Đại
cường tái đấu là không thể tránh Thomas
Wright TS.Đỗ Kim Thêm dịch |
Về
mặt học thuyết trong mối quan hệ quốc
tế, Thomas Wright cảnh báo Trump phải xây
dựng những giá trị mới và chiến lược
mới cho một trật tự thế giới tự
do, trọng pháp và đa phương.
Thomas Wright không bàn đến các hệ lụy do
cuộc chiến thương mại, xung đột
tại biển Đông và
Sáng kiến Tái bảo đảm cho châu Á. C̣n
đối sách của Việt Nam? Làm sao kết hợp
các nguồn lực mềm và cứng để cho phù
hợp với t́nh trạng hiện nay? Sức
mạnh cứng của Việt Nam là kinh tế và quân
sự, nhưng Trung Quốc đă thu tóm chủ
quyền biển đảo và thị trường
trong khi nền kinh tế tăng triển chậm
lại. Quyền lực mềm của Việt Nam là
một nền văn hóa có 4000 năm văn hiến
hấp dẫn, một thể chế chính trị có
sự tin cậy giá trị và một chính sách đối
ngoại có uy tín trọng pháp. Nhưng nền giáo
dục lạc hướng nên không nâng cao bản
sắc văn hoá dân tộc và đạo đức con
người. Vụ Trịnh Xuân Thanh tự thú là ô danh
trong ngoại giao. Một thiểu số trong 4 triệu
Việt Kiều không mang chuông đi đánh xứ người
tạo điểm son cho đất nước, dù
tất cả mang về 15 tỷ Đô la cho ngân sách là
một thành công ngoại lệ. Khi quyền lực
cứng bị khống chế và quyền lực
mềm không thu hút, Việt Nam không thể phát huy
lợi thế. Khi hải chiến bùng nổ, ngư trường
bị xâm hại, ngư ông không thể thủ lợi,
mà cả nước lại lo làm hậu cần cho
Bắc phương, th́ lănh thổ sẽ lâm nguy là không
thể tránh. Để
trường tồn, Việt Nam phải xây dựng
lại đất nước và con người với
những giá trị mới và chiến lược
mới trong tinh thần trọng pháp và dân tộc. Nghĩ
ǵ và làm ǵ để đóng góp là bổn phận khẩn
thiết của chúng ta khi lănh đạo không muốn
thoát Trung và toàn dân chưa đủ khà năng thoát
Cộng. Đă đến lúc phải xét lại tinh
thần suy nhược này và t́m ra một lối đi
mới cho tương lai của đất nước *** Trong giới nghiên cứu về chính sách đối
ngoại, ư tưởng cho rằng nước Mỹ nên
duy tŕ “trật tự quốc tế tự do”
được coi như là một tín điều. Tôi
không phải là người thuộc ngoại lệ. Là
học giả tại Học viện Brookings, tôi đă
viết ít nhất một loạt bài lập luận
rằng t́nh trạng an nguy của trật tự tự
do - thường được định nghĩa là các
liên minh, thể chế và quy tắc mà Hoa Kỳ tạo
ra và duy tŕ sau Thế chiến II - phải là mục tiêu
chính trong chiến lược của Hoa Kỳ. Nhưng
trong vài năm qua, thế giới đă thay đổi
triệt để. Nếu các người theo trường
phái quốc tế phải lấy lại ḷng tin của
người Mỹ và đáp ứng những thách
thức trong những thập niên tới, họ phải
khai triển chiến lược. Người
Mỹ chưa bao giờ mặn mà đặc biệt
với trật tự quốc tế tự do. (Đó
lả một lối diễn đạt không khéo léo
theo đảng phái - đặc biệt là các đảng
viên Đảng Cộng Hoà gợi ra những h́nh
ảnh của các thế lực mờ ám và vô trách
