Quyền
lực mềm và bén của Trung Quốc Joseph
S. Nye TS.Đỗ Kim Thêm dịch |
(Lời
người dich) Dù luôn noi theo gương của Trung
Quốc, nhưng Việt Nam sử dụng quyền
lực mềm và bén hoàn toàn khác biệt. Không
giống như các hoạt động của Học
viện Khổng Tử Trung Quốc gây nhiều tranh
luận, Viện Trần Nhân Tông và Giải Hoà giải
và Yêu thương của Việt Nam đă chết
yểu trong quên lăng. Các chương tŕnh giao lưu văn
hoá và hợp tác lao động tạo thêm các cuộc
điều tra h́nh sự cho người Việt
nhiều hơn. Hậu qủa của nền giáo
dục lạc hướng là Việt Nam đă không có
và sẽ không thể đào tạo được
những chiến sĩ văn hoá biết khai thác các giá
trị truyền thống dân tộc với 4000 văn
hiến như là quyền lực mềm để tăng
cường sức mạnh ngoại giao cho đất nước. Tùy
tiện từ chối việc thị thực nhập
cảnh, ngăn chận quyền truy cập thông tin và công
khai thoá mạ thô tục thành một binh pháp mới trên
không gian mạng, tất cả những việc
làm dập tắt những lời chỉ trích chế
độ không phải là cách sử dụng khôn khéo
về sức mạnh mềm của Việt Nam để
tăng sự thu hút của quốc tế. Ngược
lại, đă bắt cóc Trịnh Xuân Thanh và không xin
lổi việc vi phạm chủ quyền an ninh lănh
thổ, bất chấp hậu quả trong mối bang
giao Đức-Việt, mà Việt Nam c̣n dám lừa
dối công luận khi đề cao việc tự
nguyện đầu thú. Dẫn độ Vũ Nhôm và
dùng tiền mua chuộc Singapore là bất chấp
thiệt hại kinh tế tương lai mà dân chúng
phải gánh chịu. Cả hai việc liều lĩnh này
cho thấy Việt Nam tiến xa hơn Trung Quốc khi
thiếu hiểu biết và tận dụng các quyền
lực bén, vượt qua giới hạn khả
chấp của một chính sách ngoại giao tương
kính, làm cho đất nước bị cô lập và ô
danh trong khi đang cần gây tín nhiệm hơn cho các đối tác quốc
tế. Tất
cả các quyết định không sáng suốt này làm
cho chuột không thể nào chết hết và b́nh đă
vỡ từ lâu. Tổn thương danh dự cho đất
nước và thiệt hại kinh tế cho toàn dân là
thảm hoạ của Việt Nam khi sử dụng
quyền lực mềm và bén, đó là các luận
điểm mà Joseph S. Nye không đề cập đến
trong bản dịch sau đây. *** Trung
Quốc đă đầu tư hàng tỷ đô la để
tăng cường quyền lực mềm, nhưng
gần đây họ đă bị phản đối
dữ dội ở các nước dân chủ. Một báo
cáo mới đây của Tổ chức National Endowment
for Democracy lập luận là chúng ta cần suy nghĩ
lại về sức mạnh mềm, bởi v́ “từ
vựng của khái niệm này đă được
sử dụng từ khi kết thúc Chiến tranh
Lạnh, dường như nó không c̣n phù hợp
với hoàn cảnh hiện tại.“ Báo
cáo mô tả về những ảnh hưởng của
chế độ độc tài mới đang được
cảm nhận trên khắp thế giới như là
"quyền lực bén". Một bài báo gần đây
làm chủ đề chính của Tạp chí The
Economist đă định nghĩa "quyền
lực bén" là sự phụ thuộc vào
"việc lật đổ, bức hại và áp
lực, nó kết hợp để thúc đẩy
việc dành quyền tự kiểm soát". Trong khi
quyền lực mềm khai thác sức hấp dẫn
của văn hoá và các giá trị để tăng cường
sức mạnh của đất nước, th́
quyền lực bén giúp cho các chế độ độc
tài gây sức ép các hành vi ở trong nước và làm
lũng đoạn các quan điểm ở ngoài nước. Thuật
ngữ "quyền lực mềm" - khả năng
gây ảnh hưởng đến người khác
bằng cách thu hút và thuyết phục chứ không
