Hoa Kỳ không công nhận yêu sách lănh thổ đối với các cấu tạo nguyên là băi cạn lúc ch́m, lúc nổi, ngay cả khi cấu tạo có liên quan đă được bồi đắp và mở rộng một cách giả tạo để luôn luôn ở bên trên mặt nước khi thủy triều cao.

Tầm quan trọng của việc thiết lập tiền lệ đó rất rơ ràng : Nếu bất kỳ quốc gia nào cũng có thể nạo vét cát để bồi đắp các băi cạn rồi tạo ra một cách giả tạo vùng lănh hải 12 hải lư, th́ điều đó có thể có những hậu quả nghiêm trọng đối với quyền tự do hàng hải, đặc biệt là ở Biển Đông.

Theo trang mạng Digital Gazeeter of the Spratly Islands, có rất nhiều băi cạn lúc ch́m lúc nổi đang nằm trong tay các đối thủ của Trung Quốc, trong đó có Việt Nam với Đá Tốc Tan (Alison Reef), Đảo Trường Sa Đông (Central Reef), và Đá Núi Le (Cornwallis South Reef), Malaysia với Đá Kiêu Ngựa (Ardasier Reef) và Đá Suối Cát (Dallas Reef) và Philippines với Đá Cá Nhám (Irving Reef).

Nếu có tiền lệ là một đảo nhân tạo được bồi đắp trên nền tảng một băi cạn lúc ch́m lúc nổi, lại có quyền sản sinh ra lănh hải, chúng ta có thể thấy một sự bùng nổ của các hoạt động xây dựng ở khu vực vốn đang tranh chấp gay go.

Cần hiểu rơ vấn đề như đă được tŕnh bày ở trên khi sau này ta lại đọc được một bài báo nói rằng Hoa Kỳ có kế hoạch thách thức chủ quyền của Trung Quốc trên quần đảo Trường Sa thông qua việc tuần tra v́ quyền tự do hàng hải. Nhận xét đó không hoàn toàn sai, nhưng sự thật đằng sau hàng tựa phức tạp hơn nhiều.

Trở lại