nhiệm trong việc kiểm soát thế giới). Sau
Thế chiến II, chính quyền Truman t́m cách tăng
cường sự tham gia của Mỹ với châu Âu,
chỉ để tạo ra chống đối khốc
liệt của công chúng. Khi Averell Harriman, sau đó
là Đại sứ Hoa Kỳ tại Liên Xô, nói người
Mỹ "muốn giải quyết tất cả
những khác biệt của chúng ta với Nga và sau
đó đi xem phim và uống Coke." Cuối năm
1945, Tổng thống Harry Truman đă cố gắng
cấp một khoản vay có trả lăi để
bảo lănh cho nước Anh, khi Anh đang trên bờ
vực sụp đổ kinh tế bắt nguồn
từ các kinh phí của Thế chiến II. Người
Anh đă tức giận khi Hoa Kỳ sẽ tính lăi
suất. Tuy nhiên, người Mỹ phản đối
khoản vay này, khi họ hỏi đây là loại làm
ăn kiểu ǵ cho họ. Cuối
cùng, khoản vay đă thông qua, không phải v́ người
Mỹ đă bị thuyết phục bởi một
số ư thức trách nhiệm rộng lớn hơn, nhưng
v́ họ lo rằng việc không cho vay có thể dẫn
đến sự lan tràn của chủ nghĩa Cộng
sản khắp châu Âu. Câu
chuyện sẽ lặp lại nhiều lần: Các
giới tinh hoa hoạch định chính sách tin rằng
cách tốt nhất để bảo vệ lợi ích
của Hoa Kỳ qua một trật tự hậu
chiến của phương Tây được tổ
chức xoay quanh nền thương mại tự do, các
thể chế và sự hiện diện quân sự
của Mỹ ở châu Âu và châu Á. Họ không thể
nhận được sự hỗ trợ chính trị
đầy đủ cho lư tưởng cho đến khi
họ có thể bán lư tưởng này như một
phần sinh tử trong cuộc đấu tranh với Liên
Xô. Chính
sách hỗ trợ cho trật tự quốc tế
tự do đă thành công rực rỡ. Dân chủ lan
rộng. Tăng trưởng kinh tế đă khiến
cho hàng trăm triệu người thoát cảnh nghèo túng.
Hàng chục quốc gia đă tham gia vào các liên minh và
thể chế cũ, truyền bá nền dân chủ, nhân
quyền và kinh tế thị trường trong quá tŕnh
này. Đó là chiến lược tốt, mặc dù
thuật ngữ trật tự quốc tế tự do
hầu như không được sử dụng trong
thời Chiến tranh Lạnh. Trong khi G. John Ikenberry đưa
thuật ngữ nổi bật vào những năm 1990 và
2000 trong các nghiên cứu trong học thuật của ông
về chiến lược hậu chiến của
Mỹ, khái niệm này không hề xuất hiện trên
tờ The New York Times cho đến năm 2012. Các nhà tư
tưởng về chính sách đối ngoại phương
Tây coi nó như một cách để bảo tồn
kiến trúc liên minh và thể chế được
tạo ra trong thời Chiến tranh Lạnh, trong khi
mở ra cho khối của các nền dân chủ phương
Tây để cho tất cả các quốc gia có thể
tham gia vào trong một hệ thống dựa trên tinh
thần trọng pháp, nếu họ chịu lựa
chọn như vậy. Tuy
nhiên, khái niệm về một trật tự quốc
tế tự do chưa bao giờ thực sự gây
tiếng vang với các cử tri. Sự thành công
của khái niệm này xuất phát từ thực
tế là sức mạnh của Mỹ là vô song -
một thực tế sẽ thay đổi. Các
người theo trường phái quốc tế, trong
đó có tôi, lập luận rằng nếu không có
sự lănh đạo của Hoa Kỳ, thế giới
