Tránh Xung Đột Biển Đông Tác giả: Joseph S. Nye Người dịch: Đỗ Kim Thêm |
Gần
đây khi máy bay trinh sát P8–A của Hải quân
Mỹ bay tới gần vùng Đá chữ Thập trong
quần đảo Trường Sa ở biển Đông,
lực lượng này đă bị Hải quân Trung
Quốc cảnh báo tám lần phải rời khỏi
khu vực. Bộ trưởng Ngoại giao Trung
Quốc Vương Nghị nói: “Quyết tâm của
Trung Quốc để bảo vệ chủ quyền và
toàn vẹn lănh thổ vững như đá”. Bộ
trưởng Quốc pḥng Mỹ Ashton Carter trả
lời: “Ở đây không nên nhầm lẫn về
điều này: Mỹ sẽ bay, căng buồm ra khơi,
và hoạt động bất cứ nơi nào luật
pháp quốc tế cho phép chúng tôi, như chúng tôi làm
trên toàn thế giới”. V́ vậy, liệu một
xung đột Mỹ-Hoa ở biển Đông sắp
xảy ra? Năm
1995, khi tôi phục vụ tại Ngũ Giác Đài,
Trung Quốc bắt đầu xây dựng cơ sở
trên vùng Đá Vành Khăn, nơi mà Philippines có yêu sách
và nằm rất gần với bờ biển của
Philippines hơn là của Trung Quốc. Mỹ đă
đưa ra tuyên bố rằng chúng tôi đă không bày
tỏ thái độ nào trong các yêu sách đang c̣n
tranh chấp của năm quốc gia về khoảng
750 hoặc hơn các loại đá, đảo san hô,
đảo, cồn, đá ngầm mà bao gồm các
quần đảo Trường Sa, chiếm một khu
vực rộng lớn – 425.000 kilômét vuông (164.000
dặm vuông) – của biển Đông. Chúng tôi kêu
gọi các bên liên quan giải quyết các tranh
chấp một cách ḥa b́nh. Nhưng
Mỹ đă đứng trên quan điểm mạnh
cho là biển Đông lệ thuộc vào các Công Ước
của Liên Hiệp Quốc về Luật Biển
(UNCLOS), trong đó bao gồm các tuyến đường
biển quan trọng đối với các chuyến tàu
dầu từ Trung Đông và tàu hàng từ châu Âu mà
thông qua lộ tŕnh này có máy bay quân sự và thương
mại thường xuyên bay. Để
hỗ trợ cho các yêu sách lănh hải của ḿnh,
Trung Quốc dựa trên một bản đồ
thừa hưởng từ thời kỳ Quốc Dân
Đảng – cái gọi là “đường chín
đoạn”, kéo dài gần một ngàn dặm về
phía nam của lục địa Trung Quốc và đôi
khi tiến gần sát khoảng 40 hay 50 dặm tới
đường bờ biển của các quốc gia như
Việt Nam, Malaysia, Brunei và Philippines. Tất cả các
quốc gia này dựa theo Công Ước của Liên
Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS), đ̣i
hỏi các vùng đặc quyền kinh tế 200
hải lư. Khi
tranh chấp ở khu vực Đá Vành Khăn nổ
ra, các quan chức Trung Quốc không làm rơ ư nghĩa
của đường chín đoạn, nhưng, khi
bị áp lực, họ đồng ư rằng các khu
vực có dấu phân định là những nơi mà
Trung Quốc đă tuyên bố có chủ quyền
tối thượng. Đồng thời, họ đồng
ư là biển Đông không phải là hồ của
Trung Quốc, và nó bị chi phối bởi Hiệp
ước của Liên Hiệp Quốc. Trên cơ
sở này, Mỹ và Trung Quốc tránh được
xung đột vấn đề trong gần hai thập
niên. Nhưng
Trung Quốc không tránh xung đột với các nước
láng giềng trên biển của họ. Mặc dù cam
kết tuân thủ các quy tắc ứng xử
được thương thảo bởi Hiệp
hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vào năm
2002, Trung Quốc sử dụng sức mạnh ưu
thế quân sự trong các tranh chấp với Philippines
và Việt Nam. Trong năm 2012, các tàu tuần tra Trung
Quốc đuổi tàu thuyền đánh cá Philippines ra
khỏi băi cạn Scarborough ở ngoài khơi của
bờ biển Philippines, và chính phủ Philippines đă
đưa tranh chấp ra Ṭa án Quốc tế về
Luật Biển (ITLOS), mà Trung Quốc tuyên bố là Toà
không có thẩm quyền tài phán. Trong năm 2014, sau khi
Trung Quốc đem một giàn khoan dầu đến
đóng trong vùng biển tranh chấp với Việt
Nam, các tàu của hai nước đụng độ
nhau với trận đánh bằng thủy pháo trên
biển; theo sau là các cuộc bạo động bài
Hoa ở Việt Nam. Các
nước nhỏ trong khu vực t́m kiếm sự
hỗ trợ của Mỹ. Nhưng Mỹ vẫn c̣n
cẩn trọng để không bị lôi kéo vào trong các
yêu sách c̣n tranh chấp về chủ quyền, một
số trong các yêu sách này là mong manh, trong khi những yêu
sách khác Trung Quốc đôi khi có một vị
thế pháp lư mạnh hơn. Hơn nữa, Mỹ
đă phải tập trung vào các vấn đề
lớn hơn trong quan hệ với Trung Quốc. T́nh
h́nh này bắt đầu thay đổi khi Trung
Quốc khởi xướng một chính sách tích
cực trong việc nạo vét cát để lấp
đầy các đảo san hô và xây dựng đảo
trong ít nhất năm địa điểm. Đầu
năm nay, các nhà phân tích công bố các h́nh ảnh
của những ǵ được kỳ vọng
sẽ là đường băng dài 10.000 feet (3.000 mét)
trên vùng Đá chữ Thập. Mỹ
lập luận rằng Công Ước của Liên
Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) bảo
đảm cho tàu nước ngoài và máy bay được
tự do thâm nhập vượt quá giới hạn 12
dặm của lănh hải, trong khi Trung Quốc đ̣i
hỏi rằng các chuyến bay quân sự không thể
vượt qua vùng kinh tế 200 hải lư mà không
được sự cho phép của Trung Quốc.
