Triển
vọng giải quyết các nghị tŕnh của
Hội nghị Thượng đỉnh G20 tại Osaka TS Đỗ Kim Thêm |
Trong các ngày
28 đến 29 tháng Sáu năm 2019, Hội nghị Thượng
đỉnh G20 diễn ra ở Osaka với sự tham
dự của các nguyên thủ của 20 nền kinh
tế phát triển và mới nổi hàng đầu
thế giới, trong đó c̣n có cả cơ quan Liên Âu,
8 quốc gia khách mời và lănh đạo của
nhiều tổ chức quốc tế như Liên
Hiệp Quốc, Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ
Tiền tệ quốc tế (IMF), Tổ chức Y
tế thế giới (WHO), Tổ chức Lao động
quốc tế (ILO) và nhiều định chế
quốc tế khác. Mục tiêu
của Hội nghị là tăng cường hợp tác
đa phương để duy tŕ và củng cố
trật tự quốc tế cho một nền thương
mại tự do và công b́nh trong bối cảnh các
biện pháp bảo hộ mậu dịch của
nhiều quốc gia và cuộc chiến thương
mại Mỹ-Hoa đang leo thang. Nước
Nhật đề ra ba chủ đề thảo luận
là chuẩn bị thành lập Hiệp định Đối
tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (Regional Comprehensive
Economic Part-nership, RCEP), mô h́nh “Lưu hành Tự do
Dữ liệu trong Thành tín, (Data Free Flow with Trust, DFFT),
trong đó các biện pháp khẩn thiết để
cải cách hoạt động cho Tổ chức Thương
mại Thế giới (WTO) là tiền đề quan
trọng nhất. Hội nghị duyệt xét các
biện pháp tổng quát dựa theo Phúc tŕnh 1.5˚C
của Hội đồng Liên Chính phủ về
Biến đổi Khí hậu (Intergovern-mental Panel on
Climate Change), và sau đó, tháng mười Nhật
Bản sẽ tổ chức Hội nghị Thượng
đỉnh Canh tân Môi trường Xanh (Green Innovation
Summit), nơi quy tụ các nhà nghiên cứu và đại
diện của giới công nghiệp và tài chính để
nghiên cứu các bước thực hiện. Khác với
hầu hết các định chế quốc tế
được thành lập sau năm 1945, mà mục tiêu
chính là giải quyết các vấn đề văn
hồi hoà b́nh và tái thiết hậu chiến, G20 là
một diễn đàn được thành lập vào năm
1999, một cơ chế cho các cuộc họp cấp
bộ trưởng. Năm 2008 tổ chức được
nâng cấp thành hội nghị thượng đỉnh
cho 20 nhà lănh đạo các quốc gia thành viên, họ
là đại diện cho bốn phần năm sản lượng
kinh tế và hai phần ba dân số toàn cầu. Nh́n chung,
hiện nay, trật tự toàn cầu đang lung lai và các
nước phương Tây sống trong một thời
đại bất thường: chủ nghĩa đa phương
trong tinh thần trọng pháp không c̣n được tôn
trọng, nền kinh tế thị trường lâm vào
khủng hoảng vận hành và các hệ thống dân
chủ tự do không c̣n thanh danh như xưa, một
số quốc gia theo chính sách dân tộc mị dân,
chống trào lưu toàn cầu hoá, các luồng di dân và
khủng bố Hồi giáo. Bắc Hàn
và Iran, hai quốc gia có bom nguyên tử, đe doạ an
ninh. Quan trọng và nguy hiểm nhất là sự
kiện Trung Quốc trổi dậy và uy hiếp làm
biến đổi trật tự thế giới theo
định hướng của Trung Quốc qua dự án
"Nhất đái, Nhất lộ". Trong sáu tháng
đầu năm 2019, t́nh h́nh biến động
dồn dập hơn. Các quan điểm về chiến
lược địa chính trị của Washington trước
các điểm nóng Đài Loan, Biển Đông và
Ấn Độ-Thái B́nh Dương mang một sắc
thái mới trong cuộc xung đột khu vực.
