Toàn
cầu hoá về sự bất măn của chúng ta Đỗ Kim Thêm dịch |
Mười
lăm năm trước, tôi đă xuất bản sách
Toàn cầu
hoá và Những điều bất măn,
một cuốn sách nhằm giải thích tại sao có quá
nhiều chuyện không hài ḷng với trào lưu toàn
cầu hóa ở các nước đang phát triển.
Điều rất đơn giản là nhiều người
tin rằng hệ thống này đă làm "lũng
đoạn" để chống lại họ và các
hiệp định thương mại toàn cầu đă
được chọn ra là quá bất công. Hiện
nay, sự bất măn với toàn cầu hóa đă gây ra
một làn sóng của trào lưu dân túy ở Hoa Kỳ
và các nền kinh tế tiên tiến khác, các chính
trị gia dẫn đầu trào lưu này cáo buộc
rằng hệ thống này không công bằng đối
với các nước của họ. Ở
Hoa Kỳ, Tổng thống Donald Trump nhấn mạnh
rằng các nhà đàm phán thương mại của
Hoa Kỳ đă bị các nhà thương thuyết
của Mexico và Trung Quốc lừa gạt. Vậy
tại sao một cái ǵ đó được suy đoán
là mang lại lợi ích cho tất cả mọi người
hiện nay lại bị chỉ trích thậm tệ
gần như ở khắp mọi, dù ở các nước
phát triển cũng như đang phát triển? Làm
thế nào mà một hiệp định thương
mại có thể gây bất công cho tất cả các bên
kết ước? Đối
với những người ở các nước đang
phát triển, tuyên bố của ông Trump – cũng như
chính con người của ông Trump - là đáng buồn
cười. Về cơ bản, Hoa Kỳ đă
soạn thảo các quy tắc và tạo ra các thể
chế cho toàn cầu hoá. Trong một số tổ
chức này - ví dụ như Quỹ Tiền tệ
Quốc tế - Hoa Kỳ vẫn có quyền phủ
quyết, mặc dù vai tṛ của Hoa Kỳ đă
giảm đi trong nền kinh tế toàn cầu (một
vai tṛ mà ông Trump dường như quyết tâm
giảm bớt hơn nữa). Đối
với tôi là người đă theo dơi chặt chẽ
các đàm phán thương mại từ hơn một
phần tư thế kỷ, th́ rơ ràng là các nhà đàm
phán thương mại của Mỹ đă đạt
được hầu hết những ǵ họ mong
muốn. Vấn đề là họ muốn với cái ǵ.
Nghị tŕnh của họ đă được các
tập đoàn đề ra sau cánh cửa đóng kín.
Đó là một nghị tŕnh do các đại doanh
nghiệp đa quốc soạn ra cho chính họ, với
cái giá là giới lao động và công dân b́nh thường
ở khắp mọi nơi phải trả. Thực
vậy, thường th́ có vẻ như là các công nhân,
họ là những người đă thấy việc
giảm lương và mất việc chỉ là hai
mặt của sự thiệt hại - họ là
những nạn nhân vô tội không thể tránh
được trong tiến tŕnh của tiến bộ
kinh tế không thể cưởng lại. Nhưng có
một cách giải thích khác về những ǵ đă
xảy ra: một trong những mục tiêu của toàn
cầu hoá là làm suy yếu quyền lực đàm phán
của giới lao động. Những ǵ các doanh
nghiệp muốn là lao động rẻ hơn, tuy nhiên
họ có thể đạt được việc này. Lối
giải thích này giúp để hiểu về một
số khía cạnh rối rắm của các hiệp
định thương mại. Ví dụ như tại
sao các nước tiên tiến đă từ bỏ
một trong những lợi điểm lớn nhất
của họ, đó là tinh thần trọng pháp?
