Trung
Quốc Có Những Loại Chế Độ Nào? Tác
giả Francis Fukuyama Dịch giả Đỗ Kim Thêm |
Mô
h́nh toàn trị của Tập Cận B́nh đă có các
tiền lệ trong cả lịch sử Trung Quốc
cổ đại và hiện thời. Nhưng đó không
phải là chuyện không thể tránh khỏi, mà
vẫn c̣n chắc chắn xảy ra. Một
nhà nước hiện đại lần đầu tiên
xuất hiện ở một lănh địa phía tây
của nhà Tần trở thành Trung Quốc thống
nhất như nước Phổ, bằng cách đánh
bại các đối thủ trong thời Chiến
Quốc và thành lập triều đại thống
nhất đầu tiên của Trung Quốc vào năm 221
trước Công nguyên. Nhà Tần đă tạo ra
một hệ thống thống nhất đo lường,
hệ thống thuế khoá, bộ máy hành chánh để
quản lư và tham gia điều hành xă hội trong
một quy mô lớn. Nhà
Hán đầu tiên thành công đă bổ sung yếu
tố Nho giáo mạnh mẽ, nhấn mạnh sự
cần thiết của các quan chức có giáo dục
để điều hành công việc tại thời
điểm một trong những đế chế
lớn nhất trên thế giới. Trung Quốc cường
thịnh này không bao giờ phát triển các thể
chế dùng để kiềm chế nhau trong đối
trọng, giống như tinh thần tôn trọng
luật pháp hay trách nhiệm giải tŕnh theo cách dân
chủ, thay vào đó, dựa vào kiểm soát các nhà lănh
đạo thông qua giáo dục. Các
thể chế này đă tiếp tục gây đặc
trưng cho chính phủ Trung Quốc qua hơn hai thiên niên
kỷ tiếp theo. Các chế độ của Trung
Quốc đă được tập trung hoá thành
bộ máy hành chánh thư lại và dựa trên thành tích.
Các khu vực địa phương không được
phép tạo ra giới tinh hoa cho riêng họ; không
giống như tầng lớp quư tộc có liên hệ
huyết thống của châu Âu trong thời Trung cổ.
Thay vào đó, hoàng đế bổ nhiệm các quan
lại và sau đó luân chuyển họ đến các
địa phương cai trị và ngăn chặn
họ không cho bị địa phương sách
nhiễu về mặt chính trị. Ngày nay, con hổ
mẹ Trung Quốc cưỡng chế các biện pháp
thi hành kỷ luật tàn nhẫn đối với con
cháu ḿnh từ Thượng Hải đến San
Francisco, đó là một tiếng vang văn hóa xa
vời của xă hội mà một kỳ thi gắt gao
để ra làm quan là một lộ tŕnh rơ ràng cho thăng
tiến trong xă hội. H́nh
thức quản lư từ thượng tầng xuống
hạ tầng này tạo ra một số t́nh huống
khó xử trong cách quản trị điển h́nh. Hoàng
đế đă sử dụng các quan lại để
điều hành đất nước, nhưng ai sẽ
kiểm soát các quan chức khi họ có thể dễ dàng
bị tha hóa? V́
lư do đó, các vị hoàng đế đă sử
dụng các hoạn quan trong gia đ́nh để theo dơi
các quan chức. Nhưng sau đó, họ đă kiểm
soát các hoạn quan như thế nào? Vào thời nhà
Minh, một vị hoàng đế đă tạo ra
một cơ quan kiểm soát để giám sát các
hoạn quan. Ngày nay, Đảng Cộng sản Trung
Quốc theo dơi chính phủ; Ban Tổ chức Đảng
theo dơi Đảng, và dưới thời Tập
Cận B́nh, Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung
ương được trao quyền giám sát Ban Tổ
chức và thanh lọc toàn bộ hệ thống tham nhũng. Trong
khi các hoàng đế Trung Quốc có thể đă hành
xử toàn bộ quyền lực, trên thực tế,
quyền lực của họ rất hạn chế.