sẽ trở thành một nơi nguy hiểm và thù địch
hơn. Điều này có thể đúng, nhưng đó
khó là một trường hợp xăy ra. Hoa Kỳ đă
dẫn đầu quá lâu đến nỗi nhiều người
không ư thức về vấn đề chi phí. Cuộc xâm
lược Iraq năm 2003 và những sai lầm chiến
lược khác đă làm Mỹ giảm uy tín, không
phải chỉ với dân Mỹ. Những thành công không
phải là hiển nhiên. Trong cuốn sách mới là The
Jungle Grows Back, khi Robert Kagan, bạn đồng nghiệp
của tôi, đă chỉ ra Barack Obama và Donald
Trump, bất chấp sự khác biệt đáng
kể của họ, cả hai đều hiểu
rằng người dân Mỹ muốn rút lui, làm ít hơn
và có các quốc gia khác chia sẻ gánh nặng nhiều
hơn. Hiện
nay, sự thể đă trở nên rơ ràng là chúng ta
đang trong giai đoạn đầu của một
sự thay đổi triệt để trong nền chính
trị thế giới mà nó đ̣i hỏi thay đổi
chiến lược. Trong nhiều năm nay, sự
cạnh tranh địa chính trị giữa các cường
quốc đă gia tăng. Nga trở nên hung dữ hơn
nhiều ở Đông Âu và Trung Đông. Trung Quốc ngày
càng phát triển hơn ở Đông Á. Cho đến
gần đây, những ǵ chúng ta không biết là
cạnh tranh này cũng sẽ ảnh hưởng
trực tiếp và tiêu cực đến các cuộc
sống của người dân trong các nền dân
chủ phương Tây. Ví
dụ th́ rất nhiều: cuộc tấn công của
Nga vào nền dân chủ Mỹ. Các cuộc tấn công
trên không gian mạng vào cơ sở hạ tầng quan
trọng, bao gồm cả các mạng lưới.
Sự can thiệp chính trị của Trung Quốc, bao
gồm cả áp lực lên các doanh nghiệp Mỹ,
đặc biệt là trong lĩnh vực truyền thông
và truyền thông xă hội. Hành vi trộm cắp hàng
loạt tài sản thuộc tác quyền trí tuệ. Sưu
tập dữ liệu cá nhân do các cường quốc
nước ngoài. Việc sử dụng tham nhũng có tính
cách chiến lược để xây dựng mạng lưới
hỗ trợ. Cho đến vài năm gần đây,
ủng hộ cho các phong trào độc tài ở các
quốc gia, các nền dân chủ ổn định. Đây
có thể xem là những biến cố riêng biệt
hoặc không được kết nối. Nhưng nó
không phải như vậy. Những biến cố
được kết hợp sâu xa trong các lư luận
của cuộc cạnh tranh của các đại cường
đang nổi lên và sẽ trở nên tồi tệ hơn.
Để hiểu tại sao, chúng ta cần phải nh́n
vào cách nào mà chúng ta lâm vào t́nh trạng này. Trong
những năm của các thập niên 1990 và 2000, các nhà
lănh đạo Mỹ tin rằng Nga và Trung Quốc đang
hội tụ với phương Tây về những
vấn đề nền tảng của trật tự
thế giới. Các nước sẽ hợp tác nhau trên
những thách thức chung trong khi các cuộc đối
đầu thuộc về địa chính trị cũ
sẽ ít tạo vấn đề hơn. “Thời
đại hội tụ” chấm dứt v́ các nhà lănh
đạo Nga và Trung Quốc kết luận rằng
nếu trật tự tự do thành công trên toàn
cầu, nó sẽ đặt ra một mối đe
dọa sinh tồn cho các chế độ của
họ. Moscow
và Bắc Kinh đă chứng kiến sự lan rộng
của các cuộc cách mạng màu, nó được báo
chí và các tổ chức phi chính phủ giúp đỡ.