Hậu qủa là các cường quốc (Ấn độ,
Nhật Bản, Nam Hàn và nhiều nước khác) cũng
bị can dự vào với hai nền kinh tế lớn
nhất thế giới. Sôi động nhất là do
những đe doạ leo thang dẫn đến nguy cơ
chiến tranh Mỹ với Iran, Mỹ thất bại thương
thuyết với Bắc Hàn và biểu t́nh tại
Hồng Kông. Do
đó, Hội nghị Thượng đỉnh G20 năm
2019 tại Osaka trở thành một diễn đàn cho hai
nhà lănh đạo Mỹ-Hoa tiếp xúc trong các cuộc
hội thảo song phương. Vấn đề là ba
luận điểm chính trong chương tŕnh nghị
sự do Nhật đề ra có c̣n thu hút công luận và
chính giới không và giải pháp như nghị tŕnh
đề ra sẽ đạt đến mức độ
nào. Cải
cách WTO Quan điểm
chung của các thành viên Hội nghị là do t́nh h́nh thương
mại thế giới thay đổi, tổ chức WTO
cần phải cải cách triệt để, nhất là
soạn thảo lại luật thương mại và
đầu tư toàn cầu cho phù hợp, nhưng không
nhất thiết chỉ giới hạn giải quyết
trong phạm vi thương chiến Mỹ-Hoa. Thực
tế cho thấy đây là một vấn đề
cực kỳ phức tạp và không thể hy vọng có
một bước tiến đột phá nào tại
Osaka. Cải cách tổ chức WTO theo cơ chế đa
phương vẫn cần sự lănh đạo và
chức năng của một quyền lực để
định h́nh chương tŕnh nghị sự và
cổ vũ (regulatory power and advocacy). Lư do
hiển nhiên là Trung Quốc và Hoa kỳ không thể
đồng thuận về các mục tiêu trước
mắt về các biện pháp quan thuế biểu. Có
nhiều dấu hiệu cho thấy thương chiến
Hoa-Mỹ sẽ c̣n kéo dài và tùy thuộc vào diễn
tiến bầu cử tổng thống Mỹ trong tương
lai. Cụ thể nhất là với chủ trương
American First, Mỹ khá gay gắt với hoạt động
của tổ chức WTO; Mỹ cho rằng WTO đă
lổi thời, đe doạ sẽ rời bỏ WTO. Trước
mắt là cơ chế trọng tài để giải
quyết tranh chấp thuộc tài phán WTO, một h́nh
thức toà án tối cao về thương mại
thế giới đang bị suy yếu. Mỹ sẽ không
bổ nhiệm các trọng tài viên mới cho bộ
phận thường trực của bảy người,
nên cơ chế giải quyết tranh chấp WTO sẽ
không c̣n hoạt động vào tháng 12 năm 2019. Khi
cuộc đối đầu song phương chưa
kết thúc, các cuộc thảo luận đa phương
này bị lu mờ. Từ
ngày gia nhập tổ chức WTO
năm 2001, Trung Quốc là nước hưởng
nhiều lợi thế nhất trong tiến tŕnh toàn
cầu hoá, biết tận dụng các khe hở luật
lệ để khuếch trương xuất cảng
sản phẩm. Các biện
pháp trợ cấp cho doanh nghiệp nhà nước, các
ưu quyền cho một nước đang phát
triển, buộc các công ty nước ngoài hoạt
động tại Trung Quốc chuyển giao công
nghệ độc quyền cho các đối tác liên
