Công
đoàn độc lập ở Việt Nam: Con
đường c̣n dài
Thanh Phương |
Để đáp ứng đ̣i hỏi
của các hiệp định tự do mậu dịch,
Việt Nam đă buộc phải sửa đổi
Luật Lao động. Văn bản sửa đổi
đă được các đại biểu Quốc
Hội Việt Nam thông qua ngày 20/11/2019.
Sẽ có
hiệu lực vào năm 2021, luật mới đặc
biệt cho phép thành lập các công đoàn độc
lập, tức là không thuộc Tổng Liên đoàn Lao
động Việt Nam, công đoàn duy nhất hiện
nay. Đây được coi là một thay đổi
quan trọng nhất trong Luật Lao động của
Việt Nam. Trong thông
cáo đưa ra ngày 20/11, Giám đốc Tổ chức
Lao động Quốc tế ILO Việt Nam, Chang Hee Lee
nhận định bộ Luật Lao động sửa
đổi vừa được thông qua là “một
tiến bộ quan trọng”, c̣n đại sứ
quán Mỹ th́ xem đây là một “đạo
luật lịch sử”. Điểm
tích cực Trả
lời phỏng vấn RFI Việt ngữ ngày 04/12,
luật sư Hoàng Cao Sang, Văn pḥng Luật sư Hoàng
Việt Luật, một trong những luật sư chuyên
về lao động ở Việt Nam, ghi nhận
một điểm tích cực, đó là Việt Nam
đă sửa đổi Luật Lao động ngay
cả trước khi phê chuẩn Công ước 87
của Tổ chức Lao động Quốc tế,
tức là công ước về việc thành lập công
đoàn độc lập: "Thường
là người ta phê chuẩn công ước rồi th́
mới thực hiện cái sửa đổi. Thường
người ta hay kéo dài việc sửa đổi
những cái ǵ mang tính bất lợi. Vấn đề
thành lập hiệp hội tự do, ở đây là công
đoàn độc lập, vẫn là chuyện nhạy
cảm đối với xă hội Việt Nam, cho người
ta hay có tâm lư kéo dài. Nhưng ở đây họ
lại sửa đổi luật lao động trước,
rồi theo lịch tŕnh th́ đến năm 2023 mới
kư Công ước 87. Đó là một thiện chí,
nếu thật sự họ muốn thay đổi." Tuy nhiên,
con đường đi đến việc thành lập
thật sự các công đoàn tự do ở Việt Nam
hăy c̣n dài. Luật Lao động sửa đổi
đă được thông qua, nhưng c̣n phải
chờ xem luật sẽ được áp dụng trên
thực tế như thế nào, cụ thể là các
nghị định, thông tư sẽ có nội dung
cụ thể ra sao. Bất hợp lư trong việc
ban hành Về vấn đề này, luật sư
Hoàng Cao Sang nêu lên một điểm bất hợp lư
trong việc ban hành các văn bản quy phạm pháp
luật ở Việt Nam: "Theo luật quy định
về việc ban hành các văn bản pháp luật
của Việt Nam, thường là sau khi Quốc Hội
thông qua luật, chính phủ sẽ là bộ phận
viết thêm các điều luật cho nó chi tiết
để áp dụng. Sau khi chính phủ đă ban hành
nghị định rồi, nếu có những cái ǵ chi
tiết hơn nữa, th́ một bộ nào đó,
ở đây có thể là bộ Lao Động-Thương
Binh-Xă Hội, ban hành một thông tư để hướng
dẫn thực hiện bộ Luật Lao động này. Ở đây có một điều
bất hợp lư : luật là ư chí của nhân dân thông
qua đại diện là các đại biểu Quốc
Hội, tuy nhiên, Quốc Hội ban hành luật th́
chỉ quy định những cái chung nhất c̣n sau
đó các cơ quan hành pháp lại ban hành các văn
bản dưới luật để hướng
dẫn luật này. Trong thực tế lại có
những cái hướng dẫn đi sâu hơn hoặc
xa hơn, thậm chí c̣n trái với các điều
luật mà Quốc Hội ban hành, thường là theo hướng
có lợi cho các cơ quan hành pháp, đẩy những
cái khó về phía người dân." Trong thông cáo đưa ra ngày 20/11/2019,
đại sứ quán Mỹ cũng đă khuyến cáo
chính phủ Việt Nam “ củng cố những
cải cách trong bộ Luật Lao động, bao gồm
cải cách thông qua các văn bản pháp luật
sắp được ban hành về thành lập,
đăng kư và hoạt động của các tổ
chức công đoàn độc lập và sự bảo
vệ đầy đủ đối với quyền
thương lượng tập thể và quyền đ́nh
công.” Về phần Giám đốc ILO Việt
Nam, ông lưu ư là quyền tự do hiệp hội trong
bộ Luật Lao động sửa đổi hiện
chỉ áp dụng đối với người lao
động trong doanh nghiệp, nên sẽ cần phải
được mở rộng phạm vi trong những năm
tới đây « để song hành với
những nỗ lực của chính phủ hướng
tới phê chuẩn Công ước số 87 của ILO vào
năm 2023 ». Tuy nhiên, theo ông, trước
mắt phải giải thích các điều khoản
mới, thông qua việc ban hành các nghị định hướng
dẫn và thiết lập các thiết chế thực
chất để áp dụng và triển khai những
điều khoản mới đó. Phải sửa nhiều
luật Mặt khác, theo luật sư Hoàng Cao
Sang, cùng với việc sửa đổi Luật Lao
động và việc phê chuẩn Công ước 87,
Việt Nam c̣n phải sửa đổi những
luật khác có liên quan đến việc thành lập
hội: "Tôi nghĩ là không chỉ
có luật về thành lập hội, mà rất