Họ hiểu rằng các chính quyền của các nước
phương Tây sẽ luôn phải đối mặt
với áp lực hỗ trợ cho các nhà hoạt
động dân chủ ở nước ngoài đúng
ngay vào thời điểm mà các nhà độc tài
dễ bị tổn thương nhất, bất kể
những bảo đảm hay quan hệ hợp tác
tồn tại trước đó là ǵ. Họ đă
thấy cách mà các tổ chức truyền thông công
bố tài liệu làm mất ổn định cho
chế độ của họ như thế nào,
chẳng hạn như cuộc điều tra năm 2012
của New York Times về vấn đề tham nhũng
ở Trung Quốc. Họ lo lắng về Google và các
doanh nghiệp truyền thông xă hội giúp đỡ
những người bất đồng chính kiến
trong xă hội của họ. Điều quan trọng là
họ nhận ra rằng các doanh nghiệp này đă
tạo các lựa chọn độc lập với
Washington. Họ là một phần nội tại của
trật tự tự do. Trung
Quốc và Nga đă đánh giá rằng chủ nghĩa
tự do của phương Tây và tự do làm suy
yếu sự cai trị độc tài. Thật vậy,
nhiều nhà hoạch định chính sách của phương
Tây coi đây như là một tác dụng phụ mà
họ mong muốn: Có thể đó là tin vui cho người
Trung Quốc và Nga, nhưng là tin buồn đối
với chế độ của họ. Như vậy,
Trung Quốc và Nga bắt đầu chống trả. Trong
khi Moscow và Bắc Kinh chẩn đoán một cách chính xác
về mối đe dọa đối với chế
độ của họ, chúng ta cũng đă điều
chỉnh đúng trong việc từ chối để thích
nghi với họ. Họ cho chúng ta biết thương
xuyên là trật tự tự do phải điều
chỉnh để nhường bước cho Trung
Quốc và có lẽ cho Nga, nhưng điều chỉnh
như vậy - chẳng hạn như việc phân
bổ lại quyền đầu phiếu tại
Quỹ Tiền tệ Quốc tế - sẽ phần
lớn là miễn phí. Nhưng đây là một tưởng
tượng: Trung Quốc và Nga muốn và cần
nhiều hơn thế. Thích
nghi thực sự sẽ thay đổi một cách
triệt để và không thể thoái bộ thế
giới thành tồi tệ hơn. Việc đề
cập đến những lo ngại của Moscow về
các cuộc cách mạng màu đă mang lại cho họ
quyền phủ quyết về dân chủ ở các nước
láng giềng của họ. Trong trường hợp
tốt nhất, điều này sẽ có nghĩa là,
nhắm mắt làm ngơ trước nỗ lực
bạo ngược và lan tràn của Trung Quốc và Nga
để họ gây áp lực cho các phương
tiện truyền thông phương Tây, các tổ
chức phi chính phủ và thậm chí cả các trường
đại học. Và nó sẽ quay ngược thời
gian lại thành một kỷ nguyên cho một vài người
chia thế giới để gây ảnh hưởng
trong các lĩnh vực, đúng ra phải là tạo ra
một hệ thống mà trong đó luật lệ, giá
trị và phiếu bầu đóng một vai tṛ hàng
đầu. Một thỏa thuận - một việc
thực sự đề cập đến các bất an
- sẽ là một sự mặc cả cho loại
qủy dữ. T́nh
trạng tái đấu là không thể tránh, nếu cho
như thế là bi đát. Nó bắt nguồn từ
một cuộc đụng độ của các mô h́nh
xă hội - một thế giới tự do và một
thế giới toàn trị tân thời - nó gây ảnh hưởng
trực tiếp đến cách sống của mọi người.
Trung Quốc và Nga là những cường quốc
rất khác nhau về các chiến lược, nhưng
họ cùng chia sẻ mục tiêu nhắm vào các xă
hội tự do và cởi mở để làm cho
thế giới trở thành một nơi an toàn hơn
cho chủ nghĩa độc tài. Chúng ta được
nối kết và ḥa nhập nhau sau hai thập niên toàn
cầu hóa mà chúng ta và họ dễ gây tổn thương.
