Đại dịch hạch ở La Mã và London trong lịch sử nhắc nhở chúng ta điều gì?

Nhắc đến những đợt đại ôn dịch hoành hành trong lịch sử của nhân loại, mọi người đều biến sắc khi nghĩ tới những hậu quả khủng khiếp của nó. Trung Quốc và thế giới từng bị tấn công bởi dịch SARS và cúm gia cầm cách đây vài năm, giờ đây là dịch hạch và viêm phổi Vũ Hán. Lo sợ và tìm cách lẩn tránh rõ ràng không giải quyết được vấn đề cơ bản. Vậy làm thế nào mới có thể tránh xa được bệnh dịch? 

Hãy cùng nhìn lại hai trận ôn dịch lớn trong lịch sử thế giới để tìm ra bài học, một ở La Mã và một ở London. 

Đại dịch hạch phá huỷ giấc mộng của Đế chế La Mã 

Ngày nay, chúng ta vẫn có thể hình dung được sự tàn khốc của dịch bệnh thời ấy thông qua những miêu tả trong cuốn “Thánh đồ truyện” (Biographies of Eastern Saints) của tác giả kiêm nhà sử học John (John of Ephesus: 507-588) và nhà sử học Evagrius Scholasticus (536 – 594). Trong quá trình thu thập tư liệu về cuộc đời của các Thánh, John đã chứng kiến lần bệnh dịch ở Constantinople. Còn nhà sử học Evagrius thì thậm chí đã trực tiếp trải qua dịch bệnh, chứng kiến cái chết của vợ, người thân cùng một lượng lớn người La Mã.

Với mong muốn tìm lại giấc mộng huy hoàng phục hưng Đế chế La Mã, Justinian, vị chúa tể của Đế chế Đông La Mã đã phát động cuộc chiến tranh chinh phục thế giới phía Tây Địa Trung Hải vào năm 533. Tuy nhiên, ngay khi càn quét qua Bắc Phi, chuẩn bị chinh phục nước Ý và hoàn thành giấc mộng của mình, một trận ôn dịch với quy mô chưa từng có đã kìm hãm tham vọng của ông ta. Năm 541, dịch hạch bắt đầu bùng phát ở Ai Cập trên lãnh thổ của Đế quốc Đông La Mã, sau đó nhanh chóng lan sang thủ đô Constantinople và các khu vực khác. 

Khắp nơi đều là “thi thể đã thối rữa nằm ở trên đường do không được ai chôn cất”. Đâu đâu cũng có những con đường đầy người chết khiến tất cả những ai chứng kiến đều vô cùng sợ hãi và kinh hoàng. Bụng của họ sưng lên, máu và mủ ào ạt chảy ra từ miệng, mắt họ đỏ ngầu, tay với lên cao. Thi thể nối tiếp thi thể thối rữa nằm trên đường, trong những con ngõ, trước cửa sân nhà và giáo đường.

“Trong làn sương mù trên biển, có những con tàu chỉ vì thuyền viên phải chịu sự trừng phạt đầy phẫn nộ của Thượng đế mà trở thành những phần mộ trôi nổi trên sóng”. Trên đồng “phủ đầy những cây ngũ cốc đã bạc màu” mà chẳng hề có ai thu hoạch. “Những đàn cừu, sơn dương, bò và lợn gần như trở thành động vật hoang dã, những loài vật nuôi này dường như đã quên đi cuộc sống cày bừa và giọng của loài người đã từng nuôi chúng”.

Có nhiều cảnh tượng kinh khủng và kỳ lạ xuất hiện vào thời điểm đó: “Mọi người đang trò chuyện với nhau, đột nhiên họ bắt đầu lắc lư, sau đó đổ gục xuống phố hay trong nhà. Một người tay cầm dụng cụ, đang ngồi đó làm đồ thủ công mỹ nghệ, cũng có thể đột nhiên ngã xuống, hồn rời khỏi xác. Một người mua nhu yếu phẩm trong chợ, khi đang mặc cả hoặc đếm tiền thì cái chết đột nhiên ập đến với người mua hoặc người bán, hàng hóa và tiền vẫn còn ở giữa nhưng không ai dám nhặt…”. Những người bị nhiễm bệnh sớm nhất là những người nghèo vô gia cư ngủ trên đường phố. Khi dịch hạch ở vào thời điểm nghiêm trọng nhất, mỗi ngày có 5000 – 7000 người chết, thậm chí có trên vạn người bất hạnh tử vong. 

