Tại sao Trung Quốc
không làm trung gian để chấm dứt chiến
tranh Ukraine Joseph S. Nye Jr.Đỗ Kim Thêm dịch |
Nếu
có một người khác ngoài Vladimir Putin có thể
chấm dứt cuộc chiến của Nga ở Ukraine,
th́ đó là Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận
B́nh. Nhưng cho đến nay, ông Tập vẫn đứng
bên lề và có vẻ như là dừng ở lại
ở đó, v́ do nhiều khả năng bị tổn
thương chính trị ở trong nước và sự
thiếu can đảm và trí tưởng tượng
của chính ông. Tổng
thống Nga Vladimir Putin nghĩ rằng có thể
chiếm Kyiv một cách nhanh chóng và thay thế
được chính phủ Ukraine. Liệu là ông bị
lừa dối bởi hệ thống t́nh báo kém cỏi
hay bởi những sự tưởng tượng
của chính ḿnh về lịch sử, việc "công
hăm và thu tóm" của ông đă thất bại khi
đối mặt với sự kháng cự có hiệu
quả của Ukraine. Sau đó, ông chuyển sang thành
một cuộc ném bom tàn bạo vào các thành phố như
Mariupol và Kharkiv để khủng bố dân thường
buộc phải khuất phục, như ông đă làm trước
đây ở Grozny và Aleppo. Kết quả bi thảm là
sự kháng cự anh hùng của Ukraine đă đi kèm
với sự đau khổ của dân chúng ngày càng tăng. Có
cách nào để kết thúc cơn ác mộng này
một cách nhanh chóng không? Có một khả năng là
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh sẽ
thấy rằng ông có một "Khoảnh khắc Teddy
Roosevelt". Sau cuộc chiến tàn khốc giữa Nga và
Nhật Bản năm 1905, Roosevelt tham gia vào việc ḥa
giải. Ông đă gây áp lực nặng nề để
các bên thỏa hiệp và cuối cùng thắng thế;
do đó, thúc đẩy ảnh hưởng của
Mỹ trong toàn cầu và đoạt giải Nobel về
Ḥa b́nh. Thổ
Nhĩ Kỳ, Israel và Pháp (trong số những nước
khác) đang cố gắng ḥa giải trong cuộc
chiến hiện tại của Nga, nhưng họ không có
nhiều đ̣n bẩy với Putin như đồng
minh Tập Cận B́nh. Vấn đề đặt ra là
liệu Tập Cận B́nh có trí tưởng tượng
và ḷng can đảm để sử dụng nó hay không. Cho
đến nay, câu trả lời là không. Trong khi Trung
Quốc từ lâu đă thể hiện ḿnh là người
bảo vệ các nguyên tắc chủ quyền và toàn
vẹn lănh thổ, Trung Quốc đă dung dưỡng
cho sự vi phạm trắng trợn của Putin đối
với Hiến chương Liên Hiệp Quốc. Khi
Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc bỏ
phiếu về một nghị quyết lên án cuộc xâm
lược của Nga, Trung Quốc đă bỏ
phiếu trắng. Trung Quốc đă chỉ trích các
biện pháp trừng phạt của phương Tây
đối với Nga và tuyên truyền của Nga về
cuộc chiến được gây ra bởi các kế
hoạch của chính Mỹ để theo đuổi
việc mở rộng khối NATO, mặc dù đă rơ ràng
trong nhiều năm, các thành viên trong khối NATO sẽ
không bỏ phiếu để thừa nhận Ukraine. Việc
Trung Quốc không thuận ḷng để chỉ trích Nga
đă khiến cho Trung Quốc đứng bên lề
ngoại giao, không thể sử dụng ảnh hưởng
tương xứng với sức mạnh kinh tế và
quân sự ngày càng tăng. Mặc dù các nhà kiểm
duyệt Trung Quốc hạn chế hầu hết các
tin tức về chiến tranh, một số người
ở Bắc Kinh đă công khai tự hỏi liệu
lập trường ngoại giao hiện tại của
Trung Quốc có phục vụ tốt nhất cho lợi
ích quốc gia không. Ví dụ như Wang Huiyao, Chủ
tịch Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa ở
Bắc Kinh, đă gợi ư rằng Trung Quốc nên làm
trung gian để cung cấp cho Putin một "lối
thoát” từ chính sách Ukraine thảm khốc. Tại
sao điều này có thể có lợi cho Trung Quốc?
Thứ nhất, lập trường hiện tại
của Trung Quốc làm suy yếu các yêu sách của
họ là người bảo vệ chủ quyền,
việc mà họ sử dụng để thu hút các nước
láng giềng ở Đông Nam Á. Quan trọng không kém là
cuộc chiến đang làm giảm sức mạnh
mềm của Trung Quốc ở châu Âu, nơi chiếm
thương mại của Trung Quốc gấp năm
lần so với Nga. Cuộc chiến cũng đă đẩy
giá dầu và ngũ cốc nhập khẩu của Trung
Quốc lên cao. Giá ngũ cốc sẽ trở nên
nổi bật rơ rệt hơn nếu Trung Quốc
trải nghiệm trong mức độ lũ lụt nghiêm
trọng tương tự như năm ngoái. Khi
chiến tranh kéo dài và các biện pháp trừng phạt
của phương Tây gia tăng, cũng có nguy cơ
về các biện pháp trừng phạt thứ cấp
sẽ lan rộng và gây tổn hại cho Trung Quốc.
