Viễn
Ảnh Về Nghiệp Đoàn “Không Làm Chính
Trị”
Nguyễn Quang Duy |
Miền
Bắc trước đây theo mô h́nh Xô viết,
mọi người đều làm công cho nhà nước
và đoàn ngũ hóa trong một tổ chức chính
trị trực thuộc đảng Cộng sản
được gọi là công đoàn. Ngày nay kinh
tế, xă hội và cả chính trị Việt Nam đă
thay đổi, nhưng nhiệm vụ của công đoàn
vẫn tồn tại như ngày nào. Tham gia
Hiệp định CPTPP, Hà Nội sẽ phải
chấp nhận hoạt động của các nghiệp
đoàn đại diện cho người lao động
nhưng “không làm chính trị”, nghĩa là không
chịu sự lănh đạo của đảng
Cộng sản. Như
vậy Hà Nội đang chấp nhận 3 bước lùi:
thứ nhất về tư tưởng “đấu
tranh giai cấp”; thứ hai là nới lỏng kiểm
soát tầng lớp lao động; và quan trọng
nhất là đảng Cộng sản mất quyền
trực tiếp lănh đạo.
Việt Nam
đă gia nhập Tổ chức Lao Động Quốc
Tế (ILO) vào tháng 6/1950, nhưng Hà Nội vẫn chưa
kư nhiều Công ước quy định về
quyền lao động, như Công ước số 87 và
98 về tự do liên kết và thương lượng
tập thể, là những quyền đă được
hầu hết các nước thành viên ILO và Liên
Hợp Quốc công nhận. Khi gia
nhập WTO vào 1/2007, Hà Nội đă hứa sẽ kư và
thực thi hai Công ước nói trên nhưng đến
nay vẫn không thực hiện. Tranh
tụng quyền lao động Tham gia CPTPP,
Hà Nội sẽ có 5 năm không bị trừng phạt
thương mại đối với việc thành
lập các nghiệp đoàn và 7 năm các nghiệp
đoàn được liên kết với nhau. Trong ṿng 5 năm,
Hà Nội cũng phải để các nghiệp đoàn
thực hiện việc đàm phán thỏa thuận lao
động tập thể về tiền lương,
về thời giờ làm việc, về thời giờ
nghỉ ngơi và các quyền lợi khác. Nếu Hà
Nội vi phạm các điều khoản đă kư
nghiệp đoàn tại Việt Nam không có quyền
khởi kiện, chỉ có chính phủ 10 quốc gia
CPTPP c̣n lại mới có quyền kiện đ̣i Hà
Nội thực hiện. Việc vi
phạm quyền lao động sẽ ảnh hưởng
đến thị trường lao động và
quyền lợi nghiệp đoàn 10 quốc gia c̣n
lại, v́ thế các nghiệp đoàn Việt Nam có
thể làm việc với các nghiệp đoàn tại
ít nhất 1 quốc gia có chân trong CPTPP, vận động
chính phủ nước họ khởi kiện. Hay
nghiệp đoàn Việt Nam tổ chức tổng đ́nh
công trực tiếp tố cáo và vận động chính
phủ các quốc gia khác khởi kiện. Thủ
tục khá nhiêu khê nên muốn mang lại kết
quả, các nghiệp đoàn tại Việt Nam cần xây
dựng liên kết chặt chẽ với nghiệp
đoàn quốc tế. Ngay cả
việc chính phủ quốc gia khác có thành công trong
việc kiện tụng, việc trừng phạt Hà
Nội c̣n tùy thuộc vào quan điểm chính trị và
ngoại giao của nước họ, nên họ có
thể chọn thỏa hiệp với Hà Nội v́
một lợi ích kinh tế hay chính trị nào đó mà
bỏ qua việc trừng phạt. Những người
hoạt động nghiệp đoàn cần biết rơ
giới hạn này để đừng hoàn toàn kỳ
vọng vào các quốc gia khác trong CPTPP. Thị trường lao động
Việt Nam… Vào đầu năm 2016, Bộ trưởng
Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Cao Đức Phát
cho biết Việt Nam có 23 triệu nông dân, trong khi
tổng cộng 11 nước TPP (cả Mỹ) chỉ có
20,5 triệu nông dân. Tính trung b́nh nông dân trồng lúa vùng
đồng bằng sông Cửu Long thu nhập không quá
100 Mỹ Kim mỗi tháng, trong khi lợi tức trung b́nh
của công nhân Việt Nam vào khoảng 250 Mỹ Kim
mỗi tháng. Tỷ lệ chênh lệch thu nhập là
