Cách mạng: Iran - Thiên An Môn - Ai Cập


Tiến sỹ Mark Almond

Giáo sư thỉnh giảng về Quan hệ Quốc tế tại Đại học Bilkent, Ankara

 

image

 

Điều kiện cần có của cách mạng là tia lửa kết nối ḍng điện của hàng triệu người bất măn

Cách mạng có thể ngắn và đẫm máu nhưng cũng có thể lâu dài và ḥa b́nh.

Mỗi cuộc cách mạng mỗi khác nhưng cũng có những điều luôn lặp đi lặp lại ngay cả trong những diễn biến mới đây ở Ai Cập.

Nhà hoạt động cách mạng Trotsky từng nói nếu đói nghèo là nguồn cơn của các cuộc cách mạng th́ thế giới sẽ luôn có những cuộc cách mạng v́ hầu hết người dân trên thế giới đều nghèo.

Điều kiện cần thiết để biến sự bất măn âm ỉ của hàng triệu người thành đám đông trên đường phố là tia lửa khơi dậy nguồn điện kết nối họ.

Những cái chết bạo lực là chất xúc tác phổ biến nhất trong việc biến bất măn thành cách mạng trong 30 năm qua.

Đôi khi tia lửa thật ghê rợn - chẳng hạn vụ thiêu tập thể hàng trăm người tại một rạp chiếu phim ở Iran hồi năm 1978 mà người ta đổ lỗi cho công an mật Iran gây ra.

Đôi khi hành động tuyệt vọng của một người biểu t́nh tự thiêu như người bán rau Mohammed Bouazizi ở Tunisia hồi tháng 12 năm 2010 đă khuấy động cả đất nước.

Ngay cả những tin đồn về sự tàn bạo, giống như những cáo buộc mật vụ cộng sản đă đánh chết hai sinh viên ở Prague, Tiệp Khắc hồi tháng Mười Một năm 1989 cũng có thể thổi bùng ngọn lửa trong dân chúng vốn đă chán ngán sẵn với chế độ.

Tin tức về chuyện ông Milosevic khiến người tiền nhiệm Ivan Stambolic "biến mất" trong những tuần trước cuộc bầu cử tổng thống hồi năm 2000 đă làm cho người Serbia quay lưng lại với chế độ.

Khuôn mẫu Trung Quốc

Các cuộc Cách mạng

Iran 1979 - kéo dài 448 ngày, hơn 3.000 người chết. Người dân nổi dậy lật đổ chế độ Shah nhưng phe Hồi giáo chiếm quyền.

Thiên An Môn 1989 - 51 ngày biểu t́nh, khoảng 3.000 người chết nhưng không xóa bỏ được chế độ một đảng.

Indonesia 1998 - kéo dài 10 ngày, khoảng 1.000 người chết, chế độ Suharto bị lật đổ.

Ukraine 2004 - 37 ngày, không ai tử vong, một phần đạt được mục tiêu hủy kết quả bầu cử gian lận và bỏ việc kiểm duyệt.

Tunisia 2010 - 30 ngày, 147 người chết, chế độ của Tổng thống Zine al-Abidine Ben Ali bị lật đổ.

Ai Cập 2011 - 18 ngày, khoảng 300 người chết, Tổng thống Hosni Mubarak phải từ chức.

Tử vong - cho dù trong trường hợp này là không bạo lực - cũng là nguyên nhân khiến cho sinh viên Bắc Kinh đoạt lấy diễn đàn của đám tang cựu lănh đạo Hồ Diệu Bang được nhà nước tổ chức và chiếm Quảng trường Thiên An Môn nhằm biểu t́nh phản đối nạn tham nhũng và độc tài.

Nhưng cho dù người Trung Quốc đă định ra khuôn mẫu về cách tổ chức biểu t́nh và chiếm các quảng trường có tính biểu tượng, vụ Thiên An Môn cũng là ví dụ rơ ràng nhất về sự thất bại của "Quyền lực Nhân dân".

Không giống như các nhà độc tài lớn tuổi khác, ông Đặng Tiểu B́nh tỏ ra đầy sức mạnh và mưu mô khi phản công lại người biểu t́nh.

Chế độ do Đặng dựng lại sau đó đă làm cuộc sống của một tỷ người dân khấm khá hơn và họ chính là những người lính được cử tới bắn vào đám đông.

Các cuộc biểu t́nh phản đối Tổng thống Suharto "tái đắc cử" ở Indonesia hồi tháng Ba năm 1998 đă dẫn tới vụ bắn chết bốn sinh viên trong tháng Năm và kéo theo những cuộc biểu t́nh lớn hơn và bạo lực hơn cho tới khi hơn 1000 người chết.

