Sự
phục hồi đầy nguy hiểm của nền
kinh tế toàn cầu Joseph
E. Stiglitz TS.Đỗ Kim Thêm dịch |
Một
năm trước đây, tôi đă dự đoán là
khía cạnh đặc biệt nhất của năm
2017 sẽ là t́nh trạng bất trắc, nó được
thúc đẩy bởi cuộc bầu cử của
Donald Trump làm Tổng thống Hoa Kỳ và việc
bỏ phiếu của Vương quốc Anh rời
khỏi Liên minh châu Âu, hai trong số những việc
khác. Dường như sự đoan chắc duy
nhất là t́nh trạng bất định - và tương
lai có thể trở thành một hoàn cảnh hỗn
loạn. Như
chúng ta mong đợi trong suốt năm 2017, ông Trump
đă chứng tỏ là khoác lác phô trương và
thất thường. Bất cứ ai quan tâm chỉ
đến những tweet liên tục của ông có
thể nghĩ rằng Hoa Kỳ đang bấp bênh
giữa một cuộc chiến thương mại và
hạt nhân. Ngày trước ông Trump thoá mạ Thụy
Điển, ngày sau là Úc và rồi đến Liên minh
châu Âu - và sau đó ông hỗ trợ cho trào lưu Phát
Xít mới ở trong nước. Và các thành viên trong
nội các thuộc giới tài phiệt của ông đang
tranh nhau về những mâu thuẫn lợi ích, sự
thiếu năng lực và các chuyện nghiêm trọng khác. Đă
có một số rắc rối đáng lo ngại về
luật lệ, đặc biệt là liên quan đến
việc bảo vệ môi trường, chưa kể
đến nhiều gây hận thù mà do cố chấp
của ông Trump có thể dể tạo nên. Tuy nhiên, cho
đến nay, sự kết hợp giữa các thể
chế của Mỹ và sự kém cỏi của chính
quyền Trump đă tạo khoảng cách giữa các
lời lẽ hùng biện phản cảm lúc tranh cử
và những ǵ ông thực sự đạt được
(một chuyện may mắn). Đối
với nền kinh tế toàn cầu, điều quan
trọng nhất là không có chiến tranh thương
mại. Khi sử dụng tỷ giá hối đoái
giữa Mêhicô và Mỹ làm thước đo, th́
mối lo ngại về tương lai của Hiệp
định Thương mại Tự do Bắc Mỹ
đă giảm đáng kể, ngay cả khi đàm phán
thương mại đă bị đ́nh trệ. Tuy nhiên,
tính khí thất thường của ông Trump không bao
giờ kết thúc: 2018 có thể là năm mà lựu
đạn cầm tay của ông Trump đă ném vào trong
nền trật tự kinh tế toàn cầu cuối cùng
sẽ bùng nổ. Một
số điểm đạt đến mức kỷ
lục cao của thị trường chứng khoán Hoa
Kỳ là bằng chứng của một số phép
lạ kinh tế của ông Trump. Tôi lấy nó một
phần là bằng chứng cho thấy sự phục
hồi kéo dài một thập niên từ cuộc Đại
Suy trầm, cuối cùng nó đă được
phục hồi. Mỗi cuộc suy trầm - thậm chí
khi bị xuống tận cùng - cuối cùng cũng
kết thúc; và ông Trump đă may mắn được
vào Toà Bạch Ốc để hưởng lợi
từ công việc của người tiền nhiệm
của ông đă dàn dựng cho cảnh trí này Họ
xem thường những nguy cơ của việc suy
giảm toàn cầu hoá do chủ trương bảo
hộ của ông Trump đề ra. Và họ không
thấy rằng nếu cắt giảm thuế được
tài trợ bằng nợ của ông Trump được
ban hành, Ngân hàng Trung Ương Mỹ sẽ tăng lăi
suất, có thể là sẽ gây ra việc điều
chỉnh trong thị trường. Nói
một cách khác, lại một lần nữa, thị trường
cho thấy là có xu hướng thiên về các tư duy
ngắn hạn và chỉ biết có ḷng tham. Không có
điều nào là báo hiệu tốt cho thành tựu kinh
tế dài hạn của Mỹ; và nó cho thấy
rằng trong khi năm 2018 có thể là một năm
tốt hơn năm 2017, nhưng cũng có những
rủi ro lớn lao trong tương lai. Đó
là một h́nh ảnh tương tự ở châu Âu.