Nếu Trung Quốc đ̣i hỏi một khu vực như
vậy cho từng địa điểm mà họ
đă chiếm, Trung Quốc có thể đóng kín
cả biển Đông. Như một viên chức
Mỹ nói, Trung Quốc dường như đang
cố gắng “tạo ra các chứng cớ trên
mặt đất” – những ǵ mà Đô đốc
Harry Harris, Tư lệnh Mỹ ở Thái B́nh Dương,
gọi là “Bức tường cát vĩ đại”. Trung
Quốc tuyên bố một cách chính xác rằng
nạo vét là nằm trong chủ quyền tối thượng
của ḿnh, và việc này chỉ đơn thuần là
làm theo cách của các nước láng giềng, mà chính
phủ của các nước này cũng đă tạo
ra cơ sở để hỗ trợ cho các yêu sách
của họ. Nhưng sự nghi ngờ của Mỹ
đă tăng cao bởi thực tế là trong năm
2013, trong một tranh chấp riêng giữa Trung Quốc
và Nhật Bản trên quần đảo Điếu
Ngư ở biển Hoa Đông, chính phủ Trung
Quốc đơn phương tuyên bố một Vùng
Nhận Dạng Pḥng Không mà không cảnh báo trước.
Các phản ứng của Mỹ là đă bay với
hai chiếc B -52 qua vùng không được công
nhận. Điều này đặt ra một tiền
lệ cho các chuyến bay trinh sát hải quân gần
đây (trong đó có một toán phóng viên CNN trên tàu). Các
phản ứng của Mỹ đề ra nhằm ngăn
chặn Trung Quốc từ việc tạo ra một
sự kiện đă rồi mà nó có thể đóng kín
phần lớn biển Đông. Tuy nhiên, sách lược
nguyên thủy của Mỹ tránh liên can trong cuộc
tranh chấp chủ quyền tiếp tục tạo nên
ư nghĩa. Điều trớ trêu là Thượng
viện Mỹ thất bại trong việc phê chuẩn
Công Ước của Liên Hiệp Quốc về
Luật Biển (UNCLOS), điều này có nghĩa là
Mỹ không thể đưa Trung Quốc ra Toà ITLOS v́
những nỗ lực của Trung Quốc để
chuyển đổi các san hô thành đảo và đ̣i
hỏi các vùng đặc quyền mà Mỹ có thể
can thiệp nhân danh quyền tự do giao thông –
một sự quan tâm chính của Mỹ. Nhưng
v́ Trung Quốc đă phê chuẩn Công Ước
của Liên Hiệp Quốc về Luật Biển
(UNCLOS) và Mỹ tôn trọng luật này như luật
tập quán quốc tế, nên có một cơ sở
đàm phán trực tiếp nghiêm túc hơn để
làm rơ những điểm mơ hồ trong đường
chín đoạn và giữ ǵn quyền tự do trên
biển. Với phong cách ngoại giao đúng đắn,
một cuộc xung đột Mỹ-Hoa tại biển
Đông có thể và cần phải tránh. ____ Joseph S. Nye là cựu Phụ tá Bộ Trưởng Quốc Pḥng Hoa Kỳ, Chủ tịch Ủy ban T́nh báo Quốc gia Hoa Kỳ, Giáo Sư Đại Học Harvard, Thành viên của The World Economic Forum Global Agenda Council on the Future of Government. Tác phẩm mới nhất của ông là Is the American Century Over? |