Thực tế, các điều khoản trong các hiệp
định thương mại gần đây nhất
cho phép các nhà đầu tư ngoại quốc có
quyền nhiều hơn như đă quy định cho các
nhà đầu tư ở Mỹ. Ví dụ như
nếu chính phủ áp dụng một quy định làm
ảnh hưởng đến quyền lợi kinh doanh
của họ, họ được bồi thường,
bất kể quy định này có đáng mơ uớc
hay không cũng như mức độ lớn lao
của việc thiệt hại mà doanh nghiệp gây ra
khi không có quy định này. Có
ba đối ứng với t́nh trạng bất măn
đang lan rộng trong toàn cầu trước trào lưu
toàn cầu hóa. Chiến lược đầu tiên - mà
người ta gọi nó là cách cờ bạc của Las
Vegas – là đặt cược gấp đôi vào toàn
cầu hóa như đă làm trong một phần tư
thế kỷ qua. Giống như tất cả các
loại cược về những chính sách (như
biện pháp kích cầu, gây hiệu ứng phát
triển kinh tế nhỏ giọt cho đại chúng qua
tăng tiêu thụ và đầu tư, ND)) đă
được chứng minh là thất bại, việc
đặt cược này được dựa trên hy
vọng rằng bằng cách nào đó chính sách sẽ
thành công trong tương lai. Phản
ứng thứ hai là theo quan điểm của ông Trump:
tự cắt đứt ra khỏi trào lưu toàn
cầu hóa, với hy vọng là làm như vậy th́
sẽ hồi phục một thế giới như trong
quá khứ. Nhưng chủ thuyết bảo hộ đă
không vận hành. Trên b́nh diện toàn cầu, công
việc trong khu vực chế biến đang suy
giảm, đơn giản chỉ v́ tăng trưởng
năng suất đă vượt trội so với nhu
cầu tăng trưởng. Ngay
cả khi việc sản xuất được phục
hồi, việc làm sẽ không có nhiều. Công nghệ
sản xuất tiên tiến, bao gồm cả việc do
người máy, có nghĩa là có ít công việc
được tạo ra mà nó sẽ đ̣i hỏi
kỹ năng cao hơn và sẽ được đặt
ở nhiều địa điểm khác nhau hơn so
với công việc đă bị mất. Giống như
cách tăng tiền đánh bạc, phương sách này
phải chịu thất bại, làm tăng thêm t́nh
trạng bất măn cho những người mà họ
cảm thấy là ḿnh bị bỏ rơi. Ông
Trump sẽ thất bại ngay cả trong mục tiêu
đă được ông tuyên bố là giảm thâm
hụt thương mại, chuyện được xác
định bởi sự chênh lệch giữa tiết
kiệm và đầu tư quốc nội. Hiện nay,
khi các đảng viên Cộng ḥa đă theo đường
lối của họ và thực hiện cắt giảm
thuế cho các tỷ phú, th́ tiết kiệm cho quốc
gia sẽ giảm và thâm hụt thương mại
sẽ tăng, v́ do sự gia tăng giá trị của
đồng đô la. (Thâm hụt ngân sách và thâm
hụt thương mại thường song hành nhau
chặt chẽ, nên chúng được gọi chung là
thâm hụt "song sinh"). Ông Trump có thể không thích
t́nh trạng này, nhưng dần dà Trump phát hiện ra
rằng có một số điều mà thậm chí người
có quyền lực mạnh nhất trong thế giới
không thể kiểm soát. Có
một phương cách thứ ba: bảo vệ xă
hội mà không theo chủ thuyết bảo hộ,
một cách mà các nước nhỏ ở Bắc Âu
đang thực hiên. Các nước này biết rằng
họ là tiểu quốc, nên họ phải cởi
mở. Nhưng họ cũng biết rằng duy tŕ chính
sách cởi mở sẽ làm cho người lao động
gặp rủi ro. V́ vậy, họ phải có một
hợp đồng xă hội giúp người lao động
thay đổi từ công việc cũ sang mới và
trợ giúp cho họ trong giai đoạn chuyển
tiếp. Các
nước Bắc Âu là những xă hội dân chủ
bền vững, v́ vậy họ biết nếu khi
hầu hết các công nhân không coi toàn cầu hoá là
mang lại lợi ích cho họ, th́ xă hội sẽ không
thể duy tŕ. Và những người giàu có ở
những nước này thừa nhận rằng nếu
toàn cầu hoá vận hành như người ta nghĩ,
th́ sẽ có đủ các loại lợi ích mang
lại cho tất cả. Trong
những năm gần đây, chủ nghĩa tư
bản Mỹ đă được đánh dấu
bằng ḷng tham lam không đáy - cuộc khủng
hoảng tài chính năm 2008 đă minh định đầy
đủ điều đó. Tuy nhiên, như một
số quốc gia đă chỉ ra, nền kinh tế
thị trường có thể có những h́nh thức
kềm chế các quá mức của cả hai chủ nghĩa
tư bản và toàn cầu hóa, và nó mang lại một
t́nh trạng tăng trưởng bền vững hơn
và mức sống cao hơn cho hầu hết mọi người
dân. Chúng
ta có thể học hỏi những ǵ phải làm
từ những thành công như thế, cũng như chúng
ta có thể học hỏi từ những sai lầm
trong quá khứ về những ǵ mà chúng ta không nên làm.
Chuyện đă trở hiển nhiên nếu chúng ta không
quản lư toàn cầu hóa để nó mang lợi
lộc cho tất cả, phản ứng dữ dội có
nguy cơ gia tăng từ các giới bất măn ở các
nước giàu và nghèo. *** Joseph
E. Stiglitz đoạt
giải Nobel về Kinh tế năm 2001 và là Giáo sư
Đại học Columbia. Ông là Chủ tịch Hội
Đồng Tư Vấn Kinh tế cho Tổng Thống
Bill Clinton và làm việc cho Ngân Hàng Thế Giới trong
chức vụ Phó Chủ Tịch. Tác phẩm mới nhất là Globalization
and Its Discontents Revisited: Anti-Globalization in the Era of Trump. Nguyên tác The Globalization of Our
Discontent
|