Lúc
tôi c̣n học ở lứa tuổi học sinh, sinh viên
mỗi khi đi xa xứ Quảng, thường
bị bạn bè quen thân đọc hai câu thơ
để “chọc quê” tôi:
Nào là:
“Học tṛ trong Quảng ra kinh
Thấy cô gái Huế muốn rinh về nhà.
Nào là:
“Học tṛ trong Quảng ra thi
Thấy cô gái Huế, chân đi không rời.
Nào là:
“Học tṛ trong Quảng ra thi,
Mấy o gái Huế, bỏ đi không đành.
Có nhiều lúc cũng những câu thơ đó, người
ta không những chỉ “áp dụng” cho dân
Quảng Nam mà có lẽ v́ không rơ xuất xứ
của câu thơ nên dùng luôn cho dân “Quảng Ngăi”
nữa.
Cũng may là hai câu thơ nầy, viết rơ ràng, chứ
không th́ c̣n “cầm nhầm” nhiều nữa v́
Việt Nam ta có nhiều xứ Quảng:
Quảng Yên (Quảng Ninh), Quảng B́nh, Quảng Trị,
Quảng Nam, Quảng Tín, Quảng Ngăi, Quảng Đức.
Tác giả dùng chữ ra, nên đă loại bớt
mấy tỉnh vô (Huế) như Quảng Yên,
Quảng B́nh, Quảng Trị.
Tác giả sáng tác bài thơ này thuộc lớp Thi Sĩ
Tiền Chiến (trước 1945) nên lại loại
thêm ra được Quảng Tín, Quảng Đức là
mấy tỉnh mới được thành lập sau
1962.
Vậy c̣n hai Quảng được xem xét kỹ
lại, đúng là Quảng nào: Quảng Nam hay
Quảng Ngăi? (Hai Quảng này đă từng biết
đến qua câu: (Quảng Nam hay căi, Quảng Ngăi
hay co…)
Ở Việt Nam ta có nhiều thi sĩ, sáng tác
nhiều bài thơ rất hay được in ra, nhưng
đa số độc giả chỉ nhớ tên tác
giả, tên tập thơ, mà không nhớ được
một bài thơ, thậm chí một hai câu thơ nào
của nhà thơ đó.
Trái lại, hai câu thơ đă dẫn chứng trên
đây nhiều người biết nhưng có
lẽ v́ truyền khẩu nên đă bị tam sao
thất bản! Đa số không ai nhớ tên tác giả
là ai, câu thơ này nằm trong thi phẩm nào?
Trước đây, nhiều lần tôi vào các thư
viện lớn kể từ 1950 để mong đọc
được toàn tập Thi Phẩm có hai câu thơ
này, nhưng không được toại nguyện, v́
các thư viện không có thi phẩm này. May ra, chỉ
thấy Hoài Thanh và Hoài Chân, tác giả Thi Nhân
Việt Nam xuất bản 1942, giới thiệu hai câu
thơ trên trích trong tập thơ Lời Tim Non
của Xuân Tâm xuất bản 1941.
Thi sĩ Xuân Tâm có tên thật là Phan Hạp.
Ông sinh năm 1916 tại làng Bảo An, phủ Điện
Bàn, tỉnh Quảng Nam. Ông học trung học
tại trường Quốc Học Huế. Sau khi
tốt nghiệp bằng Thành Chung (Diplome) - tức
Trung học đệ nhất cấp, ông đi làm công
chức ở Đà Nẵng. Thời gian đi tản cư
1946-1947, ông bị kẹt lại ở Liên Khu 5 và
từ 1954 tập kết ra Bắc.
Ngoài hai câu thơ lục bát nổi tiếng trên mà
nhiều lúc chúng ta tưởng như đọc ca
dao, Xuân Tâm c̣n có một bài thơ mà thập niên
50-60 các học sinh đă học thuộc ḷng và thường
chép lại trong các tập Lưu Bút Ngày Hè mỗi
khi mùa hoa phượng nở:
NGHỈ HÈ
Sung sướng quá, giờ cuối cùng đă
hết,
Đoàn trai non hớn hở rủ nhau về.
Chín mươi ngày nhảy nhót ở miền quê,
Ôi tất cả mùa xuân trong mùa hạ!
Một nét mặt, trăm tiếng cười
rộn ră
Lời trên môi chen chúc nối ngh́n câu
Chờ
đêm nay; sáng sớm bước lên tàu
Ăn chẳng được, ḷng nôn nao khó ngủ.
Trong khoảnh khắc sách, bài là giấy cũ.
Nhớ làm chi, Thầy Mẹ đợi, em trông.
Trên đường làng huyết dụ nở thành bông,
Và vườn rộng nhiều trái cây ngon ngọt.
Kiểm soát kỹ có khi c̣n thiếu sót;
Rương chật rồi, khó nhốt những
niềm vui.
Tay bắt tay, hồn không chút bùi ngùi,
Các bạn hỡi, trời mai đầy ánh sáng.
(Lời Tim Non)
Khi ở Hội An, tôi có quen biết với bà
Phạm Hạp (cô giáo dạy ở trường
Nữ Tiểu Học Hội An), có lần hỏi bà
về Thi Phẩm Lời Tim Non, cũng như trọn
vẹn bài thơ có hai câu thơ trên, nhưng bà
Phạm Hạp trả lời không c̣n giữ tập
thơ đă in và không nhớ bài thơ tôi đă
hỏi.
Sau 1975, tôi nghĩ rằng tác giả Xuân Tâm có thể
đă trở về lại quê hương Quảng
Nam, nhưng liệu có ai hỏi về tác giả
về bài thơ đó không?
Riêng tôi, tôi vẫn thắc mắc, không biết cô
Tôn Nữ nào hoặc cô Nguyễn Khoa Diệu… nào
đă làm cho cậu học tṛ đa t́nh xứ
Quảng say mê mà trở thành thi sĩ? Người
đẹp xứ Huế đó chính là La Muse, chính là
nàng Elvire, là Nàng thơ của Xuân Tâm vậy. Mà cũng
nhờ thế mà ngày nay chúng ta có hai câu thơ để
đời… Bây giờ, chúng ta nên trả lại cho
cậu học tṛ xứ Quảng – thi sĩ Xuân Tâm
Phan Hạp hai cẫu thơ “chính bản”:
“Học tṛ trong Quảng ra thi
Thấy cô gái Huế chân đi không đành”
Tôi ước mong từ nay mỗi khi chúng ta muốn
“xử dụng” hai câu thơ trên, chúng ta nên
dẫn chứng “y sao chính bản” để
khỏi làm buồn ḷng tác giả.
Trương
Duy Cường