Quyết định rời khỏi Liên minh châu Âu
của Vương quốc Anh không có hiệu ứng
kinh tế đột ngột mà giới phản đối
dự đoán, mà chủ yếu là do sự mất giá
của đồng bảng Anh. Nhưng ngày càng rơ ràng
rằng chính phủ của Thủ tướng Theresa May
không có quan điểm rơ ràng về cách xử lư
việc ra đi của nước Anh hay về mối
quan hệ của nước Anh với Liên Âu sau khi ra
đi. Có
hai mối nguy tiềm ẩn nữa đối với châu
Âu. Một chuyện rủi ro là các quốc gia lâm
nợ nặng nề, thí dụ như Ư, sẽ khó tránh
được cảnh khủng hoảng một khi lăi
suất quay trở lại mức b́nh thường hơn
như họ muốn. Sau cùng, khu vực sử dụng
đồng euro liệu thực sự có thể duy tŕ
được mức tỷ lệ thấp kỷ
lục trong tương lai gần không, ngay cả khi mà
các mức tỷ lệ lăi suất của Mỹ tăng? Hungary
và Ba Lan là mối đe dọa sinh tồn hơn đối
với châu Âu. Liên minh châu Âu không chỉ là một
sự sắp xếp kinh tế theo cách thuận
tiện. Nó tiêu biểu cho sự kết hợp của
các quốc gia với cam kết về các giá trị dân
chủ cơ bản - những giá trị mà các chính
phủ Hungary và Ba Lan hiện đang coi thường. Liên
minh châu Âu đang bị thử thách và có những
nỗi sợ hăi với lư do chính đáng mà người
ta sẽ chứng minh là nó không hữu hiệu. Đối
với các hiệu quả kinh tế trong năm tới
th́ ảnh hưởng của các thử thách chính
trị này có thể là nhỏ, nhưng các rủi ro dài
hạn là rơ ràng và gây nản ḷng. Ở
nơi khác của thế giới, Sáng kiến Nhất
Đái Nhất Lộ của Tập Cẩn B́nh, Chủ
tịch Trung Quốc, đang thay đổi địa lư
kinh tế của Á-Âu, đặt Trung Quốc vào
vị trí trung tâm tạo ra một khích lệ quan
trọng cho sự tăng trưởng toàn khu vực. Nhưng
Trung Quốc phải đối mặt với nhiều
thách thức khi trải qua một chuyển đổi
phức tạp từ tăng trưởng do xuất
khẩu làm chủ đạo đến tăng trưởng
do tăng nhu cầu nội địa là chính, từ
nền kinh tế sản xuất sang nền kinh tế
dựa trên dịch vụ và từ nông thôn chuyển
sang đô thị. Dân số đang già đi nhanh chóng.
Tăng trưởng kinh tế đă giảm đáng
kể. Trong một số trường hợp, t́nh
trạng bất b́nh đẳng gần như là nghiêm
trọng như ở Mỹ. Và sự suy thoái về môi
trường đang đe dọa ngày càng tăng đến
sức khoẻ và phúc lợi của con người. Thành
công kinh tế chưa từng có của Trung Quốc
trong bốn thập niên qua phần nào dựa trên
một hệ thống, mà sự h́nh thành của
việc tham vấn rộng răi và đồng thuận là
trong nội bộ Đảng Cộng sản và nhà nước
Trung Quốc để củng cố cho một loạt
cải cách. Liệu việc tập trung quyền lực
của Tập sẽ vận hành tốt trong một
nền kinh tế phát triển về quy mô và sự
phức tạp không? Một hệ thống chỉ huy và
kiểm soát tập trung không thích hợp với
một thị trường tài chính lớn và phức
tạp như thị trường Trung Quốc; đồng
thời, chúng ta biết là khi mà các thị trường
tài chính chưa được điều tiết đầy
đủ th́ nó có thể sẽ dẫn nền kinh
tế đi đến đâu. Nhưng
chuyện rủi ro này đều chủ yếu là trong
dài hạn. Đối với năm 2018, việc đặt
cược an toàn là Trung Quốc sẽ quản lư theo
phương cách của ḿnh, mặc dù mức tăng trưởng
chậm hơn. Nói
tóm lại, khi t́nh trạng suy vi kinh tế sau năm 2008
của các nền kinh tế tiên tiến mờ dần vào
quá khứ xa xôi, triển vọng toàn cầu cho năm
2018 sẽ tốt hơn một chút so với năm 2017.
Sự thay đổi từ các biện pháp khắc
khổ tài chính chuyển sang lập trường cho khích
lệ hơn ở châu Âu và Mỹ sẽ làm giảm
nhu cầu cho các chính sách tiền tệ cực đoan,
hầu như chắc chắn là các chính sách này đă
có những tác động biến dạng không chỉ
trên các thị trường tài chính mà cho nền kinh
tế thực. Nhưng
sự tập trung quyền lực ở Trung Quốc,
sự thất bại của khu vực sử dụng
đồng euro trong việc cải cách cơ cấu sai
lầm cho đến nay và điều quan trọng
nhất là sự xem thường tinh thần tôn
trọng luật pháp quốc tế của ông Trump,
việc ông bác bỏ sự lănh đạo toàn cầu
của Hoa Kỳ và những thiệt hại mà ông gây
ra cho vị thế của nền dân chủ, tất
cả làm cho các rủi ro càng sâu đậm hơn.
Thật vậy, tất cả đe dọa không chỉ
làm tổn thương nền kinh tế toàn cầu mà
c̣n làm chậm lại những ǵ mà cho đến
gần đây dường như là một bước
tiến không thể tránh khỏi đối với
nền dân chủ trên toàn thế giới. Chúng ta không
nên để các thành công trong đoản kỳ ru
ngủ trong tự măn. *** Joseph
E. Stiglitz đoạt
giải Nobel kinh tế; ông là Giáo sư Đại
học Columbia và Nhà kinh tế trưởng tại
Học Viện Roosevelt. Cuốn sách mới nhất của ông là
Globalization
and Its Discontents Revisited: Anti-Globalization in the Era of Trump. Nguyên tác: The Global Economy’s
Risky Recovery |