doanh của Trung Quốc là những thí dụ chính. Trung
Quốc đă tuyên bố là sẽ đồng thuận
việc cải tổ WTO. Đó là một đ́ều trớ trêu và bất
hạnh cho tiến tŕnh cải cách WTO. Hoa Kỳ có
đủ khả năng và nguồn lực để
thực hiện cải cách, nhưng Hoa Kỳ lại không
muốn tiến hành v́ đi ngược lại chủ
trương American First; c̣n Trung Quốc, đă vi
phạm trầm trọng mọi thứ luật thương
mại quốc tế, không có khả năng và
nguồn lực lại tự nhận muốn lănh đạo
cải cách để tiếp tục làm lũng đoạn
thịnh vượng cho thế giới. Về quan
điểm, cơ quan Liên Âu ủng hộ chủ trương
đa phuơng trong tinh thần trọng pháp và bảo
vệ vai tṛ của WTO, nhưng lại không thể
thuyết phục Hoa Kỳ thay đổi chiều
huớng, nên không thể tác động nhiều để
giải quyết tranh chấp việc cải cách. Châu
Âu và Nhật Bản có thể hợp tác trong tiến
tŕnh này. Cả hai cùng có một lập
luận chung là các cải cách WTO, nếu thành công,
sẽ là một sức ép buộc Trung Quốc phải
thay đổi các luật lệ về vai tṛ của các
doanh nghiệp nhà nước, cải thiện khả năng
cho phép doanh nghiệp ngoại quốc thâm nhập
thị trường, tạo một sân chơi b́nh đẳng,
nhất là tuyệt đối tôn trọng giải
quyết vấn đề tác quyền trí tuệ
bằng phương tiện luật định. Cả
hai không chấp nhận các biện pháp lũng đoạn
hay mua chuộc. Hoa Kỳ không
ủng hộ cho lập trường này, v́ dành ưu
tiên cho thương thảo kinh tế song phương hơn
là tinh thần trọng pháp trong cơ chế đa phương.
Trong bài phát biểu trước Đại hội đồng
Liên Hiệp Quốc vào tháng 9 năm 2018, ông Trump công
nhiên theo đuổi lập trường chống toàn
cầu hóa và hợp tác quốc tế , đây là
một bằng chứng. Đối
với các nền kinh tế mới nổi và đặc
biệt là các nước thuộc châu Mỹ La tinh,
một phần v́ thiếu nguồn lực chuyên môn,
một phần v́ quan điểm chính trị, tất
cả không cổ vũ cho chủ thuyết đa phương.
Các nước ASEAN cũng lâm vào trường hợp tương
tự; do khống chế chính trị của Trung
Quốc, nên không có tác động nào khởi sắc
để đóng góp cho việc cải cách WTO. Biến
đổi khí hậu Thủ
tướng Nhật Bản Shinzo Abe đă dành ưu tiên
cho vấn đề thay đổi khí hậu để
thảo luận, nhưng không ai hy vọng là sẽ có
tiến triển rơ rệt nào, v́ hai lư do. Một là, dù
sẽ thảo luận trên phuơng dịiện h́nh
thức tại Osaka, nhưng các cuộc thảo luận
chuyên đề c̣n cần nhiều nổ lực liên
tục của Nhật Bản. Tháng mười năm
nay, Nhật Bản sẽ tổ chức Hội nghị
Thượng đỉnh Canh tân Môi trường Xanh,
để nghiên cứu các bước thực hiện.
