Trung Đông: Nguồn
Gốc Xung Đột Và Triển Vọng Đ́nh
Chiến (Phần Bổ Sung) TS. Đỗ Kim Thêm
|
Nguồn
gốc xung đột Trọng
tâm của cuộc xung đột Trung Đông là yêu sách
về chủ quyền lănh thổ nằm giữa Jordan và
Địa Trung Hải của cả hai phía Israel và
Palestine. Israel
chiếm đến 78% lănh thổ và c̣n lấn
chiếm thêm 22% sau cuộc chiến năm 1967. Sau đó,
chính quyền cho tái định cư dân chúng trong
một chương tŕnh chỉnh trang lănh thổ quy mô.
Palestine mong muốn thành lập một nhà nước riêng
trên cùng lănh thổ. Ba
điểm chính gây tranh căi giữa hai bên là: 1)
phân định biên giới tương lai giữa Israel
và Palestine. Liên quan đến vấn đề này là
quyền kiểm soát thuỷ lộ dùng làm tài nguyên và
các khu định cư cho người Do Thái trong lănh
thổ bị chiếm đóng; (2)
t́nh trạng sử dụng độc quyền thủ
đô Jerusalem và 3)
quyền hồi cư của những người
Palestine đang sống tị nạn ở các quốc
gia láng giềng sau Chiến tranh năm 1967. Việc
giải quyết vấn đề trở nên khó khăn
hơn v́ c̣n có khía cạnh tôn giáo và lịch sử. Về
phía Israel, những người định cư tuyên
bố, toàn bộ lănh thổ được Chúa chu
cấp cho riêng họ và Liên Hiệp Quốc
đồng ư, một quyền sở hữu bất
khả chuyễn nhượng mang tính thiêng liêng và tinh
thần dân tộc. Họ cảm thấy thực thi yêu
sách này là đương nhiên hợp pháp và có
quyền sách nhiểu và hủy hoại tài sản
của cư dân Palestine. Chính phủ Israel mặc nhiên
cho phép họ trọn quyền sử dụng mà không
quan tâm đến các nguyên tắc pháp quyền hay nhân
quyền của dân Palestine. Về
phía Palestine, những người Hồi giáo cực
đoan thường trích dẫn Kinh Koran để
biện minh cho việc từ chối đàm phán với
Israel và luôn kêu gọi thánh chiến để chống
lại sự áp bức và chiếm đoạt đất
đai Palestine cũ. Ở
trong Dải Gaza do Hamas kiểm soát, việc phản đối
công khai thái độ này là không được
chấp nhận, nhưng có bị giới hạn ở
phía Tây ngạn nơi do nhóm Fatah cai trị. Dựa vào
sự chiếm đóng này, ai lên tiếng chỉ trích
phải lo đối mặt với những cáo buộc
là không trung thành. Nói
chung, sự chia rẽ trong nội bộ của Palestine
thúc đẩy các xu hướng chống lại ư
kiến dân chủ mà chỉ có hành sử độc
đoán trong vùng. Dải
Gaza Chính
quyền Israel khi chiếm đóng Dải Gaza cũng
phải trả cái giá của nó. Các tổ chức
đấu tranh cho nhân quyền tại Israel tung ra
nhiều chiến dịch làm suy yếu uy tín của
họ. Ngược lại, các nhóm ủng hộ chính
phủ cũng t́m cách chống lại khi đề cao
chính quyền áp dụng luật pháp hạn chế
phạm vi hoạt động của các tổ chức
xă hội dân sự. Hiện
nay, chính quyền Netanyahu theo chủ trương cực
hữu, tham nhũng, thiếu hiệu năng, do đó
đang có nhiều người cảnh báo về
nền dân chủ tại Israel bị khủng hoảng. Cuộc
xung đột cũng mang một khía cạnh xă hội.
Dải Gaza có đông dân Palestine cư ngụ, nhưng
tiềm năng kinh tế đă không được khai
thác kể từ năm 2007. Trong
số cư dân có 55% đang sống bằng viện
trợ nhân đạo; thất nghiệp ở mức
khoảng 40% và cao tới 60% trong số những người
20-24 tuổi, đây là một trong những tỷ
lệ cao nhất trên thế giới. V́ chính quyền
Palestine không có khả năng chi trả tiền điện
đúng hạn và đầy đủ, nên Israel chỉ
cấp điện trung b́nh bốn giờ mỗi ngày. Nỗ lực tái thiết tŕ trệ
Lư
do chính cho trở lực này là vật liệu xây
dựng và các mặt hàng nhu yếu kinh tế luôn khan
hiếm, trong khi các thủ tục cấp phép hàng
nhập khẩu của Israel rất giới hạn. Sau
năm 2017, bang giao giữa Ai Cập và Hamas có nhiều
cải thiện, nên bắt đầu có các mặt hàng
nhập khẩu từ Ai Cập, nhưng cũng không bù
đắp cho sự thiếu hụt do các biện pháp
phong tỏa quy mô của Israel gây ra. Chính
quyền trự trị Palestine (Palestine Autority, PA)
sống nhờ cấp viện nhỏ giọt của các
nhà tài trợ thuộc các định chế quốc
tế kể từ khi có quyền tự chủ từ năm
1994. Mặc dù được hỗ trợ ngân
sách, nhưng cơ quan PA không thể trả lương
đầy đủ cho nhân viên. T́nh
h́nh kinh tế và xă hội tồi tệ của
Palestine là lư do chính dẫn đến việc xung đột
nội bộ và với Israel. Do
đó, phát triển bền vững cho Palestine chỉ có
thể thực hiện được nếu Israel
giải tỏa các tuyến giao thông ở phía Tây
ngạn và mở rộng các cửa khẩu biên
giới với Dải Gaza. Trong lúc này, xây dựng
một nền kinh tế tự quản ở phía Tây
ngạn Gaza không thể đặt ra. Triển
vọng đ́nh chiến Theo
tin mới nhất cho biết, kể từ thứ Hai cho
đến nay, có ít nhất 211 người Palestine đă
tử vong ở Dải Gaza, trong đó có 59 trẻ em,
ngoài ra c̣n có mười người Israel chết,
gồm có hai trẻ em. Gần 42.000 người Palestine
phải rời nơi cư trú và tạm thời lánh
nạn trong các cơ sở UNRWA của Liên Hiệp
Quốc. Triển
vọng đ́nh chiến là khó lường đoán v́
phía Israel chưa sẵn sàng để thoả thuận
ngừng bắn. Theo Quân đội Israel cho biết,
mục tiêu chính của họ là làm suy yếu khả năng
tác chiến các nhóm Hamas và Hồi giáo Jihad. Thủ tướng
Benjamin Netanyahu nhấn mạnh, cho đến nay, Israel
vẫn chưa đạt được mục tiêu này.
