Ấn Độ hợp tác xây cảng biển tại Iran để đối trọng với Trung Quốc Trọng Thành |
Ít
năm gần đây, Ấn Độ cường
quốc châu Á, cũng là quốc gia đông dân thứ
hai thế giới, đang có nhiều nỗ lực
mở rộng ảnh hưởng của ḿnh, thoát
khỏi cái bóng của người khổng lồ Trung
Quốc. Trong lúc ư tưởng chiến lược
về một vùng "Ấn Độ-Thái B́nh Dương
tự do và mở cửa", đang c̣n được
Bộ Tứ Mỹ-Nhật-Úc-Ấn bàn thảo, th́
tuyến đường từ Ấn Độ vươn
tới châu Âu, đối trọng với dự án Con
Đường Tơ Lụa trên bộ của Trung
Quốc, đang thành h́nh, đặc biệt với
việc New Delhi và Iran hợp tác xây dựng cảng
biển Chabahar. 1)
Hợp tác Ấn Độ - Iran xây cảng biển
Chabahar đang ở giai đoạn nào ? Trong
chuyến công du giữa tháng 2/2018, tổng thống Iran
Hassan Rohani và thủ tướng Ấn Độ Narendra
Modi đă kư kết 9 thỏa thuận hợp tác, trong
đó thỏa thuận quan trọng nhất cho phép New
Delhi thuê một phần cảng biển chiến lược
Chabahar, nằm ở vị trí cửa ngơ của vùng
Vịnh Persic (1). Cảng
Chabahar – thuộc tỉnh Sistan Balouchistan, đông nam Iran
- vừa được khánh thành hồi đầu tháng
12/2017, sau hơn mười năm xây dựng, với
đầu tư một tỉ euro, trong đó phần
đóng góp ban đầu của Ấn Độ là
khoảng 25%. Iran và Ấn Độ đă xúc tiến bàn
về dự án này từ năm 2003. Công
tŕnh - do một công ty có quan hệ gần gũi
với Vệ Binh Cộng Ḥa Iran – đă nhiều
lần bị gián đoạn do các trừng phạt
quốc tế nhằm buộc Teheran từ bỏ tham
vọng hạt nhân quân sự. Sau khi các trừng
phạt được nới lỏng sau thỏa
thuận hạt nhân giữa Iran với các cường
quốc năm 2015, tiến độ xây dựng
được đẩy mạnh. Chabahar
là cảng biển lớn có khả năng tiếp
nhận các tàu containeur với trọng tải 100.000
đến 200.000 tấn. Đây cũng là cảng
biển lớn ở nước ngoài đầu tiên mà
Ấn Độ tham gia xây dựng. Cảng
Chabahar nằm trong một dự án giao thông thủy
bộ hỗn hợp của New Delhi với Iran, trong
đó phần đầu tư chính 1,6 tỉ đô la là
dành để xây dựng tuyến đường
sắt nối liền cảng Chabahar với thành
phố Zahedan, nằm sát với biên giới Afghanistan, cách
cảng biển khoảng 650 km.
Theo
thỏa thuận được kư kết vừa qua
giữa Teheran và New Delhi, kể từ tháng 5 tới,
Ấn Độ có quyền sử dụng một
phần cảng Chabahar, với hợp đồng trước
mắt 18 tháng. Theo một thỏa thuận sơ bộ
song phương hồi 2016, Ấn Độ có thể
sử dụng một phần cảng biển Iran trong 10
năm. 2)
Cảng Iran mang lại lợi ích chiến lược
cụ thể trước mắt nào cho Ấn Độ
? Đối
với Ấn Độ, cảng biển Chabahar mang
lại rất nhiều lợi ích chiến lược
quan trọng, trước hết bởi đây là cánh
cửa giúp hàng hóa của Ấn Độ đến
được với khu vực Trung Á, mà không cần
thông qua hệ thống đường xá của
Pakistan, mà nhiều trục đường chính do Trung
Quốc đầu tư (trong khuôn khổ kế
hoạch Con Đường Tơ Lụa Mới). Phát
biểu với báo chí trong nước sau lễ kư
kết với Iran, thủ tướng Ấn Độ
Narendra Modi gọi cảng Chabahar là « cánh cổng vàng
» mở ra con đường để đến
với Afghanistan, và Trung Á. Chabahar
trước hết là một cầu nối giữa
Ấn Độ và Iran – hai láng giềng không có biên
giới chung trên bộ - trong lúc quan hệ thương
mại song phương đang tăng trưởng
mạnh. Trong năm qua, Ấn Độ nhập khẩu
khoảng 10 tỉ đô la hàng hóa của Iran, trong đó
chủ yếu là dầu mỏ. Hàng hóa từ Ấn
Độ đến Iran ước tính vài tỉ đô
la, trong đủ chủ yếu là gạo, chè, thép, kim
loại, máy móc, dược phẩm. Tuy nhiên, hy vọng
chủ yếu của Ấn Độ là, thông qua
cảng biển Iran, phá vỡ được thế án
ngữ phía bắc của quốc gia láng giềng thù
địch Pakistan từ trước đến nay. New
Delhi hy vọng tăng gấp rưỡi trao đổi
mậu dịch với Afghanistan trong ṿng ba năm
tới.
Đối
với New Delhi, lợi ích của tuyến đường
này không chỉ là về « thương mại, kinh
tế, hay ngoại giao », mà cho phép Ấn Độ
liên thông trở lại với các vùng đất phía
bắc, nơi Ấn Độ đă có quan hệ « lịch
sử, văn hóa, văn minh » rất lâu đời.