Số người chết nhanh chóng vượt qua con số 230 nghìn và thậm chí người ta còn không thể có đủ đất để chôn cất người chết. Các thi thể phải chất đống lại và cả thành phố đều phát ra mùi hôi thối của xác chết. Hoàng đế Justinian cũng suýt bị nhiễm dịch bệnh. Trong cơn sợ hãi ông ta ra lệnh cho xây dựng rất nhiều ngôi mộ lớn để chôn cất được nhiều người chết. Không những vậy còn lệnh cho nhiều người đào hố để chôn cất và ngăn chặn sự lây lây lan của bệnh dịch. Kết quả là, một số lượng lớn xác chết bất kể giới tính, thân phận, tuổi tác đều bị chôn cất tầng tầng lớp lớp cùng nhau.

“Cứ như thế, người ở Constantinople dần dần đi đến bước đường hủy diệt, chỉ còn số ít người may mắn sống sót. Nếu như chỉ xét đến những người chết ở trên đường, giá như có người có thể nói ra số người chết cụ thể thực tế, ước đoán là hơn ba trăm nghìn người thiệt mạng ở trên đường. Những người chịu trách nhiệm thống kê số người chết hễ mà đếm không nổi nữa thì trực tiếp đẩy xác chết ra khỏi thành… Do không có người kéo đi, cũng không có người đào mộ nên thi thể chỉ còn cách bị vứt trên đường, cả thành phố đầy mùi xác thối”. Có đến 40% cư dân thành Constantinope bị tử vong vì ôn dịch. Dịch hạch tiếp tục hoành hành trong nửa thế kỷ cho đến khi 1/4 dân La Mã bị chết vì bệnh dịch. Đế quốc La Mã bị tổn thương nặng nề và đi tới diệt vong. 

Tại sao Thượng Đế lại trừng phạt Đế quốc La Mã? Chắc hẳn đó là sự đàn áp đạo Cơ Đốc và các tín đồ Cơ Đốc đã khiến cả người và Thần cùng tức giận, mà sự đàn áp này xảy ra trong suốt hơn 300 năm. 

Sự kết thúc ly kỳ của Đại dịch hạch ở London

Ngoài ra, một đợt dịch hạch với quy mô lớn khác xảy ra tại nước Anh từ năm 1665 đến năm 1666 cũng rất khủng khiếp. Một số nhà sử học tin rằng mầm bệnh thật ra đã được ủ từ những tháng mùa đông cuối năm 1664. Và khi mùa đông qua đi, bệnh dịch lan rộng một cách nghiêm trọng. Nơi đầu tiên nó gieo tai họa là một vùng ngoại ô nghèo của London, quận St. Giles. Từ đó, trận dịch hạch nhanh chóng lan ra các khu vực đông đúc, nghèo nàn khác của thành phố: Quận Stepney, Shoreditch, Clerkenwell, Cripplegate và cuối cùng là Westminster.

Dịch hạch mất từ 4 đến 6 ngày để ủ bệnh, đến khi các triệu chứng của nó xuất hiện thì đã quá muộn. Nạn nhân bị sốt cao và nôn mửa, cơn đau dữ dội khiến tay chân họ quằn quại. Các mụn hạch hình thành trong các tuyến bạch huyết và có thể phình to bằng kích thước của một quả trứng trước khi bị vỡ ra. Những ngôi nhà nhiễm bệnh đã bị niêm phong, những cánh cửa được đánh dấu bằng chữ thập đỏ hoặc trắng với dòng chữ: “Lạy Chúa, xin hãy thương xót chúng con”. Đường phố ban ngày im ắng một cách đáng sợ. Tuy nhiên, vào ban đêm người ta lại hoạt động liên tục khi xác chết được thu gom lên những xe đẩy đến các hố xử lý dịch hạch lớn được đào trong thành phố.

Đến đầu tháng 9 năm 1666 thành phố London nhộn nhịp đã hoàn toàn biến thành một thành phố câm lặng, chết chóc. Tất cả các cửa hàng đóng cửa, trên đường hầu như không có người, hai bên mọc đầy cỏ dại. Công việc duy nhất phá vỡ sự im lặng đó là vận chuyển xác chết. Ban đầu công việc này thực hiện vào ban đêm, sau đó vì số người tử vong quá lớn, công việc được thực hiện cả ngày cả đêm. 

Trong cơn đại dịch này, có đến 75.000 đến 100.000 người đã thiệt mạng, chiếm hơn 1/5 tổng dân số London vào thời điểm đó. Dịch hạch London trong lịch sử được xác định là bệnh dịch hạch bạch huyết. Kết thúc đột ngột của nó cũng rất kỳ quái, khiến người ta không khỏi băn khoăn. 