Do đó, tất cả các hoạt động gần
đây, từ can thiệp chính trị và ép buộc kinh
tế đến các cuộc tấn công trên không gian
mạng và các biện pháp tích cực khác, trong đó
họ thấy là một phản ứng cần thiết
đối với các hành động của chúng ta. Đặc
biệt là Trung Quốc, họ có một chương tŕnh
nghị sự dài hạn đầy tham vọng. Các
khoản đầu tư của họ trong lĩnh
vực trí thông minh nhân tạo (AI) và công nghệ
nhận dạng khuôn mặt dường như mang
lại cho Bắc Kinh khả năng kiểm soát toàn
bộ dân số và làm ra các luật lệ độc
đoán có hiệu quả. Việc này hứa hẹn các
tốt đẹp xă hội thực sự, chẳng
hạn như giảm thiểu hàng loạt về
tội phạm, để đổi lấy sự
kiểm soát lớn hơn đối với dân chúng.
Những công nghệ này có khả năng xuất
khẩu cao và chắc chắn sẽ thu hút các nhà độc
tài hay các giới lảnh đạo đang mơ làm
độc tài trên toàn thế giới. Các chế độ
này sẽ hợp tác và chia sẻ chiến thuật và
chiến lược, làm việc cùng nhau để
tạo ra một thế giới để bảo vệ
quyền lợi của họ. Dù sao, chúng ta cũng
sẽ lo về những công nghệ này, nhưng khả
năng và ư định của Trung Quốc khiến cho
thách thức trong lĩnh vực trí thông minh nhân tạo
(AI) khó khăn một cách đặc biệt. Trong
một thế giới như vậy, khi lập luận
rằng mục tiêu chiến lược của nước
Mỹ nên thúc đẩy một trật tự quốc
tế tự do là ít có ư nghĩa. Kể từ khi
thuật ngữ đó được sử dụng
phổ biến, nó ngụ ư rằng Trung Quốc và các
cường quốc không phải là phương Tây khác
cuối cùng sẽ được đồng hoá để
đưa vào khuôn khổ chính. Nhưng không giống như
trong những năm của các thập niên 1990 và 2000, không
có triển vọng nào cho một chân trời của
một trật tự tự do trong hoàn vũ. Thay vào
đó, có một thế giới tự do đang
cạnh tranh với một thế giới toàn trị tân
thời. Đúng vậy, nó c̣n phức tạp hơn. Có
những vết nứt và sắc xám ở cả hai bên,
và rất nhiều kết nối và lợi ích chung qua
sự phân chia. Nhưng cuộc tranh chấp là có
thật. Quan
trọng hơn, đóng khung mục tiêu chính của
chiến lược của Mỹ là duy tŕ trật
tự tự do hoàn toàn là không đúng chổ. Nó
gửi một thông điệp tới người
Mỹ rằng công việc của họ là duy tŕ
trật tự không phải là ở trong nước, v́
nếu không làm như vậy, sẽ khuyến khích
sự xâm lăng sâu rộng hơn. Điều này nghe
khá trừu tượng, đặc biệt là tại
một thời điểm khi các cường quốc
ngoại lai đe dọa các tự do trong nội địa
và giữa các đồng minh dân chủ thân cận
nhất của Mỹ. Có
lẽ một một khảo hướng mạnh mẽ
hơn sẽ là một chiến lược “thế
giới tự do” - một chiến lược bảo
tồn tự do cho ở trong nước và cho các
nền dân chủ khác. Nếu bạn tin vào một xă
hội tự do và cởi mở dựa trên tinh thần
trọng pháp, dù bạn là một người thủ
cựu bảo hiến, một người theo phái trung
dung hay cấp tiến, bạn không thể chỉ quan tâm
đến các quyền lợi riêng ở trong nước.