Với dân số ước tính khoảng 60 triệu vào
thời điểm Chúa Kitô ra đời, họ đă
cai trị một vùng lănh thổ rộng lớn mà các
phương tiện công nghệ có thể sử
dụng không cho phép họ thực sự kiểm soát.
Quyền lực phải được ủy nhiệm
xuống các tỉnh và quận, ở những nơi cách
xa thủ đô thường là nhiều tuần như
Tràng An hoặc Lạc Dương. Ở cấp độ
địa phương, việc quản trị thực
sự không được nhà nước thực thi mà
vẫn nằm trong tay các ḍng dơi lớn, nó tạo nên
đặc trưng của phần lớn xă hội Trung
Quốc thời bấy giờ. Nhưng
trong khi có những điểm liên tục nhất định
giữa sự cai trị của Đảng Cộng
sản Trung Quốc ngày nay và triều đại Trung
Quốc, cũng có những lĩnh vực quan trọng
khác biệt. Điều quan trọng nhất trong số
này là tham vọng của ĐCSTQ của Tập Cận
B́nh, để đạt được một mức
độ kiểm soát toàn trị đối với xă
hội Trung Quốc thuộc loại chưa từng có
trong lịch sử loài người trước đây.
Về mặt này, Trung Quốc vay mượn từ Liên
Xô vào thời của Stalin nhiều hơn là từ
bất cứ điều ǵ trong lịch sử Trung
Quốc cổ đại. Vào
giữa thế kỷ 20, Carl Friedrich và Zbigniew Brzezinski
đă đặt ra thuật ngữ chế độ toàn
trị, để mô tả chế độ của Liên
Xô và Đức Quốc xă và phân biệt chúng với
các chế độ độc tài. Các chế độ
như vậy được lănh đạo bởi
một đảng khép ḿnh trong kỷ luật, hoạt
động bởi một hệ tư tưởng bao trùm,
sử dụng quyền lực công an để cưỡng
chế theo ư chí của họ một cách tàn nhẫn và
t́m cách kiểm soát các khía cạnh thầm kín nhất
trong đời sống của người dân của
họ. Các
chế độ như vậy hy vọng sẽ phá
vỡ tất cả các ràng buộc xă hội đă có
từ trước và buộc mọi người
phải trực tiếp liên hệ với nhà nước.
Kết quả nguyên tử hóa mọi con người
của xă hội đă được tượng trưng
bởi Pavel Morozov, con quái vật trẻ được
Stalin tôn vinh, v́ đă báo cáo các bí mật của cha
mẹ ḿnh với công an. Trong một chu kỳ quyền
lực, Đảng sẽ tẩy năo những người
mà họ thậm chí không công nhận mối dây ràng
buộc họ. Thí
nghiệm toàn trị trong thế kỷ 20 cuối cùng
đă thất bại v́ nhiều lư do. Các công nghệ
kiểm soát xă hội có sẵn tại thời điểm
sử dụng là cách tuyên truyền sách động,
trại cải tạo, Gulag, giám sát toàn diện và
sử dụng mật báo viên cuối cùng hóa ra là không
đủ để theo dơi dân số đông đảo
của Liên Xô. Tăng trưởng và đổi
mới kinh tế đ̣i hỏi một mức độ
tự do cá nhân. Nhưng khát vọng toàn trị để
đạt được sự kiểm soát hoàn toàn
thể xác và tâm hồn của toàn bộ dân tộc không
bao giờ chết, và được chuyển từ
Đảng Cộng sản Liên Xô sang cho hậu duệ
Trung Quốc. Mao
Trạch Đông đă cố gắng tái tạo mô h́nh
toàn trị bằng các công cụ tương tự,
một nỗ lực đă đạt đến đỉnh
cao trong thời kỳ Cách mạng Văn hóa. Lực lương
Hồng Vệ Binh cuồng tín chấp nhận tư tưởng
Mao Trạch Đông đă được tung ra với
sự cuồng nhiệt tôn giáo trên tất cả các
định chế của xă hội. Giống
như Liên Xô, nỗ lực này cũng kết thúc trong
