Người
Kurd: Dân tộc không có quốc gia Theo National Geographic |
Người
Kurd đóng vai tṛ trung tâm trong nhiều vấn đề
nhạy cảm ở Trung Đông, từ giải
quyết xung đột ở Syria cho đến cuộc
chiến chống Nhà nước Hồi giáo tự xưng
(IS). Dù vậy, người Kurd cho đến nay vẫn
được coi là dân tộc không có quốc gia.
Bản
đồ khu vực người Kurd sinh sống, trong
đó phần lớn nằm ở Thổ Nhĩ Kỳ.
Ảnh: CIA. Nếu
bạn không thể chỉ vào Kurdistan trên bản đồ,
bạn sẽ giống nhiều người khác bởi
v́ đây không phải là một quốc gia có chủ
quyền được thế giới công nhận. Nhưng
đối với người Kurd, một dân tộc khoảng 30
triệu người, Kurdistan chính là đất nước
của họ. Vùng đất này nằm ở phần
giáp nhau của Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Iraq và Syria – nơi
xảy ra nhiều biến động chính trị - và
những người Kurd sống tại đó là nhóm người
không quốc tịch đông nhất thế giới. Người
Kurd là cư dân bản địa tại khu vực Trung
Đông và có nguồn gốc Ấn – Âu. Tuy nhiên, không phải tất cả người
Kurd đều theo một tôn giáo chung. Mặc dù
phần lớn người Kurd là tín đồ Hồi
giáo ḍng Sunni, nhưng họ cũng thực hành các tôn
giáo khác. Người
Kurd có nhiều đặc điểm chung về ngôn
ngữ và bản sắc văn hóa dân tộc. Những
điểm tương đồng này xuất hiện vào
thời Trung cổ. Kể từ đó, người Kurd
đă đóng vai tṛ quan trọng trong lịch sử
của Iran, Iraq, Syria và Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay. Trong
lúc người Kurd phát triển mạnh mẽ và có
tầm ảnh hưởng lớn đến khu vực,
Đế quốc Ottoman
chiếm phần lớn lănh thổ của họ vào
những năm
1500. Sự thất bại của đế
quốc này trong cuộc Chiến tranh thế giới
lần thứ nhất đă giáng một đ̣n
mạnh vào người Kurd. Theo Hiệp ước Sèvres
năm 1920, quân Đồng minh lên kế hoạch để
Kurdistan tự trị sau khi Đế quốc Ottoman
giải thể. Đó là chiến thắng cho phong trào
giải phóng dân tộc của người Kurd, nhưng
đáng tiếc hiệp ước này bị thất
bại. Nguyên nhân là do Thổ Nhĩ Kỳ đàm phán
lại với quân Đồng minh, và Hiệp
ước Lausanne kư kết năm 1923 đă từ
bỏ kế hoạch cho một nhà nước Kurdistan
tự trị. Kể từ thời điểm đó,
người Kurd thực hiện nhiều nỗ lực
để thiết lập nhà nước của riêng
họ nhưng đều không thành công. Khao
khát có một quốc gia độc lập của người
Kurd được coi là mối nguy hiểm tại
bốn quốc gia mà họ đang sinh sống. V́
vậy họ đă bị bức hại và kỳ
thị trong nhiều thế kỷ. Ở
Thổ Nhĩ Kỳ, người Kurd là dân tộc
thiểu số lớn nhất.
Tuy nhiên, người Kurd luôn phải đối mặt
với sự đàn áp của quốc gia này, bao
gồm lệnh cấm đối với ngôn ngữ
của họ. Nhiều người nói, xuất bản
sách, hoặc hát bằng tiếng Kurdish bị bắt và
bỏ tù. Đây là nguyên nhân khiến phong trào đ̣i
ly khai của người Kurd diễn ra khá mạnh
mẽ, và họ đă nhiều lần đụng độ
với quân đội Thổ Nhĩ Kỳ. Trong cuộc
xung đột giữa người Kurd và Thổ Nhĩ
Kỳ từ năm 1984 đến năm 1999, ước
tính có hơn 40.000 người thiệt mạng, trong
đó đa số là thường dân người Kurd. Cuộc
chiến của Thổ Nhĩ Kỳ nhằm đánh
bại các chiến binh người Kurd lan sang cả
Syria – nơi người Kurd cũng là dân tộc
thiểu số lớn nhất. Trong khi người Kurd
ở Syria từ lâu phải đối mặt với
sự áp bức của nhà nước ở đó,
nhiều nhóm dân quân người Kurd đă chiếm
quyền kiểm soát các vùng rộng lớn ở
miền Bắc Syria trong cuộc nội chiến, thường
là trong khi họ hợp
tác với lực lượng quân đội Mỹ
để chống lại Nhà nước Hồi giáo
tự xưng (IS) từ năm 2014.