Lợi ích sống c̣n của bạn bị đe
dọa trực tiếp bởi sự cạnh tranh
của các mô h́nh này. Nếu bạn muốn bảo
vệ nền dân chủ của bạn hoặc báo chí
tự do hoặc tinh thần trọng pháp hoặc
việc sử dụng internet cởi mở hoặc tính
toàn vẹn của cơ sở hạ tầng quan
trọng hoặc các tổ chức phi chính phủ
hoặc vô số thứ khác, các hành động cho
ở trong nước là cần thiết nhưng không
đủ. Bạn cần hỗ trợ cho một chính sách
đối ngoại đầy cạnh tranh mà nó
chống lại chủ nghĩa toàn trị tân thời.. Hăy
xét đến cuộc khủng hoảng của sự
can thiệp bầu cử của Nga. Tổng thống
Obama và Trump đều cố gắng tránh trả thù
của Moscow. Obama muốn tập trung vào việc bảo
vệ quá tŕnh bầu cử trong nước, có lẽ
v́ ông tin rằng Hillary Clinton sẽ thắng trong
cuộc bầu cử năm 2016 và ông muốn tránh
xuất hiện để bôi nhọ Trump. Là người
thụ hưởng của sự can thiệp, Trump
hầu như bỏ qua kết quả nhưng hoặc có
nghi ngờ về việc liệu can thiệp có xảy
ra không. Những người khác đă lập luận
là cần có các biện pháp pháp lư mới để
bảo vệ. Không
một giải pháp là thích ứng, bởi v́ hệ
thống của Mỹ là quá tự do để bảo
vệ một cách đầy đủ. Cách duy nhất
để ngăn chặn sự can thiệp bầu
cử là thuyết phục đối thủ rằng chi
phí vượt quá xa lợi ích - để ngăn
cản họ bằng cách chuẩn bị một
phản ứng đáng tin cậy và cân xứng. Một
số thành viên của nhóm Obama đă đề
nghị như vậy, và Mike Rogers, cựu lănh đạo
Cơ quan An ninh Quốc gia, đă điều trần trước
Quốc hội rằng ông Trump đă từ chối ra
chỉ thị cho ông được phép làm điều
đó. Một cuộc thảo luận về việc ngăn
chặn sự can thiệp chính trị của nước
ngoài chính là điều mà chúng ta cần phải có. Một
chiến lược bảo vệ cho thế giới
tự do là phù hợp với tinh thần lănh đạo
của Mỹ sau Thế chiến II. Nhưng nó sẽ kéo
theo những thay đổi đáng kể từ
chiến lược hậu Chiến tranh Lạnh của
việc xây dựng cho trật tự tự do. Việc
này sẽ có nghĩa là đặt ra các mối đe
dọa cho tự do trong nước thành trọng tâm
trong chính sách đối ngoại của Mỹ và
tập trung nhiều vào các biện pháp ngắn hạn
của một cuộc chiến tổng quát - chẳng
hạn như vũ khí kinh tế và can thiệp chính
trị - như qua các tập trung quy mô lớn về quân
sự để ngăn chặn thế chiến thứ
III. Nó sẽ có nghĩa là có một cuộc tranh
luận trong cả nước về thay đổi công
nghệ và an ninh quốc gia, đặc biệt là đối
với lĩnh vực trí thông minh nhân tạo (AI). Lá
thư gần đây của hơn 3.000 nhân viên của
doanh nghiệp Google phản đối Ngũ Giác Đài
về vấn đề AI là một ví dụ về
những ǵ chúng ta nên nói đến. Điều này
sẽ có nghĩa là chống lại chủ nghĩa toàn
trị trong các nền dân chủ khác cũng như ngăn
chặn Trung Quốc và Nga chiếm lấy một vị