thất bại, và đặc biệt nhất là đối
với chính giới lănh đạo thành lập Đảng
Cộng sản, cái giá khủng khiếp mà họ
phải trả trong cuộc Cách mạng Văn hóa đă
tạo cho Đặng Tiểu B́nh, người mở
đường cho chủ nghĩa tư bản, bắt
đầu phá bỏ nhà nước toàn trị và thay
thế bằng chế độ độc đoán
đa dạng giống như một khu vườn. Có
thể nh́n lại những năm từ 1978 đến
2012 với một hoài niệm nhất định, v́ người
dân Trung Quốc lần đầu tiên kể từ khi Cách
mạng được trao cho một mức độ
tự do cá nhân, Tự do mua bán, di chuyển, bày tỏ
ư kiến, du lịch ra nước ngoài, tất cả làm
người ta so sánh giữa Trung Quốc thời hoàng
triều và hiện đại một lần nữa
hợp lư. Thật vậy, giới trí thức Trung
Quốc đă được tự do khôi phục
lịch sử quốc gia của chính họ, và để
khám phá những thiệt hại đă gây ra cho
những truyền thống đó bởi virus Cộng
sản nước ngoài. Đảng nới lỏng
sự kiểm soát đối với nền kinh tế và
nhà nước, và điều chỉnh hành vi của chính
ḿnh thông qua các quy tắc như lănh đạo tập
thể, nghỉ hưu bắt buộc và giới hạn
nhiệm kỳ mười năm đối với các
nhà lănh đạo cấp cao. Trái ngược hoàn toàn
với hầu hết các chế độ độc
đoán khác, Trung Quốc đă được thể
chế hóa cao độ. Những
ǵ đă xảy ra kể từ khi Tập Cận B́nh
được chỉ định làm Tổng Bí thư
ĐCSTQ tại Đại hội Đảng lần
thứ 18 là một nỗ lực để hồi sinh các
bộ phận của mô h́nh Mao cũ. Tập Cận B́nh
là một thái tử Đảng, con của một trong
những thành viên sáng lập của ĐCSTQ, người
cùng với gia đ́nh dù sao cũng được Đảng
gửi xuống vùng nông thôn trong cuộc Cách mạng Văn
hóa. Tuy nhiên, không giống như những người
ưu tú khác trải qua chấn thương này, Tập
dường như đă nhớ về thời kỳ này
với hoài niệm và đă làm mọi thứ trong
khả năng của ḿnh để xây dựng lại
mô h́nh Mao càng nhiều càng tốt. Đảng đă
được tái khẳng định trong mọi khía
cạnh của đời sống Trung Quốc; Chủ
nghĩa Mác-Lênin che trong vỏ bọc của tư tưởng
của Tập Cận B́nh đă được
đưa vào Hiến pháp và một lần nữa
được dạy trong các trường học; và
quyền lực công an đă được sử
dụng trong quy mô không thể tưởng tượng
được. Ngày nay, có hơn một triệu người
Duy Ngô Nhĩ đă bị đưa vào các trại
cải tạo ở phía Tây Trung Quốc, trong một
nỗ lực lớn để tái lập chương
tŕnh cải tạo tư tưởng của họ và
loại bỏ đạo Hồi ra khỏi ư thức
của họ. Ngay cả những bài hát của Hồng
Vệ Binh nay cũng đă được hồi sinh. Trong
khi tham vọng kiểm soát của chế độ toàn
trị vẫn như cũ, có một số khác
biệt giữa những nỗ lực của Mao và
Tập Cận B́nh. “Tư tưởng của Tập
Cận B́nh là một thay thế nhạt màu cho Sách
Đỏ của Mao. Tập Cận B́nh đă không
thể đưa ra một ư thức hệ mạch
lạc để truyền cảm hứng cho sự
cuồng tín trong những người theo ông, khác
một chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc chung chung.
Mặt khác, Tập có các công cụ công nghệ
khả dụng mà đơn giản là không áp dụng
cho những nhà độc tài trong thế kỷ 20.
