Sự vĩ đại và suy tàn của nước Mỹ Tác
giả: Joseph S. Nye, Jr. Đỗ Kim Thêm, biên dịch
|
Nếu
Donald Trump giành lại được Nhà Trắng vào tháng
11, năm nay có thể đánh dấu một bước
ngoặt đối với quyền lực của
Mỹ. Cuối cùng, nỗi sợ hăi về t́nh
trạng suy tàn đă khiến cho người Mỹ
bận tâm kể từ thời thuộc địa
sẽ được biện minh. Hầu
hết người Mỹ tin rằng, Hoa Kỳ trong t́nh
trạng suy tàn, Donald Trump tuyên bố rằng ông có
thể “Làm cho nước Mỹ vĩ đại
trở lại”. Nhưng tiền đề của Trump
đơn giản là sai, và các biện pháp trị
liệu được ông đề xuất đặt
ra mối đe dọa lớn nhất đối với
nước Mỹ. Người
Mỹ có một lịch sử lâu dài lo lắng về
sự suy tàn. Ngay sau khi thành lập thuộc địa
tại vịnh Massachusetts vào thế kỷ 17, một
số người theo Thanh giáo than van về việc
mất đi đức tính ban sơ. Vào thế kỷ
18, các bậc quốc phụ đă nghiên cứu về
lịch sử La Mă khi xem làm thế nào để duy tŕ
một nước cộng ḥa mới của Mỹ. Hồi
thế kỷ 19, Charles Dickens nhận thấy rằng,
nếu người Mỹ đáng tin cậy th́ đất
nước của họ “luôn bị suy thoái, luôn
bị tŕ trệ và luôn ở trong t́nh trạng
khủng hoảng đáng báo động, và chưa bao
giờ ở trong trường hợp ngược
lại”. Trên b́a tạp chí năm 1979 nói về sự
suy tàn của quốc gia, Tượng Nữ thần
Tự do có một giọt nước mắt lăn dài
trên má. Nhưng
trong khi người Mỹ từ lâu đă bị thu hút
bởi điều mà tôi gọi là “ánh sáng vàng son
của quá khứ”, Hoa Kỳ chưa bao giờ có
được sức mạnh như nhiều người
tưởng. Ngay cả với các nguồn lực vượt
trội, Mỹ thường không đạt được
những ǵ họ muốn. Những người nghĩ
rằng thế giới ngày nay phức tạp và hỗn
loạn hơn so với trước đây, nên nhớ
một năm như 1956, khi Hoa Kỳ không thể ngăn
chặn sự đàn áp của Liên Xô đối
với một cuộc nổi dậy ở Hungary; và khi
các đồng minh của chúng ta là Anh, Pháp và Israel xâm
chiếm kênh đào Suez. Diễn giải lời của
danh hài Will Rogers, “quyền bá chủ không giống như
trước đây và chưa bao giờ có”. Thời
kỳ của “trào lưu suy thoái” cho chúng ta biết
nhiều hơn về tâm lư phổ biến hơn là
về địa chính trị. Tuy
nhiên, ư tưởng về t́nh trạng suy tàn rơ ràng
chạm đến một dây thần kinh thô trong
nền chính trị Mỹ, khiến nó trở thành
thức ăn đáng tin cậy cho nền chính trị
theo đảng phái. Đôi khi nỗi lo về sự suy
tàn dẫn đến các chính sách bảo hộ gây
hại nhiều hơn lợi. Và đôi khi, những
giai đoạn kiêu ngạo dẫn đến các chính sách
vượt quá giới hạn, thí dụ như
chiến tranh Iraq. Không có đức tính nào trong
việc đánh giá thấp hoặc cao về sức
mạnh của Mỹ. Khi
nói đến địa chính trị, điều quan
trọng là phân biệt giữa t́nh trạng suy tàn
tuyệt đối và tương đối. Theo nghĩa
tương đối, nước Mỹ đă suy tàn
kể từ khi kết thúc Thế chiến II. Không bao
giờ Mỹ chiếm được một nửa
nền kinh tế thế giới và giữ độc
quyền về vũ khí hạt nhân (mà Liên Xô tạo
được vào năm 1949). Cuộc chiến đă
củng cố nền kinh tế Mỹ và làm suy yếu
nền kinh tế của tất cả các nước khác.
