Việt Nam và cuộc chiến Nga – Ukraine: “Chính
sách ngoại giao cây tre” của Hà Nội mang lại
kết quả nhưng vẫn c̣n thách thức
(Phần 1) Tác giả: Ian Storey Đỗ Kim Thêm dịch |
Việc
tăng cường mối quan hệ chiến lược
Nga -Trung ảnh hưởng đến Việt Nam
nhiều hơn bất kỳ quốc gia Đông Nam Á nào
khác. Hà Nội lo ngại rằng Bắc Kinh có thể
sử dụng đ̣n bẩy của ḿnh với Moscow
để làm suy yếu các lợi ích của Việt
Nam ở Biển Đông. Dẫn
nhập Khi
Việt Nam nỗ lực thích ứng với môi trường
quốc tế ngày càng cạnh tranh hơn, giới lănh
đạo đất nước đă tự hào
về “chính sách ngoại cây giao tre” đa chiều
của ḿnh. Được Nguyễn Phú Trọng,
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam
(ĐCSVN), thúc đẩy từ giữa thập niên
2010, ư tưởng là bằng cách cân bằng mối
quan hệ của Việt Nam với các cường
quốc – không đứng về bên nào, tự chủ
và thể hiện sự linh hoạt – nó có thể duy
tŕ sự trung gian và lợi ích của ḿnh, đồng
thời tận dụng các cơ hội kinh tế do t́nh
trạng cạnh tranh của các đại cường
tạo ra. Cuối năm 2023, trong một cuộc thay
đổi quan trọng cho chính sách ngoại giao cây tre
của ḿnh, Việt Nam đă tổ chức các
chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Joe Biden và
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh. Cuộc
xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine hồi
tháng 2/2022 là một sự thử thách về t́nh
trạng căng thẳng đối với chính sách
ngoại giao cây tre của Việt Nam. Cuộc tấn công
của Điện Kremlin vào Ukraine đă làm gia tăng các
căng thẳng giữa đối tác cũ của Hà
Nội là Nga và các đối tác mới ở phương
Tây, cũng như giữa phương Tây và Trung
Quốc, đối thủ truyền thống của
Việt Nam. Để đối phó với cuộc xâm
lược, về cơ bản, Việt Nam đă áp
dụng một lập trường trung lập để
tự bảo vệ ḿnh thoát khỏi các tranh chấp
của các đại cường mà nó phát sinh từ
chiến tranh, duy tŕ mối quan hệ ổn định
với tất cả các bên tham gia chính yếu và các bên
có liên quan, và bảo vệ lợi ích quốc gia
của ḿnh. Trong
khi có thể lập luận rằng, phản ứng
của Hà Nội đối với cuộc chiến Nga
-Ukraine phần lớn đă thành công trong việc đạt
được các mục tiêu của ĐCSVN, cuộc
xung đột đặt ra những thách thức từ
trung cho đến dài hạn đối với các
lực lượng vũ trang lấy Liên Xô / Nga làm
trung tâm của Việt Nam và tranh chấp kéo dài của
chính phủ với Bắc Kinh ở Biển Đông do
sự phụ thuộc ngày càng tăng của Nga vào
Trung Quốc, đối tác chiến lược của
ḿnh. Phản
ứng của Việt Nam trước cuộc xâm lược
của Nga Đối
với một số nhân vật thuộc giới tinh hoa
trong ngành ngoại giao của Việt Nam, sự bùng
nổ của cuộc chiến ở châu Âu có thể
được quy kết cho sự thất bại
thảm khốc của ba chính sách đối ngoại
của ba bên tham gia chủ yếu: Phương
Tây, v́ đă khiêu khích Nga thông qua việc
Đông tiến của khối NATO, bao gồm triển
vọng việc nhận Ukraine làm thành viên; Nga,
v́ đă chơi vung tay quá trán trong không gian thời
hậu Xô Viết; và Ukraine,
v́ đă thất bại trong việc giải quyết các
mối quan tâm về an ninh chính đáng của Nga và
xử lư đúng đắn về các mối quan hệ
với các lân bang lớn hơn (điều mà Hà
Nội cho rằng họ đă khéo léo với Trung