Hệ thống tín dụng xă hội kết hợp
tất cả các phương pháp của thông minh nhân
tạo, dữ liệu quy mô, cảm biến lan tỏa và
đặt các phương tiện này vào trong tay nhà nước
Trung Quốc. Cả Stalin và Mao đều không thể
kiểm soát trực tiếp các phong trào hàng ngày,
lời nói và giao dịch của từng đối tượng
theo cách mà đảng Trung Quốc về mặt lư
thuyết có thể làm ngày nay. Sự
khác biệt lớn lao giữa h́nh thức toàn trị cũ
và mới là Tập sử dụng nhiều hơn các khích
lệ năng động tích cực. Stalin và Mao đă
sử dụng khủng bố và cưỡng chế hoàn
toàn để đạt được sự tuân
thủ chính sách của họ. Tập hưởng các
lợi ích của nền kinh tế lớn thứ hai
thế giới, và các cơ hội cung cấp để
tạo ra các khuyến khích tích cực cho việc tuân
thủ. Trung Quốc của Tập dựa nhiều vào
một tầng lớp trung lưu hài ḷng và tự măn hơn
là giới nông dân lo sợ kinh hoàng. Nhưng bàn tay
cưỡng chế của nhà nước luôn ở
đằng sau mọi cơ hội tưởng chừng
như là vô hại cho người dân Trung Quốc. Một
sự khác biệt lớn giữa Mao và Tập có liên
quan đến vấn đề quan hệ đối
ngoại. Một khi Cách mạng Văn hóa khởi đầu,
Trung Quốc rất bận tâm với các vấn đề
nội bộ của Mao đến nỗi Trung Quốc có
ít mối đe dọa đối với thế
giới bên ngoài. Ngược lại, Tập đă
đặt ra một chương tŕnh nghị sự
ngoại vụ đầy tham vọng cho ĐCSTQ. Nó
nhằm mục đích chuyển trung tâm của nền
kinh tế thế giới sang Á-Âu thông qua Sáng kiến Vành
đai và Con đường, tránh xa thế giới xuyên
đại dương hiện tại đang tập
trung vào Hoa Kỳ. Lần đầu tiên, Trung Quốc
đă thực hiện các yêu sách lănh thổ bành trướng
thông qua việc tạo ra và quân sự hóa các ḥn đảo
trong Đường Chín đoạn trên Biển Đông.
Tập đă tuyên bố rơ ư định tái thu nạp
Đài Loan trong ṿng một thập kỷ, nếu
cần thiết bằng cách sử dụng vũ
lực. Trái ngược hoàn toàn với giai đoạn
trước năm 2012, Tập đă quảng cáo mô h́nh
của Trung Quốc là một mô h́nh khả dụng
để xuất khẩu. Mặc
dù đă được du nhập từ Liên Bang Xô
Viết cũ, chế độ toàn trị không
phải là không có tiền lệ trong lịch sử
Trung Quốc. Nước Tần đă phát triển
một h́nh thức của chủ nghĩa toàn trị
nguyên sinh dưới sự lănh đạo của
Thừa tướng Thương Ưởng. H́nh
thức này được củng cố bởi học
thuyết Pháp gia và các tác phẩm của Hàn Phi, người
cho rằng con người về cơ bản là xấu
và chỉ có thể bị trị dưới sự
đe dọa của những h́nh phạt nghiêm khắc.
Học thuyết này đă được áp dụng
bởi vị hoàng đế đầu tiên của Trung
Quốc thống nhất, Tần Thủy Hoàng, người
có ngôi mộ ở Tây An với tượng các
chiến binh nung màu đất được khách du
lịch ghé thăm hiện nay. Thương Ưởng
đă tạo ra tiền lệ trong những nỗ
lực quy mô qua việc huy động xă hội để
xóa bỏ hệ thống giáo dục mà nó đă có
nền tảng tốt và bứng tận gốc rể hàng
chục ngàn nông dân để đặt họ dưới
sự kiểm soát trực tiếp của nhà nước.