Mục tiêu chính trị hàng đầu của Ấn
Độ và Iran trong việc xây dựng cơ sở
hạ tầng giao thông này là tăng cường hỗ
trợ Afghanistan, đất nước ch́m trong nội
chiến từ hơn 10 năm nay, nhằm đẩy lùi
khủng bố, khôi phục « ḥa b́nh, ổn định
», thúc đẩy phát triển và xây dựng một « thể
chế đa nguyên » tại Afghanistan, theo phát
biểu của thủ tướng Ấn Độ. 3)
Ấn Độ phải vượt qua những trở
lực nào để khai thác được lợi
thế do tuyến đường mới tới
Afghanistan, qua cảng biển Chabahar ? Cơ
sở hạ tầng cảng biển Chabahar và tuyến
đường tới biên giới Afghanistan có thể
mau chóng hoàn tất. Thế nhưng, để khai thác
thực sự được lợi thế này, New Delhi
phải vượt qua nhiều trở lực. Nhà nghiên
cứu Ali Malik - làm việc trong chương tŕnh Nam Á
của Stimson Center, một trung tâm tư vấn về chính
trị quốc tế có trụ sở tại Mỹ -
(2), cảnh báo là chỉ riêng cơ sở hạ
tầng này không hề đảm bảo các thành công
như mong muốn. Hai
thách thức lớn nhất với Ấn Độ là
t́nh trạng an ninh bất ổn ở Afghanistan và tăng
trưởng kinh tế trong nước có chiều
chững lại trong hai năm gần đây. Năm
2015, Ấn Độ xuất sang các nước Trung Á
khoảng 950 triệu đô la hàng hóa, trong khi của
Trung Quốc là 18 tỉ. Theo nhà chức trách Ấn
Độ, hàng hóa nước này không cạnh tranh
nổi với hàng Trung Quốc rất rẻ, do
được trợ giá, và bán phá giá. Bên cạnh
đó, các mặt hàng công nghiệp cũng không
phải là thế mạnh của Ấn Độ.
Nếu không cải thiện khả năng sản
xuất trong nước, Ấn Độ rất dễ
dàng đánh mất sân chơi này về tay Trung
Quốc. Thách
thức thứ hai mà Ấn Độ phải vượt
qua, trong trường hợp Afghanistan, là bảo đảm
được an ninh cho hàng hóa, từ thành phố
đường biên Iran, đến được
với các trung tâm kinh tế trong nội địa
Afghanistan, là Herat, Kandahar, Kaboul và Marar-e-Sharif. Để
đến được các địa điểm này,
hàng Ấn Độ phải vượt qua 44 huyện,
nằm dưới sự kiểm soát của Taliban, và
117 huyện đang tranh chấp. T́nh h́nh an ninh tại
Afghanistan dự kiến sẽ c̣n xấu hơn nữa
trong thời gian tới, với việc phe Taliban mở
nhiều cuộc phản công trên quy mô cả nước.
Nhà nghiên cứu của Stimson Center đặt câu
hỏi : « Liệu New Delhi có cần tính tới
việc hợp tác với Taliban để bảo đảm
hàng hóa được vận chuyển an toàn ? Và chính
quyền Kaboul có vai tṛ ǵ trong các đàm phán ? ». Chưa
kể đến việc cảng Chabahar của Iran,
với đầu tư Ấn Độ, cũng
phải đối mặt với sự cạnh tranh gay
gắt của cảng biển Gwadar của Pakistan, do
Trung Quốc đầu tư, nằm cách đó
khoảng 100 km. Cảng biển Pakistan cũng cho phép hàng
hóa quốc tế từ ngoài biển đến với
Afghanistan. Cũng
cùng một quan điểm với nhà nghiên cứu trên,
giáo sư Tridivesh Singh Maini, trường Jindal School of
International Affairs (3), trụ sở tại New Delhi, hoan nghênh
ước mơ về một Con Đường Tơ
Lụa xuyên Á khác không phụ thuộc vào Trung
Quốc, và cảng Chabahar mở ra một cơ hội
rất tốt cho dự án này, đồng thời lưu
ư chính quyền Ấn Độ đây là một
dự án « khổng lồ ».
Đối
với New Delhi, dự án nối liền Ấn Độ
với Afghanistan qua cảng Chabahar của Iran chỉ là
một phần trong một kế hoạch khổng
lồ không kém, nối liền Ấn Độ với
châu Âu thông qua Trung Đông và các nước Cộng Ḥa
Liên Xô cũ. Đầu tháng 2/2018 này, New Delhi chính
thức tham gia thỏa thuận giao thông Ashgabat, nối
liền Nam Á với châu Âu, với các thành viên Iran,
Kazakhstan, Oman, Turkmenistan và Uzbekistan (4). Dự án Ashgabat cũng
sẽ liên thông với tuyến Hành Lang Giao Thông
Quốc Tế Bắc Nam (The International North–South Transport
Corridor - INSTC) dài hơn 7.200 km, nối liền Ấn
Độ, Iran, Afghanistan, Armenia, Azerbaijan, Nga và châu Âu.
Dự án do Nga, Ấn Độ và Iran chủ trương
từ năm 2002. ---- (1) Theo Hindustan Times, Nikkei Asian
Review, Tribune de Genève và South China Morning Post. (2) Trong bài « India Lacks a
Competitive Trade Strategy for Chabahar » trên mạng The
Diplomat, ngày 23/01/2018. (3) South China Morning Post, ngày
19/02/2018. (4) Bài « Signification of India
joining the Ashgabat Agreement », đăng tải ngày
12/02/2018, của chuyên gia chính trị quốc tế
Phunchok Stobdan, cựu đại sứ Ấn Độ
tại Kyrgystan. |