Thứ hai là do Trump không quan tâm cộng tác trong vấn
đề này. Lưu hành Tự do Dữ
liệu Trong
một bài phát biểu tại Davos vào tháng Giêng,
Thủ tướng Shinzo Abe đă đưa ra khái
niệm này và muốn chủ đề này thảo
luận sâu rộng trong nghị tŕnh G20. Trở ngại
chính cho chuyên đề là sự khác biệt trong các
khảo hướng về quyền riêng tư dữ
liệu, nội địa hóa và các vấn đề
liên quan giữa Hoa Kỳ, Châu Âu và Trung Quốc. Do dó,
không thể đạt được sự đồng
thuận tại Osaka. Nhưng Abe đă xác định
được một vấn đề quan trọng và
G20 có thể đóng góp có giá trị bằng cách
đưa nó vào chương tŕnh nghị sự kinh
tế toàn cầu trong tương lai. Thanh thế đang lên của
Abe và Nhật Bản Trong bối cảnh hiện nay, những
kỳ vọng cao độ về bước đột
phá của G20 tại Osaka để giải quyết
vấn đề như nghị tŕnh đưa ra là không
thực tế. Như thông lệ, G20 sẽ đưa ra
một Bảng Thông báo chung các diển biến và xác
định các ưu tiên cho cải cách các cơ
chế giải quyết tranh chấp thương mại
như trợ cấp và tác quyền trí tuệ. Các nhà
lănh đạo sẽ giao nhiệm vụ cho các bộ trưởng
thương mại chuẩn bị các biện pháp
chuyển tiếp cho cuộc họp tiếp theo của
WTO dự kiến vào tháng 6 năm 2020 tại Kazakhstan. Nhưng điều đó không có nghĩa
là một thất bại cho Shinzo Abe và Nhật Bản
trên trường quốc tế. Ngược lại, vai
tṛ của Abe được nâng cao. Thuận lợi
lớn nhất là uy tín cá nhân, Abe được ḷng
tin cẫn của cả hai ông Trump và Putin. Trong
chuyến thăm gần đây của Abe tại Iran,
nhằm giảm căng thẳng giữa Mỹ-Iran, dù chưa
có chưa có kết qủa, nhưng là một bằng
chứng khác cho thấy thanh thế Abe trên chính trường. Dưới thời Trump, Mỹ rút lui
khỏi vai tṛ lănh đạo về các vấn đề
toàn cầu. Vấn đề là liệu Trung
Quốc, Liên Âu và Nhật Bản có thể thay thế
không. Thoạt đầu, có nhiều ước đoán
loại suy cho rằng Liên Âu tiêu biểu cho thế
giới tự do, nền kinh tế thị trường
và tinh thần trọng pháp sẽ tiếp tục đăm
nhận vai tṛ đầu tàu này. Nhưng cơ chế
Liên Âu không thể vận hảnh hoàn hảo. Các suy
yếu nội tại làm các cải cách không thể
tiến hành. Do đó, Liên Âu không thể thay cho Mỹ
trong vai tṛ này. Vấn đề duy nhất c̣n lại là
Đức, trong thực tế, là đầu tàu của
Liên Âu, sẽ thay thế cho Liên Âu trong vai tṛ này. Bà
Angela Merkel, với tài năng và đức độ,
đă thu phục cảm t́nh của công luận và chính
khách quốc tế. Sau bầu cử, vị thế
của Bà suy giảm. Cầm quyện trong một chính
phủ liên minh không thực lực, Bà phải nhân nhượng
quá nhiều nên không thể giải quyết các bất
ổn quốc nội, nhất là việc giải
quyết các vấn đề di dân. Do đó, Bà
quyết định không tiếp tục tranh cử và
đang âm thầm từ giả chính trường, dù
đang c̣n tại chức. Việc cải cách châu Âu và nước
Đức đang bị đ́nh đốn, trong khi
đó Nhật bước vào một kỷ nguyên
với với triều đại Lệnh Hoà và
Nhật Hoàng Naruhito vừa được tấn phong.
Abe không những muốn chứng tỏ là một nhà chính
trị hiếu khách lăo luyện mà Nhật Bản cũng
sẽ đóng vai tṛ quan trọng hơn cho trong việc
phát triển khu vực và hợp tác quốc tế.
Với thanh thế đang phá huy cho Abe và Nhật
Bản, một tiến tŕnh mới đang khởi đầu
cho G20. Nhưng G20 sẽ làm ǵ là một thách
thức khác. Xác định nghị tŕnh khả thi và
được sự đồng thuận của các
quốc gia thành viên đ̣i hỏi G20 phải có một
viễn kiến thu hùt, Tất cả c̣n là bước
khởi đầu cho một thời kỳ mới
của các hợp tác quốc tế trong chiều hướng
hồi phục cơ chế đa phương trong tinh
thần trọng pháp,. |