Tương truyền rằng Tần Hoàng đế
đă đốt sách Khổng giáo và chôn sống 400 Nho
sĩ để giết chết ư tưởng của
họ. Không phải ngẫu nhiên mà một trong
những người ngưỡng mộ nhất Thương
Ưởng là Mao Trạch Đông, người đă
cho hồi sinh các nghiên cứu về thời kỳ
đó trong lịch sử Trung Quốc. Nhưng
nhà Tần đàn áp đến nỗi chỉ tồn
tại trong mười sáu năm. Tần Hoàng đế
đă ra lệnh bất kỳ quan chức nào thua
trận sẽ bị xử trảm, v́ vậy hai vị
quan tự thấy ḿnh đang ở vị trí đó, nên
cảm thấy họ không có ǵ để mất
bằng cách bắt vị lănh đạo của ḿnh. Nhà
Tần được thay thế bằng nhà Đại
Hán, trong hai giai đoạn kéo dài trong năm trăm năm
sau. Học phái Pháp gia được dung hoà bởi
thuyết của Nho giáo được hồi sinh, trong
đó khôi phục sự tôn trọng đối với
giáo dục và đem lại quyền tự chủ
nhiều hơn cho gia đ́nh. Do
đó, mô h́nh toàn trị của Tập Cận B́nh có
các tiền lệ trong cả lịch sử Trung Quốc
hiện đại và cổ đại. Nhưng điều
quan trọng cần nhớ là mô h́nh đó h́nh không
phải là thứ duy nhất khả dụng. Hầu
hết các chính phủ hoàng triều ở Trung Quốc
trước các thời kỳ Cộng sản không khao
khát bất cứ điều ǵ như mức độ
kiểm soát hoàn toàn mà Thương Ưởng, Mao hay
Tập t́m kiếm. Nó gần hơn với kiểu
chủ nghĩa độc đoán trong thời Đặng
Tiểu B́nh hoặc Giang Trạch Dân áp dụng. Trái
ngược hoàn toàn với học phái Pháp gia,
truyền thống Nho giáo tin rằng con người
về cơ bản là tốt, và có thể được
hoàn thiện bởi giáo dục. Nó nhận ra tầm
quan trọng của các mối quan hệ khác của con
người, và không chỉ đơn giản là
những cá nhân nhỏ bé ràng buộc với nhà nước
lan rộng. Nhiều nhà sử học Trung Quốc sau này
coi nhà Tần là một loại truyền thống đồi
trụy nên tránh hơn là mô phỏng theo. Sự kế
thừa của Liên Xô theo chủ nghĩa Mác – Lênin
gắn liền với các tập quán của ĐCSTQ ngày
nay đă cung cấp một sự biện minh ư thức
hệ mới cho chủ nghĩa toàn trị, nhưng
một trong những điều đó là mâu thuẫn
với nhiều truyền thống sâu xa của Trung
Quốc. Do
đó, Trung Quốc của Tập Cận B́nh không
phải là đỉnh cao tất yếu của lịch
sử Trung Quốc trước đây. Khi ông được
đưa lên làm Chủ tịch Đảng năm 2012,
nhiều thành phần ưu tú của Trung Quốc đă
hy vọng rằng ông sẽ đối phó với t́nh
trạng tham nhũng đang tràn lan, điều mà ông
đă làm, trong một phong cách độc đoán cao
độ, nhưng cũng đặt nền tảng cho
một Trung Quốc tự do hơn sẽ cho phép dân chúng
được tự do hơn khi nói chuyện, suy nghĩ,
tương tác và thậm chí chỉ trích chính phủ.
Họ thất vọng cay đắng khi Tập đi
theo một chiều hướng ngược lại, nói
chung, Tập không đặt phúc lợi của quốc
gia ưu tiên lên trên tất cả, mà là sự sống
c̣n của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Tại sao Tập làm việc này, đó là kết
quả của những điều kỳ quặc và do
tiểu sử cá nhân của Tập; một nhà lănh
đạo khác có thể đă đi theo một
đường hướng rất khác biệt. Không có
đặc điểm không thể tránh được
thuộc về lịch sử cho kết quả hiện
tại. Các
sự nguy hiểm của một chế độ t́m
kiếm việc kiểm soát toàn trị đă được
đặt ra trong những ngày đầu của
cuộc khủng hoảng COVID-19, như Bác sĩ Lư văn
Lượng đă làm khi nói một cách trung thực
về dịch bệnh đang diễn ra và bị
trừng phạt nghiêm khắc. Đối với
tất cả những ǵ chúng ta biết, hiện nay
luồng thông tin sai lệch đang c̣n tiếp tục.