phải là lực mạnh của cưỡng ép và chi
trả bằng tiền - đôi khi nó được
sử dụng để mô tả bất kỳ việc
hành sử quyền lực nào mà nó không liên quan đến
việc sử dụng vũ lực. Nhưng đó là
một sai lầm. Đôi khi, quyền lực phụ
thuộc vào quân đội hoặc nền kinh tế
của ai giành chiến thắng, nhưng nó cũng có
thể phụ thuộc vào chuyện của ai thắng. Chuyện
táo bạo là nguồn của quyền lực. Thành công
kinh tế của Trung Quốc đă tạo ra cả
quyền lực cứng và mềm, nhưng trong giới
hạn nội tại. Một chương tŕnh viện
trợ kinh tế toàn diện của Trung Quốc qua h́nh
thức Sáng kiến Vàng đai Con đường có
vẻ như lành mạnh và hấp dẫn, nhưng
nếu không là các điều khoản trở nên tác
hại, như trong trường hợp gần đây
của một dự án bến cảng tại Sri Lanka. Cũng
tương tự như vậy, các cách hành sử
quyền lực cứng khác thuộc về kinh tế làm
cho các bài tường thuật về sức mạnh
mềm của Trung Quốc giảm đi. Ví dụ như
Trung Quốc đă trừng phạt Na Uy khi đă trao
giải Nobel Hoà b́nh cho Lưu Hiểu Ba. V́ một
cuốn sách phê b́nh Trung Quốc, Trung Quốc cũng
dọa hạn chế việc thâm nhập thị trường
Trung Quốc cho nhà xuất bản Úc. Nếu
chúng ta sử dụng thuật ngữ quyền lực bén
là một biểu lộ ngằn gọn cho binh pháp thông
tin, sự tương phản với quyền lực
mềm sẽ trở nên hiển nhiên. Quyền lực bén
là một loại sức mạnh cứng. Nó làm lũng
đoạn thông tin vô h́nh, nhưng đặc tính vô h́nh
này không phải là đặc điểm nổi
bật của quyền lực mềm. Ví dụ như các
mối đe dọa bằng lời nói đều là vô
h́nh và cưỡng ép. Khi
tôi du nhập khái niệm quyền lực mềm vào năm
1990, tôi đă viết rằng đặc trưng
của khái niệm này là do tinh thần tự nguyện
và cách gián tiếp, trong khi quyền lực cứng
dựa trên các mối đe dọa và tiền đút lót.
Nếu ai đó dí súng vào người bạn, đ̣i
tiền của bạn và lấy ví của bạn,
những ǵ mà bạn nghĩ và muốn là chuyện không
liên quan. Đó chính là sức mạnh cứng. Nếu
họ thuyết phục bạn giao tiền của
bạn cho anh ta, anh ta đă thay đổi những ǵ
bạn nghĩ và muốn. Đó là quyền lực
mềm. Sự
thật và cởi mở tạo ra lằn ranh phân
biệt giữa sức mạnh mềm và bén trong sách lược
ngoại giao công cộng. Khi Tân Hoa Xă, cơ quan thông
tấn chính thức của Trung Quốc, phát tin công khai
ở các nước khác, họ đang sử dụng các
kỹ thuật thuộc về quyền lực mềm, và
chúng ta nên chấp nhận điều đó. Khi Đài
phát thanh Quốc tế Trung Quốc bí mật ủng
hộ 33 đài phát thanh ở 14 quốc gia, họ đă
vượt qua giới hạn của quyền lực bén
và chúng ta nên bày tỏ đó là sự vi phạm tinh
thần tự nguyện. Dĩ
nhiên, quảng cáo và thuyết phục luôn có liên
hệ đến mức độ của vấn đề
khuôn khổ, nó làm hạn chế tinh thần tự
nguyện cũng như các đặc điểm
cấu trúc của môi trường xă hội. Nhưng
sự lừa dối cực kỳ đặt trong khuôn
khổ có thể được coi như là cưỡng
ép; mặc dù không có bạo lực, nó ngăn cản
sự lựa chọn có ư nghĩa. Các kỹ thuật của sách lược ngoại giao công cộng mà nó được nhiều người xem như là tuyên truyền, nó không thể tạo ra quyền lực mềm. Trong thời đại thông tin, các nguồn lực khan hiếm nhất là sự quan tâm và khả tín. Đó là lư do tại sao các chương tŕnh giao lưu phát triển việc tiếp xúc hai chiều và mối quan hệ cá nhân giữa sinh viên và các nhà lănh đạo trẻ thường là các khởi động có nhiều hiệu quả cho quyền lực mềm hơn, nói thí dụ như so với các chương tŕnh phát thanh chính thức. Từ