Cung cấp cho Putin một lối thoát để giữ
thể diện có thể giải quyết vấn đề
này và những mối nguy hiểm khác mà cuộc
chiến đặt ra. Và nó sẽ làm trầm trọng
thêm sự phụ thuộc ngày càng tăng của Nga vào
Trung Quốc và thúc đẩy h́nh ảnh và vị
thế toàn cầu của chính Trung Quốc. Ông Tập
thậm chí có thể giành giải Nobel về Ḥa b́nh. Tất
nhiên, sẽ có những cái giá phải trả liên quan
đến một sáng kiến như vậy. Các nhà
ngoại giao Trung Quốc thận trọng coi cuộc
chiến ở Ukraine là một cuộc xung đột
quyết định của châu Âu. Nếu làm giảm
sức mạnh của các cường quốc già nua như
châu Âu, Mỹ và Nga, Trung Quốc có thể hưởng
lợi bằng cách thoái thác và để cuộc xung
đột tự thiêu huỷ. Hơn nữa, mặc dù
cuộc chiến đang làm suy yếu một đồng
minh (một chi phí tiềm ẩn), nó cũng đă thay
đổi chương tŕnh nghị sự chính trị
toàn cầu theo những cách có lợi cho Trung Quốc.
Mỹ không c̣n có thể nói về việc xoay trục
sang châu Á, nơi Mỹ sẽ tập trung sự chú ư vào
Trung Quốc. Sau
cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, các nhà lănh
đạo Trung Quốc kết luận rằng Mỹ
đang suy thoái, và điều này khiến họ từ
bỏ chính sách đối ngoại kiên nhẫn và
thận trọng của Đặng Tiểu B́nh. Từ
khi chủ nghĩa dân tộc đă gia tăng ở trong
nước, và Tập Cận B́nh đă bày tỏ hy
vọng rằng về mặt địa chính trị,
Trung Quốc sẽ thay thế Mỹ một cách dứt
khoát vào năm 2049 – kỷ niệm 100 năm của
Cộng ḥa Nhân dân Trung Quốc. Tất
nhiên, trở ngại chính đối với giấc mơ
của ông Tập là Mỹ, tiếp theo là việc Trung
Quốc thiếu các đồng minh khác ngoài Nga.
Tập và Putin đă tạo ra một mối quan hệ
cá nhân đă củng cố những ǵ trước
đây là một liên minh thuận tiện. Ngay cả khi
cuộc chiến ở Ukraine đă làm cho liên minh đó
có phần nào đó kém thuận tiện hơn, Ông
Tập vẫn có thể cảm thấy nên thận
trọng khi "khiêu vũ với người đă
đưa ḿnh nhập tiệc". Bên
cạnh đó, việc khởi xướng một động
thái như Roosevelt có lẽ sẽ đ̣i hỏi trí tưởng
tượng và sự linh hoạt hơn so với
khả năng của giới lănh đạo Trung
Quốc. Người ta cũng phải xem xét một
yếu tố chính trị trong nước mà một người
bạn Trung Quốc gần đây đă chỉ ra cho tôi:
Với việc Tập Cận B́nh đang t́m kiếm
một nhiệm kỳ tổng thống thứ ba trong năm
nay, điều quan trọng nhất đối với ông
là duy tŕ sự kiểm soát của Đảng Cộng
sản đối với đất nước và
sự kiểm soát của chính ông đối với
đảng. Khi
tăng trưởng kinh tế đă chậm lại,
đảng ngày càng dựa vào chủ nghĩa dân
tộc để hợp pháp hóa sự cai trị. Đó
là lư do tại sao các phương tiện truyền thông
chính thức của Trung Quốc và các trang mạng
nặng ḷng ái quốc đă lặp lại lời tuyên
bố của Putin rằng Ukraine là một con rối
của phương Tây, và Nga đang đứng lên
chống lại sự bắt nạt của Mỹ đối
với cả Nga và Trung Quốc. Sự ủng hộ cho
cuộc chiến của Putin phù hợp với
"ngoại giao chiến binh sói" theo chủ nghĩa
dân tộc của Trung Quốc. Nhưng
trong khi cuộc xâm lược của Putin đă làm
đảo lộn nền chính trị thế giới, nó
không thay đổi cán cân quyền lực cơ
bản. Nếu có bất cứ điều ǵ, nó đă
củng cố một chút vị thế của Mỹ. Các
liên minh của khối NATO và Mỹ đă được
củng cố, trong khi Đức đang nắm lấy
một tư thế pḥng thủ mạnh mẽ hơn
nhiều so với bất kỳ thời điểm nào
trong nhiều thập kỷ. Đồng thời, thanh
danh của Nga như một cường quốc quân
sự đáng ngại đă phải chịu một cú
đánh nghiêm trọng. Nền kinh tế Nga bị suy
yếu và quyền lực mềm đang tồi tệ. Trung
Quốc không c̣n có thể thu phục liên minh nơi các
chế độ chuyên chế với bằng chứng là
gió Đông đang đánh bạt phương Tây. Trung
Quốc vẫn có thể thay đổi động
lực bằng cách nắm bắt cơ hội Teddy
Roosevelt. Nhưng tôi nghi ngờ rằng Trung Quốc
sẽ muốn làm như vậy. – Joseph
S. Nye, Jr. (Đỗ
Kim Thêm dịch) Joseph S. Nye, Jr., Giáo sư Đại học Harvard và tác giả sách Do Morals Matter? Presidents and Foreign Policy from FDR to Trump (Oxford University Press, 2020). |