Khi tiếp tục cho phong cách toàn trị của ĐCSTQ
trong việc đối phó với virus như một mô
h́nh được các quốc gia khác mô phỏng th́
thật là sai lầm. Hàn Quốc và Đài Loan lân
cận, hai nền dân chủ tự do lành mạnh,
thậm chí c̣n đạt được kết quả
tốt hơn trong đại dịch mà không có phương
pháp hà khắc do Trung Quốc sử dụng. Một
trong những mối nguy hiểm lớn hiện nay là
thế giới hướng đến mô h́nh toàn
trị của Tập, thay v́ mô h́nh Đông Á rộng
lớn hơn, kết hợp năng lực nhà nước
mạnh mẽ với năng lực kỹ thuật, xem
là công thức thắng thế cho các cuộc khủng
hoảng trong tương lai. Do
vậy, Hoa Kỳ và các nền dân chủ phương Tây
khác nên đối phó như thế nào với Trung
Quốc của Tập Cận B́nh? Điểm khởi
đầu là nhận ra rằng chúng ta đang đối
phó với một quốc gia chuyên chế đầy
tham vọng như Liên Xô giữa thế kỷ 20,
chứ không phải với một chế độ tư
bản chủ nghĩa độc đoán chung nào đó.
Không có khu vực tư nhân thực sự ở Trung
Quốc. Mặc dù có quyền gần như quyền
sở hữu và các doanh nhân đầy tham vọng
ở đó, tại bất kỳ thời điểm nào
nhà nước có thể tiếp cận và kiểm soát
bất kỳ một doanh nghiệp nào thuộc khu
vực tư nhân được cho là của họ như
Tencent hay Alibaba. Mặc dù chiến dịch của chính
quyền Trump chống lại Huawei đă vụng về
và trong nhiều khía cạnh tự đánh bại ḿnh,
về cơ bản, mục tiêu là chính xác: khi bất
kỳ nền dân chủ tự do nào cho phép doanh
nghiệp này xây dựng cơ sở hạ tầng cho
việc cung cấp thông tin cơ bản sẽ là điên
rồ, tạo ra cách cho nhà nước Trung Quốc có
thể kiểm soát. Nói
rộng hơn, về mặt kinh tế, Hoa Kỳ và các
nền dân chủ tự do khác cần bắt đầu
tháo gở cam kết một cách tuần tự ra
khỏi Trung Quốc. Đại dịch đă chứng
minh là cả châu Âu và Bắc Mỹ trở nên phụ
thuộc một cách nguy hiểm vào khả năng
sản xuất của một thế lực thù địch.
Ngày nay có rất nhiều nơi khác trên khắp
thế giới có thể thiết lập được
chuỗi cung ứng. Để kiểm soát vấn đề
năng xuất, chúng ta phải t́m cách xét lại
việc kiểm soát khả năng phục hồi, tính
đa dạng của các nhập lượng và các
khả năng trong kiểm soát của các quốc gia cùng
chia sẻ các giá trị dân chủ. Sự co cụm
của các nhà cung cấp phương Tây về cơ
sở trang bị hạ tầng 5G trong cách trực
tiếp là điều không bao giờ được phép
xảy ra. Nhưng
trong khi chúng ta cần hiểu rằng Tập Cận B́nh
của Trung Quốc là một cường quốc toàn
trị, chúng ta nên tiết chế sự hiểu
biết đó với nhận thức rằng đây không
phải là một tương lai cần thiết
hoặc không thể tránh khỏi đối với Trung
Quốc. Tham vọng là chế độ toàn trị, nhưng
trong thực tế là không nhất thiết. Chúng ta không
biết các phương pháp công nghệ mới dùng
để kiểm soát sẽ có hiệu quả như
thế nào giống như trong việc điền hành
hệ thống tín dụng xă hội không. Ngày nay, ngưởi
dân Trung Quốc vẫn có nhiều tự do cá nhân hơn
dân Bắc Triều Tiên. Các ve văn trước đây
về việc kiểm soát của chế độ
độc tài đă chứng tỏ là tự thất
bai. Nh́n
về các cơ chế, dường như rất khó có
