Lối
thoát nào khả thi cho Iran ?
Tú Anh |
Kinh tế của Iran suy sụp từng ngày. Tiền
tệ mất giá, dân chúng bất b́nh. Lệnh trừng
phạt của Mỹ có hiệu lực kể từ ngày
07 tháng 08 năm 2018 càng làm t́nh h́nh xấu thêm. Tuy
một số nhân vật quyền lực của chế
độ, như tướng Qassem Soleimani, thách thức
Mỹ tấn công nhưng theo giới phân tích, Teheran không
c̣n giải pháp nào khác ngoài nhượng bộ
ngoại giao, cam kết giảm căng thẳng trong khu
vực, nh́n nhận sai lầm và sửa đổi chính
sách kinh kế, vốn dành độc tôn cho vệ binh
Hồi Giáo. RFI
đặt câu hỏi với giáo sư Pháp gốc
Iran, Djamchid Assadi, đại học thương
mại Dijon-Bourgogne : Trước
hết, một số biện pháp trừng phạt Iran,
đ́nh chỉ sau thỏa thuận hạt nhân 2015, đă
được tái lập kể từ thứ hai 07/08.
Hệ quả sẽ như thế nào cho nền kinh
tế Iran? Djamchid
Assadi : Với những
hệ quả không tốt. Trong số 4 biện pháp
trừng phạt, 3 biện pháp tác động trực
tiếp vào kinh tế. Thứ nhất là cấm Iran giao
dịch bằng đôla. Điều này có nghĩa là
nếu Iran luồn lách xuất khẩu được
dầu hỏa, th́ cũng không thể nhận tiền
bằng đôla, đôla là ngoại tệ để thương
lượng buôn bán trên thị trường dầu khí.
Nhưng biện pháp thứ hai mới khắc nghiệt
hơn nữa : cấm Iran đàm phán bằng kim bản
vị, tức sử dụng vàng. Như thế, Iran không
thể bán dầu khí đổi lấy đôla hay vàng. Iran
chỉ c̣n hai giải pháp khả thi : thứ nhất là
bán dầu, nhưng không nhận tiền ngay lập
tức. Nhưng do dầu hỏa là nguồn thu nhập
chính của Iran, th́ giải pháp này coi bộ không
thuận tiện lắm. C̣n lại giải pháp khả
thi thứ hai là trao đổi mậu dịch :
đưa dầu đổi hàng hóa. Vấn đề là
giải pháp này không hấp dẫn bởi v́ Iran
gần như bị bắt buộc phải mua những
loại hàng, mà đối tác muốn đưa th́
đưa, không có cách nào thương lượng v́
ở thế yếu. Cựu tổng thống Mamouud
Ahmadinejad đă thử với Pakistan và Trung Quốc
lối mậu dịch lấy dầu đổi hàng.
Cuối cùng Iran nhận hàng sản xuất kém chất
lượng của Trung Quốc và gạo mốc
của Pakistan, gây ra một số vấn đề
sức khỏe cho dân chúng. Biện
pháp trừng phạt thứ ba của Mỹ là cấm bán
kim loại cần thiết cho công nghiệp xe hơi
Iran. Kỹ nghệ xe hơi là hoạt động kinh
tế đứng hạng ba sau dầu hỏa và xây
dựng. Sản xuất công nghiệp suy thoái, thất
nghiệp gia tăng, lạm phát phi mă sẽ đè
nặng lên nền kinh tế Iran. RFI
: Tuy nhiên, kinh tế Iran đă bị một số tác
động tiêu cực ngay trước khi lệnh
trừng phạt có hiệu lực ? Djamchid
Assadi : Đúng vậy,
bởi v́ bạn hàng của Iran đă tiên liệu
từ lâu, không đợi nước tới chân
mới nhảy. Hệ quả sẽ được
thấy rơ từ nay đến tháng 11 khi loạt
cấm vận thứ hai được thi hành với
những biện pháp nghiêm ngặt áp đặt đối
với ngành dầu hỏa Iran. Cụ thể, công ty
lọc dầu lớn nhất của Ấn Độ
đă từ bỏ ư định mua dầu của Iran. RFI
: Đâu là phần thiệt hại do Mỹ trừng
phạt và đâu là phần trách nhiệm do chế
độ giáo quyền quản lư kém đưa đến
t́nh trạng kinh tế thảm hại ngày nay ? Djamchid
Assadi : Chắc chắn là
do quản lư kém. Kẻ nào cho phép đổi ngoại
tệ với giá hời để nhập khẩu xe hơi
đắt tiền ? Ai đă cho những người
sống bằng tiền cho vay đặc quyền,
biển thủ tiền công quỹ ? Nếu không
phải là chính phủ và các cơ quan nhà nước,
th́ ai bật đèn xanh kư những hợp đồng
khổng lồ với các công ty của lực lượng
vệ binh cách mạng ? Nếu ngày nay Iran bị
trừng phạt th́ cũng v́ chế độ giáo
quyền quản lư kém chính sách đối ngoại. T́nh
h́nh kinh tế đă tồi tệ từ lâu trước
khi các biện pháp trừng phạt rơi xuống.