Ngoài việc thoả thuận ngưng bằn đă
được đính chính, Netanyahu c̣n cảnh báo là
Hamas sẽ c̣n phải đón nhận các hậu quả
thảm khốc khác trong những ngày tới. Cho
dù phía Palestine có đưa ra những tín hiệu có
thể tham gia thương thuyêt, nhưng thực tế
cho thấy là sau sáu giờ im tiếng, các cuộc pháo
kích lại tiếp diễn từ Dải Gaza. Mọi
nỗ lực t́m kiếm cho một giải pháp đ́nh
chiến c̣n đang xúc tiến, điển h́nh là
Tổng thống Mỹ Joe Biden đă kêu gọi cả
hai bên hợp tác. Trước đó, Biden tỏ ư
rằng Israel có quyền tự vệ trước
cuộc tấn công của phe Hamas và cho ngăn chận
việc đưa ra một lời tuyên bố chung
của Liên Hiệp Quốc. Một nghịch lư khác cũng
gây nhiều quan tâm cho công luận hiện nay là thay v́
nỗ lực tài giảm binh bị tác chiến, Biden
đă thông qua việc bán vũ khí dẫn đường
chính xác trị giá 735 triệu đô la cho Israel. Nhiều
hy vọng khác cũng loé lên là Ai Cập và Liên
Hiệp Quốc có thể sẽ đóng vai tṛ trung gian
ḥa giải. Ngược
lại, các chuyên gia h́nh luật quốc tế của
LHQ lên tiếng kêu gọi Ṭa án H́nh sự Quốc
tế ở The Hague nên xúc tiến việc điều
tra về t́nh trạng xung đột leo thang. Họ nh́n
thấy là cả hai phe đang vi phạm nghiêm trọng
tội ác chiến tranh quanh Dải Gaza trong nhiều ngày
qua. Theo
quan điểm này, nhóm vũ trang Hamas của Palestine
đă bắn hoả tiển cố t́nh hoặc bừa
bải vào các khu vực đô thị của Israel trong
khi Israel không kích các toà cao ốc trong khu vực đông
dân ở Dải Gaza. Do đó, Ṭa án H́nh sự Quốc
tế nên điều tra hành vi của cả hai bên. Các
chuyên gia này theo dơi và báo cáo thường xuyên về các
vụ giết người tùy tiện, biểu t́nh,
hoạt động chống khủng bố, quyền giáo
dục và t́nh h́nh an ninh trong lănh thổ Palestine. Họ
đặt trọng tâm nghiên cứu trong các chủ
đề về vi phạm tội ác chiến tranh trong
cuộc tấn công tùy tiện và quá mức vào thường
dân. Ngoài
ra, các chuyên gia này nhấn mạnh đây là cuộc
chiến này cực kỳ bất cân xứng giữa hai
phe. Quân đội Israel là một trong những quân
đội có vũ trang hùng mạnh nhất trên thế
giới, vượt xa khả năng tác chiến
của lực lượng Palestine, họ là những người
mà đáng lư ra phải có quyền được
giải phóng khỏi sự chiếm đóng của
Israel. Nh́n
chung, vấn đề hoàn toàn bế tắc khi cả
hai phe đều vi phạm pháp luật, tận dụng
bạo lực để duy tŕ mọi yêu sách và không có
thiện chí hiếu hoà để giải quyết tranh
chấp. Các nỗ lực quốc tế, đặc
biệt nhất là qua nhiểu tổng thống Mỹ,
không mang lại kết quả. Các chương tŕnh
viện trợ tái thiết của các định
chế quốc tế không tô điểm cho cuộc
sống của dân chúng tốt đẹp hơn. T́nh
trạng thảm hại chung là thực tế đau thương. Do đó, đứng trước hoàn cảnh chiến cuộc leo thang tại Trung Đông hiện nay, triển vọng đ́nh chiến để mang lại hoà b́nh và thịnh vượng cho toàn khu vực trong tương lai là mờ mịt. |