nhiều luật cũng phải được sửa
đổi theo tinh thần Công ước 87. Chúng ta thường
hay gọi Công ước 87 là công ước về
quyền tổ chức công đoàn độc lập
trong lao động, nhưng thật ra công ước quy
định về quyền tự do hiệp hội,
tức là đối với các hiệp hội nói chung,
chứ không riêng ǵ công đoàn." V́ có những hội khác, cho
nên chúng ta cũng phải sửa tất cả những
ǵ liên quan đến hội và các tổ chức cho nó
phù hợp với tinh thần của Công ước 87. Cũng theo tinh thần này th́
các tổ chức của người lao động và
của người sử dụng lao động đều
có quyền thành lập các liên đoàn và tổng liên
đoàn một cách tự do, có thể thuộc Tổng
liên đoàn Việt Nam hoặc không". The Diplomat: Nên thận trọng Trên trang mạng The Diplomat ngày 29/11/2019,
nhà báo David Hutt cũng đề cập đến
sự kiện Quốc Hội Việt Nam thông qua bộ
Luật Lao động sửa đổi cho phép thành
lập công đoàn độc lập. David Hutt trước
hết tỏ ra thận trọng khi viết : « Dĩ
nhiên chúng ta phải chờ xem có phải đây là
một sự thay đổi bề ngoài mà đảng
Cộng Sản Việt Nam vẫn quen làm, trên giấy
tờ th́ rất là hay, nhưng không bao giờ
được thực thi đàng hoàng ». Tác
giả bài viết đặc biệt ghi nhận
Luật Lao động sửa đổi quy định
là công đoàn độc lập phải xin phép thành
lập từ các cơ quan Nhà nước, như
vậy là đảng Cộng Sản sẽ có thể
từ chối cấp phép cho các lănh đạo công
đoàn thẳng thắn và đ̣i hỏi khắt khe. Nhà báo David Hutt viết tiếp : «
Nếu các công đoàn độc lập thật sự
được phép thành lập ở Việt Nam, ta có
thể dự báo là đ́nh công sẽ trở nên
phổ biến hơn. Công nhân cũng sẽ có một
tổ chức đại diện cho họ tốt hơn.
Thứ hai, cho phép các công đoàn độc lập
hoạt động là một dấu hiệu khác cho
thấy Đảng sẵn sàng nới lỏng sự
kiểm soát của họ lên xă hội như thế nào
để tối đa hóa mức tăng trưởng
kinh tế, nay là yếu tố chủ yếu tạo nên
tính chính đáng của Đảng ». David Hutt viết tiếp: « Trong
những năm 2000, Đảng về cơ bản đă
mất sự thống trị đối với công chúng,
với sự xuất hiện của Internet và mạng xă
hội của Mỹ, chủ yếu là Facebook. Các phương
tiện truyền thông do Đảng điều hành
hiện đang thất thế, sau khi đă nắm
giữ quyền lực đáng kể vào những năm
1990. Khi thoái vốn khỏi các doanh nghiệp Nhà nước
và trao quyền lực cho nhiều thực thể ngoài
Đảng hơn, đảng Cộng Sản hiện cũng
đang tự ḿnh rời khỏi nền kinh tế.
Sự phát triển nhanh chóng của y tế và giáo
dục tư nhân trong thập kỷ này cũng thách
thức độc quyền của Đảng về
mặt phúc lợi xă hội. » Đảng sẽ công nhận
các tổ chức khác? Ông David Hutt viết tiếp : « Ta
có thể nói, đúng phần nào, rằng ở
Việt Nam hiện đang có một cuộc chiến
giữa một khối xă hội dân sự, tập
hợp các nhóm cộng đồng phi Nhà nước h́nh
thành từ cơ sở, và một khối xă hội «
phi dân sự », gồm các tổ chức xă hội
của Đảng do Mặt trận Tổ quốc
quản lư. ( … ). Khối xă hội phi dân sự th́
được nhiều ưu đăi, c̣n khối xă
hội dân sự bên ngoài sự kiểm soát của
Đảng hiện c̣n nhỏ và phân tán, nhưng nó
đang phát triển. Và các sửa đổi của
bộ Luật Lao động sẽ thêm một yếu
tố quan trọng vào xă hội dân sự đó dưới
h́nh thức thành lập công đoàn độc lập.
Điều này phải chăng sẽ thúc đẩy
đảng Cộng Sản chính thức thừa nhận
các tổ chức ngoài Đảng khác? Hiện giờ
có lẽ là không. Nhưng các tổ chức nhà báo, trí
thức, nhà văn, nông dân và phụ nữ « bất
hợp pháp và không chính thức » đă mọc lên như
nấm trong những năm gần đây, tất cả
đều nhằm cạnh tranh với các tổ
chức xă hội phi dân sự của Đảng. » David Hutt kết luận : « Bằng cách chấp nhận không c̣n là tổ chức đại diện cho toàn thể công nhân, đảng Cộng Sản đă có một sự thừa nhận không thể thay đổi. Vai tṛ lănh đạo một nền « chuyên chính vô sản » đă bị khai tử từ cách đây nhiều năm. Bây giờ Đảng nói là họ bảo vệ cho mọi giai cấp, chứ không riêng ǵ những người bán sức lao động. Nhưng nếu bây giờ họ mất độc quyền đối với các định chế xă hội, giống như họ đă mất độc quyền đối với nền kinh tế và công chúng, liệu tiếp theo đó có sẽ mất luôn cả độc quyền đối với chính trị? Hăy nhớ rằng chính công đoàn Đoàn Kết ở Ba Lan, công đoàn độc lập đầu tiên ở các nước Cộng Sản Đông Âu, đă là một động lực thúc đẩy các sự kiện năm 1989 ». |