thể thay đổi đến từ cơ sở
hạ tầng qua một phong trào rộng lớn trong
quần chúng, cơ bản của các loại mà chúng ta
đă thấy trong các cuộc cách mạng màu khác nhau
hoặc trong những ngày đầu của Mùa xuân
Ả Rập. Với mức độ kiểm soát
hiện có của ĐCSTQ và quy mô lớn của đất
nước, sẽ rất khó khăn để phối
hợp việc huy động quần chúng. Chế độ
này có rất nhiều quyền lực đàn áp mà
họ đă không dè dặt sử dụng khi cần
thiết. Nếu
thay đổi sẽ đến, nó sẽ phải
bắt nguồn từ cấp thượng tầng
của Đảng. Theo một cách nào đó, những
người bị ảnh hưởng nhiều nhất
bởi sự trỗi dậy quyền lực của
Tập Cận B́nh là các thành viên trong Ủy ban Thường
vụ Bộ Chính trị. Đặng Tiểu B́nh để
lại một di sản là lănh đạo tập
thể, trong đó không một cá nhân nào có thể tích
lũy được quyền lực độc tài
của một loại mà Mao thực thi. Hệ thống
này đă phục vụ đất nước tốt
trong hơn 30 năm qua, nhưng Tập làm xáo trộn
tất cả, cách ly các quan chức cấp cao, huỷ
bỏ nhiệm kỳ buộc phải từ nhiệm sau
10 năm và xây dựng sự sùng bái cá nhân xung quanh
Tập. Một âm mưu giống như âm mưu hạ
bệ Nikita Khrushchev ở Liên Xô cũ sẽ rất khó
thực hiện, nhưng trong điều kiện kinh
tế bất trắc, sự phân hoá lănh đạo
nội bộ có thể tăng mạnh. Nếu
Trung Quốc thay đổi, người dân Trung Quốc
nên hy vọng điều ǵ? Con
đường tối ưu sẽ là một sự
chuyển đổi theo tŕnh tự mà theo đó đầu
tiên là quốc gia tự do hóa, và sau đó bắt đầu
dân chủ hóa, con đường đi theo sau con
đường của nhiều nước châu Âu trong
thế kỷ 19 và 20. Điểm khởi đầu
sẽ là một sự chuyển đổi từ cai
trị bằng pháp luật (rule by law) sang tinh thần thượng
tôn pháp luật (rule of law). Các quy tắc rơ ràng cần
phải áp dụng không chỉ cho thường dân và các
cấp thấp hơn trong chính quyền, mà c̣n cho chính
trong Đảng. Cần có những ràng buộc hiến
định thực sự đối với việc
thực thi quyền lực của nhà nước do
Đảng trị và tăng quyền tự trị
đích thực cho ngành tư pháp. Hiến pháp đang
áp dụng hiện tại có thể là điểm
khởi đầu, nhưng sẽ phải tước
bỏ Bốn Nguyên tắc mà nó cho phép ĐCSTQ có
thẩm quyền chính trị tối hậu. Đảng
sẽ phải rút các ảnh hưởng mà nó đă
mở rộng ra mọi ngóc ngách của sinh hoạt
ở Trung Quốc, và trả lại thẩm quyền cho
chính phủ và Đại hội Nhân dân Trung Quốc. Dân
chúng sẽ cần được tự do hơn
nhiều để nói, suy nghĩ, tổ chức và phê
b́nh, ít nhất là trong phạm vi họ có thể trong
những ngày xưa tốt đẹp trước
thời Tập Cận B́nh. Một
sự chuyển đổi ngắn hạn sang nền dân
chủ đa đảng thuộc loại đă xảy
ra ở Đài Loan hoặc Hàn Quốc trong những năm
của thập niên 1980 sẽ có nhiều vấn đề
hơn. ĐCSTQ với 90 triệu đảng viên không
chỉ là một nhóm chính trị chỉ đạo cho
chính phủ từ thượng tầng, như trong
một nền dân chủ nghị viện; đó là chính
phủ cho tất cả các ư định và mục
đích, và dung chứa một phần lớn năng
lực cần thiết để làm cho nhà nước
hoạt động. Dân chủ hóa sẽ phải
bắt đầu trong chính nội bộ Đảng, cơ