Quốc hơn nhiều so với Ukraine đă làm với
Nga). Sau
cuộc xâm lược, Hà Nội đă áp dụng
lập trường trung lập. Việt Nam đă
bỏ phiếu trắng đối với bốn
nghị quyết của Đại Hội Đồng
LHQ lên án cuộc tấn công của Nga ở Ukraine – vào
ngày 2 và 24 tháng 3 năm 2022, ngày 10 tháng 10 năm 2022 và
ngày 23 tháng 2 năm 2023 – và bỏ phiếu chống
lại kiến nghị loại bỏ Nga ra khỏi
Hội đồng Nhân quyền LHQ vào ngày 7 tháng 4 năm
2022. Phản ứng của Việt Nam đối với
sự bùng nổ của cuộc xung đột
được điều chỉnh bởi ba yếu
tố: Nguyên tắc, lịch sử và lợi ích. Cuộc
xâm lược của Điện Kremlin rơ ràng đă vi
phạm chủ quyền, độc lập và toàn
vẹn lănh thổ của Ukraine. Việt Nam coi những
nguyên tắc này là bất khả xâm phạm v́ chủ
quyền, toàn vẹn lănh thổ và độc lập
của chính ḿnh đă bị các nước khác vi
phạm trong quá khứ, gồm Pháp, Nhật Bản, Hoa
Kỳ và Trung Quốc. Hơn nữa, Hà Nội tiếp
tục cáo buộc Bắc Kinh về việc vi phạm
chủ quyền ở quần đảo Hoàng Sa và Trường
Sa ở Biển Đông. Ngày
2 tháng 3 năm 2022, tại phiên họp khẩn cấp
của Đại Hội Đồng LHQ được
triệu tập để thảo luận về
cuộc xung đột, đại diện thường
trực của Việt Nam, đại sứ Đặng
Hoàng Giang, đă cố gắng đan xen giữa tầm
quan trọng của đất nước ông đối
với luật pháp quốc tế và không lên án đích
danh Nga. Trong
bài phát biểu trước Đại hội đồng,
ông Đặng nhấn mạnh, cách mà những người
sáng lập LHQ đă ghi nhận “các nguyên tắc cơ
bản” trong Hiến chương đă trở thành
“nền tảng cho luật pháp quốc tế
đương đại và các mối quan hệ
hữu nghị và hợp tác giữa các quốc gia”.
Không đề cập trực tiếp đến Nga, ông
tiếp tục nói rằng “các
hành động không phù hợp với các nguyên tắc
này tiếp tục đặt ra các mối đe dọa
nghiêm trọng đối với ḥa b́nh và an ninh
quốc tế“, đồng thời “thách
thức tính xác đáng và tính hợp pháp
của LHQ“. Nhắc
lại lịch sử của đất nước ḿnh,
ông lập luận rằng, các cuộc chiến tranh và
xung đột “xuất
phát từ các học thuyết lỗi thời về chính
trị quyền lực, tham vọng thống trị; áp
đặt và sử dụng vũ lực trong việc
giải quyết tranh chấp“. Ông nói
tiếp: Những tranh chấp như vậy chỉ nên
được giải quyết bằng “các
biện pháp ḥa b́nh, dựa trên các nguyên tắc cơ
bản của luật quốc tế và Hiến chương
LHQ“. Ông nhắc lại đường
lối của Bộ Ngoại giao Việt Nam rằng “các
bên liên quan” nên kiềm chế, ngưng đánh,
nối lại đối thoại và tôn trọng
luật pháp quốc tế. Sự
miễn cưỡng của Việt Nam trong việc lên
án Moscow một phần là do mối quan hệ lịch
sử với Nga. Quân viện của Liên Xô vô cùng quan
trọng để giành chiến thắng của ĐCSVN
đối với Pháp và Hoa Kỳ trong các cuộc
chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất
và thứ hai. Trong thời gian Việt Nam chiếm đóng
Campuchia vào thập niên 1980, Liên Xô đă cung cấp cho
Hà Nội sự hỗ trợ quan trọng về quân
sự, kinh tế và ngoại giao. Các nhà lănh đạo
ĐCSVN vẫn mang ơn sâu đậm đối
với Moscow và luôn bày tỏ ḷng biết ơn khi
gặp những người đồng cấp Nga. Phó
Thủ tướng Trần Hồng Hà nói với đồng
cấp Nga, Dmitry Chernyshenko, hồi tháng 4/2023: “Các
mối quan hệ của chúng ta đă trải qua
rất nhiều thách thức, và thể hiện đầy
đủ với ḷng trung thành và biết ơn.