2.5 lần và số thặng dư nhân lực tại nông
thôn cũng rất cao khiến nông dân di cư đến
các khu công nghiệp kiếm việc làm. Về lư thuyết khi thị trường
lao động băo ḥa tiền lương sẽ
quyết định bằng năng suất lao động
và sẽ tương đương giữa các nước
theo kinh tế thị trường. Nhưng trên thực tế như Samsung
sản xuất gia công theo dây chuyền được cài
đặt với một tốc độ cố định,
nên bất kể người làm việc trên dây
chuyền là người nước nào th́ năng
suất lao động và sản lượng sản
xuất đều như nhau. Nhưng lương của công nhân
Việt Nam chỉ bằng 30% lương công nhân Nam Hàn
và chỉ bằng ½ lương công nhân Trung Quốc. Nhằm thu hút đầu tư, Hà
Nội sẽ tiếp tục kềm hăm mức lương
tối thiểu để mức lương công nhân
Việt Nam luôn thấp nhất trong số 10 quốc gia
tham gia CPTPP. Thị trường lao động
lại luôn biến đổi. Samsung đă từng
rời hầu hết các cơ xưởng từ Trung
Quốc sang Việt Nam, Samsung có thể lại rời
sang Bắc Hàn do lương công nhân rẻ hơn
lại cùng một dân tộc, một ngôn ngữ và như
thế sẽ ảnh hưởng nặng đến nhu
cầu nhân dụng Việt Nam. Các hoạt động kinh tế th́ càng
ngày càng đa dạng mỗi ngành nghề trong mỗi
thời điểm lại có mức cung và cầu khác
nhau. Giới lănh đạo nghiệp đoàn
v́ thế ngoài khả năng biết đàm phán c̣n
cần kiến thức để hiểu rơ thị trường
nhân dụng trong từng giai đoạn cũng như
hiểu rơ về sách lược kinh tế của
Việt Nam và thế giới. Nghiệp đoàn độc lập
với đảng chính trị. Nghiệp đoàn là tổ chức đại
diện quyền lợi những người có chung
một ngành nghề, như nghiệp đoàn thợ
dệt, nghiệp đoàn thợ mỏ, nghiệp đoàn
tiểu thương, nghiệp đoàn nông dân,
nghiệp đoàn giáo chức, nghiệp đoàn báo chí,
nghiệp đoàn công chức… Gia nhập CPTPP, không chỉ người
lao động phổ thông mới được
quyền lập nghiệp đoàn mà cả những người
lao động trí óc, văn pḥng cũng có chung
quyền lợi. V́ thế nghiệp đoàn cần
phải thực sự độc lập với tất
cả các đảng phái chính trị. Nghiệp đoàn phải do người
lao động đứng ra thành lập, được
người lao động nuôi dưỡng và phải
luôn luôn đấu tranh cho quyền lợi người
lao động. Mỗi nghiệp đoàn cần có
nội quy sinh hoạt, với đường lối
đấu tranh công khai và rơ ràng phù hợp với
luật pháp hiện hành. Các nghiệp đoàn trên nguyên tắc là
cạnh tranh với công đoàn nhằm phục vụ
tốt cho người lao động, nên cần tránh
lọt vào thế đối đầu với công
đoàn không mang lại lợi ích thiết thực. Những người lănh đạo
nghiệp đoàn ngoài sự hiểu biết và tài năng
c̣n phải là người được người
lao động thương yêu, tin tưởng và
bầu lên qua những cuộc bầu cử dân chủ. Như thế họ mới chính danh
để đại diện người lao động
thương lượng với cả chủ nhân
lẫn nhà nước. Họ cũng cần có khả năng và
kinh nghiệm làm việc với các nghiệp đoàn khác,
các chính phủ và các tổ chức quốc tế. Về lâu dài Việt Nam sẽ tạo nên
một tầng lớp lănh đạo nghiệp đoàn
khác hẳn với tầng lớp lănh đạo công
đoàn mà đa số là cán bộ công chức
được đảng Cộng sản giao cho công tác
tuyên truyền vận động chính trị. Dư luận hiện đang rất lo âu
về việc Hà Nội sẽ lập ra các nghiệp
đoàn h́nh thức vẫn chịu sự kiểm soát
của đảng Cộng sản. Điều này dễ dàng xảy ra v́
thế trong thời gian tới có thể có 3 h́nh