sở ở hạ tầng được hưởng
quyền tự chủ rộng răi hơn để đạo
đạt quyền lên cấp trên, không phải là ngược
lại như t́nh h́nh hiện tại. Suy
đoán chi tiết về các loại cải cách có
thể diễn ra ở Trung Quốc trong tương lai có
mức giá trị hạn chế. Thúc đẩy Trung
Quốc theo những chiều hướng này không nên là
một phần của chính sách đối ngoại
của Hoa Kỳ, ngoại trừ ở cấp độ
tổng quát nhất. Áp lực của Hoa Kỳ,
một nước đang trong t́nh trạng suy yếu và
trong nhiều khía cạnh đang mất uy tín sau đại
dịch toàn cầu, sẽ gần như chắc
chắn là phản tác dụng. Những thay đổi này
phải đến từ chính người dân Trung
Quốc, và cụ thể là từ giới tinh hoa Trung
Quốc, những người hiểu cách thức
hoạt động của hệ thống hiện
tại của họ và những điểm áp lực
tiềm năng để thay đổi có thể là ǵ. Điều
mà người Mỹ cần lưu tâm là kẻ thù và
đối thủ của họ ngay bây giờ không
phải là Trung Quốc, mà là Đảng Cộng
sản Trung Quốc đă chuyển sang chế độ
toàn trị cao độ. Chúng ta không đối phó
với Trung Quốc của những năm thuộc
thập niên 1990 hay thậm chí là của những năm
2000, nhưng như một loài động vật hoàn toàn
khác, nó thể hiện một thách thức rơ ràng đối
với các giá trị dân chủ của chúng ta. Chúng ta
cần phải giữ chặt con thú này ở trong
bẫy rập cho đến một lúc nào đó trong tương
lai, khi Trung Quốc trở lại là một quốc gia
độc tài b́nh thường hơn, hoặc thực
sự đang trên đường trở thành một
quốc gia tự do. Điều đó sẽ không
nhất thiết loại bỏ thách thức mà Trung
Quốc biểu hiện; một Trung Quốc tự do hơn
có thể dễ dàng mang tính dân tộc hơn. Nhưng
dù sao sẽ dễ dàng hơn để quan hệ theo
nhiều cách. Chuyện
không may là trong ba năm rưỡi qua, Hoa Kỳ đă
làm mọi thứ có thể để làm suy yếu cho
chính ḿnh. Hoa Kỳ đă bầu ra một nhà lănh đạo
say mê hạ bệ các đối thủ trong nước
nhiều hơn cho các đối thủ ở nước
ngoài, họ là người đă ngang nhiên vứt
bỏ nền tảng đạo đức cao độ
từng làm nền tảng sức mạnh toàn cầu
của Mỹ và đă cai trị đất nước
với sự bất tài như vậy trong cuộc
khủng hoảng lớn nhất trong ba thế hệ
vừa qua, khi bạn bè hay kẻ thù không c̣n coi
trọng. Trong khi các nền dân chủ với tư cách
là một nhóm không làm tồi tệ hơn các chính
phủ độc tài trong việc kiểm soát khủng
hoảng, Trung Quốc có thể thể hiện ḿnh vượt
trội so với Hoa Kỳ, và so sánh song phương là
điều mà hiện nay mọi người trên toàn
thế giới đang chú ư. Trước khi có thể
nghĩ về việc Trung Quốc đang thay đổi,
chúng ta cần thay đổi Hoa Kỳ và cố gắng
khôi phục vị thế như là một ngọn
hải đăng toàn cầu về các giá trị dân
chủ tự do trên toàn thế giới. *** Francis
Fukuyama làTrưởng Ban biên tập của tạp
chí The American Interest. Các tác phẩm của ông
về sự phát triển chính trị của Trung
Quốc là “The Origins of Political Order” và “Political Order
and Political Decay”. Nguyên
tác: What Kind of Regime Does China Have? https://www.the-american-interest.com/2020/05/18/what-kind-of-regime-does-china-have/ |