Việt Nam sẽ không bao giờ quên sự ủng
hộ của nhân dân Nga“. Yếu
tố thứ ba và quan trọng nhất mà nó quyết
định cho phản ứng của Việt Nam đối
với cuộc xâm lược là sự cần thiết
phải bảo vệ lợi ích quốc gia của
Việt Nam. Nga không phải là một nguồn chủ
yếu về thương mại và đầu tư
đối với Việt Nam, nhưng Nga là một
cố hữu và, như được mô tả sau này,
là một nguồn quân viện quan trọng và là
một đối tác có giá trị trong lĩnh vực năng
lượng của đất nước. Như
vậy, kể từ khi xung đột bùng nổ,
Việt Nam đă nỗ lực duy tŕ mối quan hệ
thân hũu với Nga, tổ chức các chuyến thăm
của các quan chức cấp cao Nga và thậm chí
mời Tổng thống Vladimir Putin đến thăm
Việt Nam. Nhưng
quan trọng hơn trong việc giữ các điều
kiện tốt đẹp với Nga là giữ mối
quan hệ tốt hơn với Hoa Kỳ, châu Âu và
Nhật Bản, những đối tác thương
mại và đầu tư quan trọng nhất của
Việt Nam. Như vậy, cho đến nay, Hà Nội chưa
thực hiện bất kỳ hành động nào có
thể được coi là làm suy yếu các biện pháp
trừng phạt của phương Tây, bao gồm
việc khôi phục các chuyến bay trực tiếp
với Nga sau đại dịch COVID-19 (hăng hàng không
Aeroflot của Nga sử dụng cả máy bay Boeing và
Airbus). Việt Nam cũng không đồng ư với yêu
cầu của Điện Kremlin về việc tái
xuất khẩu các khí tài quân sự, đạn dược
và phụ tùng thay thế do Liên Xô/Nga sản xuất
để bù đắp cho những tổn thất trên
chiến trường của lực lượng vũ
trang Nga ở Ukraine, như đối tác của Việt
Nam trong khối ASEAN là Myanmar đă làm. Giữa
hai bên tham chiến, việc giữ Moscow ở bên
cạnh rơ ràng là ưu tiên của Việt Nam. Nhưng
để phù hợp với chính sách ngoại giao cây
tre của ḿnh, Hà Nội cũng đă cẩn thận
để không xúc phạm đến Kyiv. Xét cho cùng,
Ukraine đă từng là một phần của Liên Xô, và
do đó đóng một vai tṛ trong các cuộc chiến
tranh giải phóng dân tộc của Việt Nam. Thiết
bị quân sự sản xuất ở Ukraine được
chuyển giao cho miền Bắc Việt Nam; các sĩ quan
Ukraine trong Hồng quân Liên Xô từng là cố vấn
cho Quân đội Nhân dân Việt Nam; và các đơn
vị quân đội của Việt Nam học lái xe tăng
tại nhà máy Malyshev ở Kharkiv (nơi diễn ra
một số cuộc giao tranh ác liệt nhất
giữa lực lượng Nga và Ukraine trong những tháng
đầu tiên của cuộc chiến). Lịch
sử chung này đă khiến cho Việt Nam kiềm
chế, không công khai chỉ trích chính phủ của
Tổng thống Volodymyr Zelenskyy v́ cách xử lư sai
lầm trong các mới quan hệ với Nga. Hơn
nữa, rơ ràng có một số sự đồng
cảm ở Việt Nam dành cho Ukraine. Trong năm đầu
tiên của cuộc chiến, chính phủ Việt Nam
đă cung cấp viện trợ nhân đạo cho
Ukraine bằng cách quyên góp 500.000 đô la Mỹ cho các
tổ chức cứu trợ quốc tế. Vingroup,
tập đoàn lớn nhất Việt Nam, đă cung
cấp 135 tấn ḿ ăn liền cho Chính quyền khu
vực Kharkiv. Một số cơ sở giáo dục tư
thục ở Việt Nam đă cấp học bổng
cho sinh viên Ukraine bị ảnh hưởng bởi
chiến tranh. Tại
hội nghị thượng đỉnh G7 ở Hiroshima
hồi tháng 5/2023 – nơi Nhật Bản mời cả
Việt Nam và Ukraine – Thủ tướng Phạm Minh Chính
đă có cuộc gặp Tổng thống Zelensky. Thông
tấn xă nhà nước Việt Nam tường
thuật rằng, ông Chính đă nói với Zelensky là
Việt Nam coi trọng mối quan hệ với Ukraine và
về vấn đề xung đột đang diễn
ra, lập trường của Hà Nội là tôn trọng
luật pháp quốc tế và Hiến chương LHQ.
Đáng chú ư, ông nói thêm: “Là
một đất nước đă trải qua nhiều
cuộc chiến tranh, Việt Nam hiểu giá trị
của ḥa b́nh“. (C̣n
tiếp)
|