thức hoạt động khác nhau: (1) công đoàn nhà
nước làm nhiệm vụ chính trị cho đảng
Cộng sản; (2) nghiệp đoàn trong khuôn khổ
giới hạn thương lượng với giới
chủ; và (3) những người hoạt động
nghiệp đoàn âm thầm tổ chức biểu t́nh
và đ́nh công. Biểu t́nh, đ́nh công… Từ khi Hà Nội tham gia kinh tế
thị trường năm 1990 đă có hơn 6.000
cuộc đ́nh công, tất cả đều tự phát
và hầu hết mang lại kết quả tốt, đặc
biệt là 2 cuộc tổng đ́nh công phản đối
chính sách của Hà Nội. Vào dịp cuối năm 2005, diễn ra
nhiều cuộc đ́nh công đ̣i tăng mức lương
tối thiểu cho công nhân tại các doanh nghiệp nước
ngoài, có cuộc đ́nh công lên đến năm, sáu
chục ngàn công nhân tham dự. Thủ tướng Phan Văn Khải
đă nhanh chóng đáp ứng yêu cầu bằng cách kư
chỉ thị tăng mức lương tối
thiểu lên 40 phần trăm. Cuối tháng 3/2015 nhiều cuộc đ́nh
công liên tục diễn ra tại khu công nghiệp Sài G̣n,
B́nh Dương, Tiền Giang, Tây Ninh, Long An… phản
đối chính sách bảo hiểm xă hội đă
được Quốc Hội thông qua. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
ngay tức th́ tuyên bố sẽ đáp ứng nguyện
vọng công nhân bằng cách kiến nghị lên
Quốc Hội sửa đổi Luật Bảo
hiểm Xă hội. 6.000 cuộc đ́nh công mang lại
kết quả cho thấy sức mạnh của người
lao động trong việc thương lượng
với chủ nhân và nhà nước. Một số cuộc đ́nh công khi
chấm dứt, công nhân đứng ra tổ chức
đă bị sa thải và một số người sau
đó bị bắt. Một số trường hợp rơ ràng
có những liên kết tổ chức nhưng công đoàn
và nhà nước vẫn không kiểm soát được. Theo hướng dẫn của Tổ
Chức Lao Động Quốc Tế (ILO) luật lao
động sẽ phải thay đổi, để khi có
50% cộng 1 thành viên ban chấp hành đồng ư
biểu t́nh hay đ́nh công th́ nghiệp đoàn có
quyền tiến hành. Trong 7 năm đầu và thậm chí khi
nhà cầm quyền Hà Nội chưa thay đổi cách
nh́n về biểu t́nh và đ́nh công th́ bên trong các cơ
sở doanh nghiệp luôn có những người lao
động sẵn sàng khởi xướng và tổ
chức các cuộc đ́nh công. Thực tế cũng cho thấy các
cuộc biểu t́nh nhiều khi lên đến hằng
trăm ngàn người tham dự nhưng đă nhanh chóng
tàn lụi, nên cũng đừng kỳ vọng các
cuộc biểu t́nh sẽ thay đổi thể chế
như đă từng xảy ra ở Ba Lan. Hướng tới tự do Rơ ràng Việt Nam đang từng bước
thay đổi, nghiệp đoàn “không làm chính
trị” sẽ chính thức hoạt động, nhưng
sức mạnh của tầng lớp lao động
về cả kinh tế lẫn chính trị đều luôn
bị đảng Cộng sản kềm hăm. Muốn xă hội phát triển toàn diện
và công bằng Việt Nam lại cần có những chính
sách những đạo luật tiến bộ. Muốn
thế cần có những đấu tranh nghị trường,
đấu tranh giữa các đảng chính trị
với nhau. Khi Việt Nam có tự do và có đa
đảng, các nghiệp đoàn mới tạo
quyền lực chính trị bằng cách ủng hộ
các chính đảng có chính sách xă hội tiến
bộ phục vụ cho quyền lợi tầng lớp
lao động nghèo. Hoặc ủng hộ những chính
đảng đề ra những chính sách có lợi cho
các thành viên trong từng nghiệp đoàn. Những người hoạt động
nghiệp đoàn ngày nay sẽ vượt qua những
thử thách, rút tỉa những kinh nghiệm để
trở thành những người lănh đạo đóng
góp cho một Việt Nam tự do, dân chủ, và tạo
công bằng cho xă hội. Melbourne, Úc Đại Lợi 22/11/2018 |