Với lệnh trừng phạt, t́nh h́nh sẽ xấu
hơn trong tương lai. Dự pḥng cũng như tranh
đấu để Mỹ bỏ trừng phạt là
thuộc bổn phận của chính quyền Iran. Nhược
điểm : thiếu viễn kiến RFI
: Như thế, vấn nạn của Iran không phải là
kinh tế mà bắt nguồn từ chính trị ? Djamchid
Assadi : Chắc chắn như
thế. Những nguyên nhân sâu xa làm cho Iran khốn đốn
bắt nguồn từ kinh tế lẫn chính trị,
vừa quốc gia lẫn quốc tế. Để thoát
ngơ cụt, phải t́m những giải pháp phù hợp
với thực tế. Trên
b́nh diện quốc gia, phải cởi trói kinh tế và
trong sạch hóa kinh tế. Chuyện này đ̣i hỏi
người lănh đạo phải có nghị lực chính
trị và một tầm nh́n rộng. Trên
lănh vực quốc tế, chúng ta đang ở trong
thời đại toàn cầu hóa, trong đó kinh tế
chỉ phát triển, nếu có quan hệ và trao đổi
với các nước ngoài. Thế mà Iran ngày nay đang
lâm vào ngơ cụt, đó là v́ chế độ gây căng
thẳng trong khu vực và với thế giới. Xung
đột đáng trách giữa hai hệ phái Shia-Sunni, căng
thẳng với Israel và những nước khác
nữa, không phải là cách thuận lợi cho trao đổi
quốc tế. Ngày nào mà các mối căng thẳng này
c̣n tồn tại th́ kinh tế Iran buộc phải loanh
quanh trong nước, sẽ không được nước
ngoài bỏ vốn đầu tư. Không có đầu
tư th́ không thể vực dậy kinh tế. Tổng
thống Rohani từng tuyên bố hồi đầu
nhiệm kỳ là Iran cần 180 tỷ đôla trong
bốn năm để tạo công ăn việc làm
cần thiết. Iran không có số tiền này mà
phải mời đầu tư nước ngoài. Người
nước ngoài nào bỏ tiền đầu tư vào
Iran, nếu chính người Iran không bỏ tiền ra ? RFI
: Cũng để lách trừng phạt, chính quyền
Iran thông báo một loại tiền ảo. Dự án này
đă đi đến đâu hay thật sự chỉ
là tuyên truyền ? Djamchid
Assadi : Đây là một
dự án bất cập. Ông có nghĩ rằng Mỹ
chỉ muốn trừng phạt một công ty làm ăn
với chế độ Teheran và sẽ không làm
được ǵ, nếu công ty này giao dịch bằng
tiền ảo ? Tiền ảo không phải là giải
pháp khả thi. Chính quyền Iran cũng tính đến
chuyện thay thế đôla bằng đồng euro. Theo
tôi, Iran không thể vừa than phiền tại sao
bị trừng phạt vừa tiếp tục tạo căng
thẳng với các láng giềng và cộng đồng
quốc tế. Nếu đă chọn con đường
đối đầu th́ đừng trách tại sao
bị trừng phạt. RFI
: Giới đầu tư quốc tế rút lui, đất
nước bị khủng hoảng kinh tế và xă
hội. Liệu chính quyền Iran sẽ đàm phán
trở lại một hiệp định về hạt
nhân như yêu cầu của Donald Trump hay không ? Djamchid
Assadi : Chính quyền Iran
không có một con đường nào khác. Bản thân tôi,
tôi không thích quyết định của tổng
thống Mỹ, đơn phương rút nước
Mỹ ra khỏi hiệp định hạt nhân 2015. Liên
Hiệp Châu Âu không bỏ hiệp định, nhưng
cũng đ̣i hỏi Iran những điều kiện tương
tự như tổng thống Donald Trump. Một cách rơ ràng,
Donald Trump muốn nói ǵ : « OK, chúng ta có thể
tiếp tục giữ hiệp định hạt nhân,
nhưng Mỹ không muốn Iran trang bị tên lửa
để tiêu diệt Israel, chúng tôi không muốn
chiến tranh mạng, không muốn Iran tấn công đồng