lâu, Hoa Kỳ đă có các chương tŕnh cho phép các
nhà lănh đạo trẻ tuổi ở nước ngoài
đến thăm viếng, mà hiện nay Trung Quốc
đă bắt chước thành công. Đó là một cách
hành sử khôn khéo về sức mạnh mềm. Nhưng
khi việc thị thực nhập cảnh bị thao túng
hoặc quyền truy cập bị hạn chế để
ngăn chận những lời chỉ trích và taọ
dễ dàng cho quyền tự kiểm soát, thậm chí các
chương tŕnh trao đổi như vậy cũng có
thể đổi thành quyền lực bén. Khi
các nền dân chủ phản ứng lại quyền
lực bén và binh pháp thông tin của Trung Quốc,
họ phải cẩn thận để không nên
phản ứng thái quá. Phần lớn các quyền
lực mềm trong nền dân chủ do xă hội dân
sự nắm, mà nó có nghĩa là sự cởi mở là
một tài sản thiết yếu. Trung Quốc có
thể tạo ra nhiều quyền lực mềm hơn
nếu Trung Quốc sẽ nới lỏng một số
sự kiểm soát chặt chẽ của Đảng
đối với xă hội dân sự. Cũng tương
tự như vậy, làm lũng đoạn trong phương
tiện truyền thông và ḷng tin cậy trong các kênh bí
mật của truyền thông thường làm giảm
đi sức mạnh mềm. Các chế độ dân
chủ nên tránh sự cám dỗ để bắt chước
những công cụ này của quyền lực độc
tài. Hơn
nữa, việc xoá bỏ các công cụ quyền
lực mềm và hợp pháp của Trung Quốc có
thể phản tác dụng. Tạo ra quyền lực
mềm thường được sử dụng cho
mục đích cạnh tranh, thắng thua; nhưng nó cũng
có thể có những khía cạnh tích cực. Ví
dụ như nếu cả Trung Quốc và Hoa Kỳ
muốn tránh xung đột, các chương tŕnh trao
đổi sẽ làm tăng sự thu hút của Mỹ
đối với Trung Quốc, và ngược lại,
sẽ có lợi cho cả hai nước. Và về các
vấn đề xuyên quốc gia như biến đổi
khí hậu, nơi cả hai nước có thể hưởng
lợi từ hợp tác, th́ quyền lực mềm có
thể giúp xây dựng ḷng tin và các mạng lưới
tạo cho hợp tác như vậy là khả thi. Trong
khi cấm đoán những nỗ lực về quyền
lực mềm của Trung Quốc sẽ là sai lầm,
chỉ v́ đôi khi họ đổi thành quyền
lực bén, điều quan trọng là theo dơi lằn
ranh cách biệt này một cách cẩn thận. Ví
dụ như Hanban, cơ quan chính phủ điều hành
500 Học viện Khổng tử và 1000 lớp học
Khổng giáo mà Trung Quốc hỗ trợ trong các trường
đại học và các trường học trên
thế giới để dạy ngôn ngữ và văn hoá
Trung Quốc, chúng ta phải chống lại sự cám
dỗ nhằm hạn chế tự do học thuật.
Việc vượt qua giới hạn này đó đă
dẫn đến sự tan ră của một số
Học viện Khổng tử. Như
những trường hợp như vậy chỉ rơ,
biện pháp pḥng vệ tốt nhất chống lại
việc Trung Quốc trong việc sử dụng các chương
tŕnh quyền lực mềm thành quyền lưc bén là
những bày tỏ cởi mở các nỗ lực như
thế. Và đây chính là điểm mà các nền dân
chủ có lợi thế. *** Joseph
S. Nye, Jr.,
cựu trợ lư Bộ trưởng Quốc pḥng Hoa
Kỳ và Chủ tịch Hội đồng T́nh báo
Quốc gia Hoa Kỳ, là Giáo sư Đại học
Harvard. Ông là tác giả của
cuốn sách Is
the American Century Over? Nguyên tác: China’s Soft and Sharp
Power https://www.project-syndicate.org/.../china-soft-and-sharp-power |