Một
nữ chiến binh người Kurd ở Syria tham gia
huấn luyện chống IS. Ảnh: CNN. Đầu
tháng 10 năm 2019, Mỹ rút quân ra khỏi biên giới
Thổ Nhĩ Kỳ – Syria.
Lợi dụng thời cơ này, quân đội Thổ
Nhĩ Kỳ tiến hành một cuộc tấn công vào
lănh thổ Syria do người Kurd chiếm đóng
với chiến dịch mang tên “Mùa xuân Ḥa b́nh”. Nếu lực lượng người
Kurd tại Syria càng lớn mạnh, càng được
nước ngoài hậu thuẫn, tất yếu sẽ
cổ vũ cho những phong trào đ̣i độc
lập của người Kurd ngay trong lănh thổ
của Thổ Nhĩ Kỳ. Các máy bay chiến đấu
và pháo binh Thổ Nhĩ Kỳ đă oanh tạc
nhiều mục tiêu của lực lượng người
Kurd tại khu vực Đông Bắc Syria, nhằm vào Các
Đơn vị bảo vệ nhân dân người Kurd
(YPG) và các lực lượng thuộc đảng Công
nhân người Kurd (PKK), vốn bị Ankara liệt vào
danh sách các tổ chức khủng bố. Chiến
dịch quân sự trên hứng chịu nhiều ư
kiến phản đối mạnh mẽ của
cộng đồng quốc tế. Họ cho rằng
chiến dịch là hành động xâm lược, có
nguy cơ dẫn đến một thảm họa nhân
đạo lớn chưa từng có và sự hồi
sinh của tổ chức khủng bố IS. Tại
Iraq, người Kurd trải qua hàng thập kỷ đấu
tranh và đổ máu.
Trong cuộc chiến tranh Iran-Iraq vào thập niên 1980,
Iraq tấn công thường dân người Kurd bằng
vũ khí hóa học và một cuộc nổi loạn
của họ đă bị đàn áp dă man. Hàng chục
ngh́n người Kurd thiệt mạng trong cuộc xung
đột và hàng trăm ngh́n người khác buộc
phải chạy trốn. Trong cuộc Chiến tranh vùng
Vịnh lần thứ nhất diễn ra năm 1990
– 1991, hơn 1,5 triệu người Kurd trốn sang
Thổ Nhĩ Kỳ. Trước t́nh cảnh đó, Thổ Nhĩ
Kỳ đóng cửa biên giới và những người
Kurd tị nạn lâm vào hoàn cảnh khó khăn cho đến
khi lực lượng liên minh do Mỹ đứng đầu
tạo ra một “nơi trú ẩn an toàn” cho họ. Sau khi Liên Hợp Quốc có những động
thái nhằm bảo vệ người Kurd, Iraq
đă cho phép thành lập Chính quyền Khu vực
của người Kurd (KRG) ở phía Bắc để
kiểm soát một phần đất nước này. Người
Kurd là dân tộc lớn thứ ba ở Iran.
Họ liên tục nổi dậy trong thập niên 1980 và
1990 nhằm chống lại sự đàn áp của nhà
nước Cộng ḥa Hồi giáo Iran. “Ngày
nay, người Kurd luôn cảm thấy ḿnh như
bị tước quyền công dân ở quốc gia này”, theo nhà nghiên cứu Trung Đông Shahram Akbarzadeh. Trong
tương lai, liệu căng thẳng sẽ nguội
dần tại khu vực Trung Đông, hay những
biến động chính trị gần đây ở
miền Bắc Syria sẽ tiếp tục tạo ra
nhiều cuộc xung đột khác giữa Thổ Nhĩ
Kỳ và người Kurd? Điều
duy nhất có thể khẳng định là người
Kurd sẽ tiếp tục đấu tranh cho một
quốc gia của riêng họ. (Theo
National Geographic) |