minh của chúng tôi trong khu vực… ». Thế mà
trong khu vực, nước Pháp có căn cứ quân
sự ở Các Tiểu Vương Quốc Ả
Rập Thống Nhất, Hoa kỳ có căn cứ quân
sự ở Ả Rập Xê Út. Do vậy, theo tôi,
chế độ Hồi Giáo Iran không có một giải
pháp nào khác ngoài giải pháp tôn trọng không những
hiệp định hạt nhân, mà c̣n phải nhượng
bộ trong chính sách đối ngoại. RFI
: Tương lai Iran sẽ ra sao ? Djamchid
Assadi : Không dám làm ông
thầy bói tóan, tôi thấy Iran có thể chọn
một trong hai thái độ này thôi : Một là chính
quyền chấp thuận thi hành các yêu sách của
cộng đồng quốc tế để hết
bị trừng phạt. Hai là chính quyền
đương cự lại và sẽ rơi vào t́nh
trạng bế tắc kinh tế. Trong trường
hợp thứ hai, sẽ khó tránh khỏi dân chúng ngày càng
phẫn nộ và đưa đất nước vào ṿng
xóay cách mạng và trấn áp thô bạo. Bi
kịch của Iran : đơn độc Phân
tích trên đây của giáo sư Djamchid Assadi
về nhược điểm của Iran dường như
phản ánh quan điểm của thượng tầng
lănh đạo Iran cho dù lực lượng Vệ binh cách
mạng, thành phần ưu quyền đặc lợi
kiểm sóat kinh tế Iran, phủ nhận. Một
tuần sau khi lệnh trừng phạt bắt đầu
có hiệu lực, giáo chủ Ali Khamenei công
khai nh́n nhận « vấn đề của Iran » phát
xuất từ quản lư kém cỏi chứ không
phải chỉ v́ áp lực của Mỹ.
Trong thông điệp đọc tại Teheran, lănh đạo
tối cao Iran tuyên bố : « các
chuyên gia kinh tế nghĩ rằng căn nguyên các
vấn đề khó khăn của Iran phát xuất
từ bên trong Iran chứ không phải do bên ngoài. Tôi không
nói rằng trừng phạt không gây tác hại, nhưng
cốt lơi vẫn là cách thức chúng ta xử lư ». Phải
chăng phe bảo thủ trong chế độ bắn tín
hiệu « cảnh báo » cho tổng thống Rohani không
được tiếp xúc với Donald Trump trong bối
cảnh có tin đồn « thương lượng
mật » ? Tổng
thống Rohani là « chốt an toàn » bảo
vệ chế độ trong bối cảnh t́nh h́nh chính
trị và kinh tế Iran đă căng thẳng đến
cao độ như một « nồi áp suất ».
Nếu nhân vật đại diện cho phe ôn hoà
bị thất sủng, cả chế độ Iran
sẽ lung lay, theo phân tích của một nhà ngoại
giao tây phương tại Teheran. Trong
tuyên bố hôm thứ hai 13/08 trích dẫn bên trên, Ayatollah
Khamenei c̣n khẳng định : không
muốn chiến tranh nhưng cũng không đàm phán
với Mỹ. Trong khi đó, bộ Quốc Pḥng Iran
loan báo hoàn thành tên lửa thế hệ mới « di
động và chính xác ». Vấn
đề là trước áp lực thô bạo của
tổng thống Donald Trump, Teheran dựa vào ai để
đối phó ? Cô đơn, không bạn bè là bi
kịch quốc gia của Iran. Liên
Hiệp Châu Âu gần như đă đầu hàng :
Siemens, Damler-Mercedes, Airbus,Total,Renault, Peugeot … ngưng
họat động tại Iran. Tiếp theo là đến
lượt các ngân hàng. Chính quyền Nga tuy tuyên bố
cường điệu « không để cho Mỹ
bắt nạt Iran », nhưng tập đoàn sản
xuất dầu khí lớn nhất của Nga, Lukoil, đă
rút lui. Trung Quốc một ḿnh không thể thay thế
Nga và Liên Hiệp Châu Âu ủng hộ Iran, v́ Bắc
Kinh sợ mất thị trường Hoa Kỳ (Libération
ngày 09/08/2018). |