trí chiến lược thượng phong ở châu Á
hoặc Đông Âu. Đây
phải là nhiệm vụ chính của các liên minh
của Mỹ, bao gồm cả NATO. Nếu các liên minh và
thể chế hiện tại là không đủ
mạnh, Hoa Kỳ sẽ cải thiện để
tạo ra một liên minh toàn cầu và đa phương
mới kết nối các đồng minh châu Á và châu
Âu - những người cam kết với các xă
hội tự do. Người Mỹ phải suy nghĩ
nghiêm túc về cách tương thuộc của họ
muốn có với Trung Quốc và các cường
quốc độc tài khác như thế nào, hoặc
nếu thời gian đă đến để họ thoái
bộ ở một số lĩnh vực nhất định
để là giảm thiểu tính dễ tổn thương
của họ. Các
đồng minh của Mỹ biết rằng cam kết
của chính quyền Trump đối với họ là
một phần có điều kiện về mức kinh
phí quốc pḥng của họ. Các nhà theo trường
phái quốc tế nên cùng theo quan điểm về dân
chủ và tinh thần trọng pháp. Nếu các nước
như Thổ Nhĩ Kỳ và Hungary tiếp tục theo
con đường độc tài, điều này sẽ
đặt ra những vấn đề nghiêm trọng
về tương lai của liên minh của họ
với Hoa Kỳ và tư cách thành viên của họ
trong khối NATO. Nếu họ hợp tác với Nga hay
Trung Quốc để làm suy yếu thế giới
tự do, họ sẽ đứng về phía hai nước
này và điều đó sẽ có hậu quả. Sự
hợp tác an ninh sẽ luôn có trong việc theo đuổi
các lợi ích hỗ tương, nhưng các nhà độc
tài không thể là thành viên với quy chế toàn
diện của câu lạc bộ và được hưởng
lợi ích từ các đặc quyền. Điều
này sẽ áp dụng cho Trung Đông như thế nào?
Hoa Kỳ không thể đủ khả năng để
rời khỏi khu vực. Sự bất ổn dẫn
đến sẽ lan rộng, gây nguy hiểm cho Israel và
châu Âu, tạo thêm sức mạnh cho một Iran thù
địch, và gia tăng mối đe dọa khủng
bố. Nhưng Hoa Kỳ cũng không đủ khả năng
để cung cấp cho các quốc gia vùng Vịnh
Ả Rập một bảo chứng toàn diện không
cần điều kiện, như Tổng thống Trump
dường như đă làm. Mức độ tham gia
của Hoa Kỳ phải phụ thuộc vào cách mà Hoa
Kỳ phục vụ cho một chiến lược
thế giới tự do rộng lớn hơn như
thế nào. Các quốc gia vùng Vịnh Ả Rập và
Ai Cập phải hiểu rằng việc thúc đẩy
một tầm nh́n độc tài theo kiểu mới
sẽ có hậu quả đối với việc
hợp tác an ninh. Việc chương tŕnh phát thanh
gần đây của Saudi Arabia chống đối Canada
về việc gia tăng các mối quan tâm về nhân
quyền là một trường hợp cụ thể -
về việc Hoa Kỳ sẽ phải theo phía nào không
phải là vấn đề nghi ngờ. Những
can thiệp quân sự trong quy mô lớn ở Trung Đông
là ǵ? Đôi khi, các biện pháp này sẽ cần
thiết để bảo vệ cho thế giới
tự do thoát khỏi các cuộc khủng hoảng sinh
tồn, chẳng hạn như giải quyết các ḍng
người tị nạn ồ ạt hoặc ngăn
chặn những hành động tàn bạo tràn lan. Nhưng
mức hành động ngăn chận phải cao.