Dường như có sự an bài từ Thượng đế, một trận hỏa hoạn tại London đã chấm dứt đại ôn dịch tại thành phố này. Vụ hỏa hoạn bắt nguồn từ một tiệm bánh mì ở Pudding Lane, gần bờ sông Thames vào ngày 2 tháng 9 năm 1666 và kéo dài trong 5 ngày. Vụ hỏa hoạn đã phá hủy hầu như toàn bộ khu vực phố cổ London  thời Trung Cổ. Ngọn lửa cháy từ phía đông và lan qua phía tây London. Thậm chí vua Charles II và em trai là Công tước xứ York (tức vua James II tương lai) cũng phải tham gia vào việc chữa cháy. Khoảng 13.200 căn nhà, gần 90 nhà thờ, 6 nhà nguyện, 4 nhà tù đã bị phá hủy. Đây là một trong số những vụ hỏa hoạn lớn nhất từ trước đến nay. Sau vụ hỏa hoạn, dịch bệnh cũng dần dần biến mất. 

Đoạn lịch sử này giống như một câu chuyện kỳ diệu, khó lý giải. Dường như mọi đại ôn dịch lớn đều có nguyên nhân bề mặt và câu chuyện đằng sau nó. Nếu muốn thoát khỏi “Quỷ môn quan”, chỉ nghe những lời tuyên truyền sáo rỗng thì vẫn là chưa đủ. Trời không tuyệt đường người, ông Trời vẫn rất thương xót, đang đợi con người tỉnh ngộ, nhưng thời gian còn bao lâu? Đừng đợi đến khi tai họa thật sự giáng xuống thì mới thức tỉnh, khi đó thì mọi thứ đều đã quá muộn màng.

Kiên Định

***

Khi đại dịch hoành hành, vì sao vẫn có người bình an vô sự?

Vũ Dương 

Dịch viêm phổi cấp Vũ Hán không ngừng lan rộng và hoành hành đã gióng lên một hồi chuông báo động. Trung Quốc đại lục chưa bao giờ thảm thương hơn thế. Ai ai cũng tìm con đường sống trong vô vọng thật sự là cảnh tượng khiến người ta không khỏi xót xa rơi lệ. 

Câu hỏi đặt ra là: Các biện pháp như phong tỏa thành phố, phong tỏa thôn làng, cách ly phòng ngừa… liệu có giúp người ta thoát khỏi lưỡi hái tử thần trong ôn dịch? Trước lằn ranh giữa sự sống và cái chết, có thật là không còn cách nào khác nữa chăng?

Tuy nhiên, trong lịch sử đông tây kim cổ, luôn có những người có thể sống sót qua thảm họa hay ôn dịch. Những câu chuyện vượt qua đại nạn một cách thần kỳ như thế thật đáng để chúng ta suy ngẫm. 

Âm đức vô lượng, đẩy lùi dịch bệnh

Trong sách của một nhân sĩ tên là Lưu Khuê, tự Sĩ Nguyên, sống vào thời nhà Minh, từng ghi chép một trường hợp có thể nói là “âm đức vô lượng, Phúc Thần chở che”.

Chuyện kể rằng trước đây từng phát sinh một trận đại ôn dịch. Lúc ấy có ông lão đầu tóc bạc trắng đã dạy cho vị phú ông phương thuốc cứu mạng, yêu cầu ông hãy dùng thuốc ấy để bố thí cho những người mắc bệnh. Tất cả bệnh nhân sau khi uống thuốc đều hoàn toàn bình phục, hơn nữa trong những ngày dịch bệnh hoành hành, người nhà của phú ông cũng không có ai bị nhiễm hay mắc bệnh.

Về sau, một người có công năng nhìn thấy hai con quỷ ôn dịch đi ngang qua cổng nhà của vị phú ông, chúng vừa đi vừa bảo nhau: “Người này âm đức vô lượng, có Phúc Thần chở che, hạng như chúng ta sao dám đặt chân vào được?”.

Việc làm đại thiện của con người sẽ triển hiện ra sức mạnh cao quý, ngay đến quỷ dữ hay ôn dịch cũng đều chủ động tránh xa.

Bác sĩ với tấm lòng vị tha

Năm 2014, virus Ebola bùng phát ở Tây Phi. Đây là một trong những loại virus nguy hiểm nhất cho đến nay, tỷ lệ tử vong có thể lên đến 90%. Chỉ có một số ít bệnh nhân là cải thiện sức khỏe và hồi phục một cách kỳ diệu, bác sĩ Kent Brantly ở Hoa Kỳ là một trong số những trường hợp hy hữu đó.