Ba mươi năm trước đó ông Suharto có thể giết cả trăm ngàn người mà vẫn nhởn nhơ. Nhưng tệ tham nhũng và cuộc khủng hoảng kinh tế ở châu Á làm tan biến sự ủng hộ cho chế độ.

Sau 32 năm cầm quyền, gia đ́nh ông và những người thân cận quá giàu trong khi nhiều người từng ủng hộ ông ngày một nghèo đi - sự nghèo khó mà họ có chung với người dân b́nh thường.

Một chế độ sẽ sụp đổ khi những người ở trong ḷng chế độ tạo phản.

Khi mà cảnh sát, quân đội và các quan chức cao cấp vẫn c̣n nghĩ rằng họ sẽ mất nhiều hơn khi cách mạng nổ ra th́ ngay cả những cuộc biểu t́nh hàng loạt của có thể bị đè nát. Chúng ta hăy nhớ biến cố Thiên An Môn.

image

 

Quyết định không cử Hồng Quân tới giúp Đông Âu của ông Gorbachev góp phần làm cách mạng thành công

Nhưng khi những người ở bên trong chế độ và những người cầm súng nghi ngờ lư do phải bảo vệ chế độ, hoặc họ có thể bị mua chuộc, th́ chế độ sẽ tan ră nhanh chóng.

Tổng thống Ben Ali của Tunisia đă quyết định bỏ trốn sau khi các tướng lĩnh của ông nói rằng họ sẽ không bắn vào đám đông.

Tại Rumani hồi tháng Mười Hai năm 1989, Ceausescu đă chứng kiến cảnh chính viên tướng mà ông trông cậy để trấn áp người biểu t́nh đă trở thành người phán xử ông tại phiên ṭa trong Ngày Giáng Sinh.

Sức ép từ bên ngoài cũng góp phần thúc đẩy sự thay đổi chế độ.

Hồi năm 1989, việc nhà lănh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev tuyên bố không cử Hồng Quân tới ủng hộ các nước Cộng sản Đông Âu đang đối mặt với biểu t́nh trên đường phố đă khiến các viên tướng nhận ra rằng họ không thể dùng bạo lực.

Hoa Kỳ thường xuyên ép các đồng minh độc đoán phải thỏa hiệp và một khi mà họ đă trượt dốc, Washington muốn họ từ chức.

Xơ cứng

Sự tồn tại lâu dài của một chế độ và nhất là tuổi già của người lănh đạo có thể dẫn tới sự chậm chạp chết người vào những lúc cần phản ứng nhanh trước những diễn biến.

Cách mạng là những sự kiện kéo dài suốt 24 giờ mỗi ngày và đ̣i hỏi cả người biểu t́nh lẫn người lănh đạo có độ tŕ cũng như khả năng suy nghĩ nhanh.

Cách mạng là những sự kiện kéo dài suốt 24 giờ mỗi ngày và đ̣i hỏi cả người biểu t́nh lẫn người lănh đạo có độ tŕ cũng như khả năng suy nghĩ nhanh.

Một nhà lănh đạo già kém linh hoạt và ốm yếu thường làm cho các cuộc khủng hoảng thêm tồi tệ.

Từ vị Shah bị ung thư ở Iran tới lănh đạo Honecker ốm yếu của Đông Đức và Tổng thống Suharto của Indonesia, hàng thập niên cầm quyền đă khiến họ bị xơ cứng chính trị và mất khả năng phản ứng linh hoạt trong chính trường.

Và như Ai Cập nhắc nhở chúng ta, cách mạng do những người trẻ tuổi tạo ra.

Lối thoát lịch lăm thường khó xảy ra trong các cuộc cách mạng nhưng nếu các nhà lănh đạo được đảm bảo họ sẽ về hưu an toàn, thay đổi có thể diễn ra nhanh chóng và êm thấm hơn.

Hồi 2003, nhà lănh đạo Shevardnadze bị một số người đả phá là "Ceausescu" nhưng người ta để yên cho ông sống trong villa của ông sau khi từ chức.

Các viên tướng của Tổng thống Suharto đă đảm bảo ông về hưu và chết trong yên b́nh nhưng con trai ông "Tommy" bị tù giam.

Thông thường người dân "khao khát" trả thù những nhà lănh đạo bị lật đổ. Những người kế nhiệm cũng thấy rằng trừng trị nhà lănh đạo già là cách để làm dân chúng nhăng khỏi những vấn đề kinh tế và xă hội, vốn không biến mất khi có chế độ mới.

Sử gia từ Đại học Oxford, Mark Almond là tác giả cuốn Uprising - Political Upheavals that have Shaped the World, tạm dịch Khởi nghĩa - Những Biến động Chính trị góp phần Định h́nh Thế giới.

trở lại