Hỗ trợ cho cuộc chiến tranh của Saudi Árabia
tại Yemen chắc chắn không đáp ứng
được. Trong hơn một thập niên qua,
sự tham gia của Mỹ ở Afghanistan dường như
đă được biện minh trên cơ sở là tránh
cho thất bại - với việc gây thêm những
mối đe dọa mới, đó là một chiến lược
xa xỉ mà chúng ta không thể có khả năng
giải quyết. Sự
thành công của nước Mỹ sẽ phụ
thuộc nhiều vào sự phát triển ở trong nước
cũng như qua các hành động ở hải
ngoại. Donald Trump có thể bị hạn chế
bởi chính quyền của ông và sự phân quyền,
nhưng không nghi ngờ ǵ khi ông đă đề ra
sở thích cá nhân. Ông thể hiện một tinh
thần có liên quan đến các nhà độc tài tân
thời. Ông đă nhiều lần tweet và nói về thái
độ khinh thị về tự do báo chí và tinh
thần trọng pháp. Ông ít quan tâm đến việc
thúc đẩy thế giới tự do từ những t́nh
trạng toàn trị gia tăng. Nếu làm với các phương
tiện riêng, ông Trump sẽ đi xa hơn khi so với
việc hợp tác với Vladimir Putin của Nga và phát
triển những ǵ một giới chức cao cấp
của Toà Bạch Ốc mô tả như là một
thế giới quan “không bạn bè, không kẻ thù”.
Trong cuộc cạnh tranh này của các mô h́nh, tổng
thống Hoa Kỳ đang ở phía khác. Đây
là một thách thức ư thức hệ mà nó đẩy
nước Mỹ đi xa so với bất cứ
thứ ǵ đă đối mặt trong bóng tối trong
thời Chiến tranh Lạnh. Khi xưa, chủ nghĩa
Cộng sản chưa bao giờ có bất kỳ
ảnh hưởng thực sự nào về mặt chính
trị. Chủ nghĩa độc tài tân thời ngày
nay đă lan truyền như một loại vi khuẩn.
Chúng ta không nên đánh giá qúa cao về vị thế
Mỹ - đại đa số các đảng viên
thuộc Đảng Cộng ḥa không chia sẻ ư
thức hệ của tổng thống ngay cả khi
họ ủng hộ ông về mặt chính trị - nhưng
thách thức này không bị giới hạn trong đấu
trường chính sách đối ngoại. Người
Mỹ phải t́m ra cách để bảo tồn tự
do trong nước, giữa những thay đổi chính
trị và công nghệ, đồng thời cũng đẩy
lùi các cạnh tranh của các đại cường. Sau
đó, một chiến lược thế giới
tự do sẽ là một sự tiến tiển trong chính
sách đối ngoại của Mỹ, không phải là
một sự từ bỏ của trật tự
quốc tế tự do. Hoa Kỳ sẽ tiếp tục
đóng một vai tṛ hàng đầu trong các định
chế quốc tế và trong việc thúc đẩy
hợp tác đa phương. Hoa Kỳ sẽ tiếp
tục hợp tác với các cường quốc độc
tài về các vấn đề có quyền lợi
hỗ tương, chẳng hạn như không phổ
biến vũ khí hạch tâm, nền kinh tế toàn
cầu và biến đổi khí hậu. Nhưng
chiến lược này sẽ nhấn mạnh các
mối đe dọa mới đối với các xă
hội tự do, các mối đe dọa mà phần
lớn bị bỏ qua bởi chính quyền kế
nhiệm nhưng các đe doạ đang tệ hại
trong thời gian vừa qua. Chiến lược hậu
chiến của Mỹ về việc tạo ra một
trật tự luôn là về việc định h́nh
một môi trường mà nó có thể cho phép và
hỗ trợ sự phát triển của các xă hội
tự do. Đă đến lúc tái khám phá tinh thần và
ư định đó. *** Thomas Wright, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Hoa Kỳ và Châu Âu, Thành viên cấp cao của Dự án Nghiên cứu về Trật tự và Chiến lược Quốc tế tại Viện Brookings. Cuốn sách của ông "All Measures Short of War: The Contest For the 21st Century and the Future of American Power” do Ban Tu Thư Đại học Yale xuất bản tháng 5 năm 2017. Nguyên
tác: The Return to Great-Power Rivalry Was Inevitable https://www.brookings.edu/opinions/the-return-to-great-power-rivalry-was-inevitable/ |