Nhưng khi các nơi khác trên thế giới phục
hồi, GDP của Mỹ so với toàn cầu đă
giảm xuống c̣n 1/3 vào năm 1970 (gần bằng
tỷ lệ của Mỹ trước Thế chiến
II). Tổng
thống Richard Nixon coi đó là dấu hiệu của
sự suy tàn và đưa đồng đô la ra
khỏi chế độ kim bản vị. Nhưng đồng
đô la xanh vẫn vượt trội trong nửa
thế kỷ sau và GDP của Mỹ so với toàn
cầu c̣n khoảng 1/4. Sự “suy tàn” của Mỹ
cũng không ngăn cản nước này chiếm ưu
thế trong Chiến tranh Lạnh. Ngày
nay, sự trỗi dậy của Trung Quốc thường
được trích dẫn như là bằng chứng
về sự suy tàn của Mỹ. Nh́n một cách nghiêm
túc về mối quan hệ quyền lực Mỹ. –
Trung, thực sự đă có một sự thay đổi
có lợi cho Trung Quốc, có thể được miêu
tả là sự suy tàn của Mỹ, theo nghĩa tương
đối. Nhưng về mặt tuyệt đối,
Mỹ vẫn mạnh hơn và có khả năng duy tŕ
như vậy. Trung Quốc là một đối thủ
ngang hàng đầy ấn tượng, nhưng có
những điểm yếu đáng kể. Khi nói đến
cán cân quyền lực trong tổng thể, Mỹ có ít
nhất sáu lợi thế trong dài hạn. Thứ
nhất
là về mặt địa lư. Hoa Kỳ được
bao quanh bởi hai đại dương và hai nước
láng giềng thân thiện, trong khi Trung Quốc có chung biên
giới với 14 quốc gia và đang có tranh chấp
về lănh thổ với một số quốc gia,
gồm có Ấn Độ. Thứ
hai
là t́nh trạng độc lập tương đối
về năng lượng, trong khi Trung Quốc phụ
thuộc vào nhập khẩu. Thứ
ba,
Mỹ có được sức mạnh từ các định
chế tài chính xuyên quốc gia quan trọng và vai tṛ
quốc tế của đồng đô la. Một
loại tiền tệ dự trữ đáng tin cậy
phải được tự do chuyển đổi và
tạo gốc rễ trong các thị trường
vốn vững chắc và tinh thần trọng pháp –
tất cả những ǵ mà Trung Quốc c̣n thiếu. Thứ
tư,
Hoa Kỳ có lợi thế tương đối về
dân số là quốc gia phát triển chủ yếu duy
nhất mà hiện nay nó được dự đoán là
sẽ giữ vị trí (thứ ba) trong bảng xếp
hạng về dân số trên toàn cầu. Bảy trong
số 15 nền kinh tế lớn nhất thế
giới sẽ có lực lượng lao động
đang thu hẹp trong thập niên tới; nhưng
lực lượng lao động Mỹ dự kiến
sẽ gia tăng, trong khi lực lượng lao động
của Trung Quốc đạt đỉnh vào năm
2014. Thứ
năm,
Mỹ từ lâu đă đi đầu trong các nền
công nghệ then chốt (sinh học, nano, thông tin). Trung
Quốc đang đầu tư dồi dào vào trong các công
tŕnh nghiên cứu và phát triển, hiện nay đạt
đến cao điểm về bằng sáng chế, nhưng
theo số liệu riêng của họ, các trường
đại học nghiên cứu vẫn xếp đứng
sau Mỹ. Cuối cùng, các cuộc thăm ḍ quốc
tế cho thấy, Mỹ vượt qua Trung Quốc
về sức thu hút quyền lực mềm. Tất
cả các điều trên cho thấy, Hoa Kỳ đang
nắm thế thượng phong trong cuộc cạnh
tranh giữa các đại cường của thế
kỷ 21. Nhưng nếu người Mỹ không
chống cự nổi sự cuồng loạn về
sự trỗi dậy của Trung Quốc hoặc sự
tự măn về “đỉnh cao” của nó, Mỹ có
thể chơi lá bài kém thế. Loại bỏ các cây bài
cao giá – bao gồm các liên minh mạnh mẽ và ảnh
hưởng trong các định chế quốc tế
– sẽ là một sai lầm nghiêm trọng. Khác xa
với việc làm cho nước Mỹ vĩ đại
trở lại, nó có thể làm suy yếu nước
Mỹ rất nhiều. Người
Mỹ có nhiều điều để lo sợ từ
sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc
mang màu sắc dân túy ở trong nước hơn là
từ sự trỗi dậy của Trung Quốc. Các chính
sách nhuốn màu dân túy, chẳng hạn như từ
chối hỗ trợ cho Ukraine hoặc rút ra khỏi
khối NATO, sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng cho
quyền lực mềm của Mỹ. Nếu ông Trump
đắc cử tổng thống vào tháng 11 tới, năm
nay có thể là một bước ngoặt đối
với sức mạnh Mỹ. Cuối cùng, cảm giác
về việc suy tàn có thể được biện
minh. Ngay
cả khi quyền lực ngoại tại của nó
vẫn c̣n chiếm ưu thế, một quốc gia có
thể mất đi đức tính nội tại và
sự hấp dẫn đối với các quốc gia khác.
Đế chế La Mă tồn tại rất lâu sau khi
mất h́nh thức chính phủ cộng ḥa. Như
Benjamin Franklin đă nhận xét về h́nh thức chính
phủ Mỹ được tạo ra bởi các
bậc quốc phụ: “Một nền cộng ḥa
nếu bạn có thể giữ ǵn nó”. Trong chừng
mực mà nền dân chủ Mỹ đang trở nên phân
hoá và mong manh hơn, chính sự phát triển đó có
thể gây ra sự suy tàn của nước Mỹ. ______ Tác giả: Joseph S. Nye, Jr. là giáo sư hồi hưu trường Harvard Kennedy và là cựu Trợ lư Bộ trưởng Quốc pḥng Hoa Kỳ. Ông là tác giả của sách “Do Morals Matter? Presidents and Foreign Policy from FDR to Trump” (NXB Oxford University Press ấn hành năm 2020) và Hồi kư vừa ra mắt “A Life in the American Century” (NXB Polity Press, tháng 1-2024). |