Bác sĩ Kent Brantly cùng nữ đồng nghiệp là Nancy Writebol bị nhiễm virus Ebola khi đang điều trị cho các bệnh nhân tại Liberia. Vào thời điểm đó, chỉ có một phần huyết thanh trị liệu mang tính thử nghiệm được cấp tốc chuyển đến địa phương, và ông đã trao cơ hội ấy cho Nancy, còn bản thân thì tiếp nhận máu của những bệnh nhân đã hoàn toàn bình phục mà ông chăm sóc trị liệu trước đó.

Vào ngày 21/8, bác sĩ Brantly và Nancy được xuất viện. Ông phát biểu: “Hôm nay thật là một kỳ tích. Tôi vẫn còn sống, hơn nữa mọi thứ đều ổn và tôi đã được đoàn tụ với gia đình. Tôi rất biết ơn vì điều này”. Ông nói thêm: “Chúa đã cứu sống tôi”. Bà Nancy cũng chia sẻ: “Đây đúng là phước lành mà Chúa ban cho”.

Có lẽ chính bởi tấm lòng vị tha không sợ hãi trước cái chết, cùng với đức tin mãnh liệt vào Chúa đã giúp bác sĩ Brantly luôn giữ bình tĩnh và tự tin khi đối mặt với tử thần. Cuối cùng ông thoát khỏi dịch bệnh và có được một cuộc sống mới.

Bí ẩn trong đại dịch SARS

Hẳn bạn vẫn còn nhớ trận đại dịch xảy ra ở Trung Quốc vào đầu năm 2003. Thời điểm đó, SARS đã quét qua toàn bộ lãnh thổ Trung Quốc từ nam chí bắc, từ tây sang đông, sau đó lan sang các quốc gia khác trên thế giới, khiến nhiều người tử vong.

Tuy nhiên, đại dịch SARS dường như đang cố tình đùa giỡn với nhân loại. Có những người rõ ràng là ở mãi trong nhà, nhưng chỉ cần một lần tiếp xúc với bên ngoài là họ sẽ mắc bệnh, ngay cả người nhà cũng bị lây nhiễm, trong khi rất nhiều nhân viên y tế làm việc ở tuyến đầu lại tuyệt nhiên bình an vô sự.

Thế là, những người được gọi là chuyên gia y tế đành phải dùng những lý do thật giả lẫn lộn để giải thích. Khi các chuyên gia dự đoán SARS sẽ kéo dài bao lâu, nó lại đột nhiên biến mất sau vài tháng hoành hành, thật khiến người ta thở phào nhẹ nhõm, trong khi vẫn còn rất nhiều vấn đề không sao giải thích được. Và cho đến nay, chúng ta vẫn không biết chính xác nguồn gốc của virus SARS và con đường lây nhiễm của nó là từ đâu.

Năm Hợi 2019 xuất hiện dịch tả lợn, năm Tý 2020 lại có dịch viêm phổi cấp Vũ Hán, hơn nữa mức độ ảnh hưởng còn kinh hoàng hơn cả đại dịch SARS năm xưa. Điều này không khỏi khiến người ta liên tưởng đến dự ngôn trên “Lưu Bá Ôn bia ký”, trong đó có câu:   

“Còn có mười nỗi lo trước mắt:

Một là lo thiên hạ loạn lạc liên miên,

Hai là lo đông tây người chết vì đói,

Ba là lo Hồ Quảng (chỉ tỉnh Hồ Bắc và Hồ Nam) gặp tai nạn,

Bốn là lo các tỉnh (ở Trung Quốc) khởi hắc ám từ bọn lang sói,

Năm là lo nhân dân không yên ổn,

Sáu là lo những ngày giữa mùa đông,

Bảy là lo có cơm nhưng không người ăn,

Tám là lo có người nhưng không đồ mặc,

Chín là lo thi thể không có người thu dọn,

Mười là lo tai ách năm Hợi và Tý.

Nếu qua năm đại kiếp, mới là bất lão tiên nơi thế gian”.

Làm thế nào chúng ta có thể vượt qua thời kỳ dịch bệnh Vũ Hán và được coi là “bất lão tiên nơi thế gian”?

Trên thực tế, văn hóa truyền thống Á Đông là bác đại tinh thâm, sự tình nào cũng đều có mặt tương sinh tương khắc, dẫu dịch bệnh lớn đến đâu, ắt sẽ có phương pháp để ứng phó và khắc chế. Trong “Lưu Bá Ôn bia ký” đã lưu lại chiếc chìa khóa mở ra hy vọng mới cho nhân loại hôm nay:

“Nếu hỏi ôn dịch thời nào hiện, nên xem giữa cửu đông [1] tháng Mười.

Người làm việc thiện thì được thấy, kẻ làm việc ác không được xem.

Trên đời có người hành đại thiện, gặp phải nạn này thì không tính.” 

“Người người đều hỷ cười, Ai ai cũng bình an.

Người người đều khả quan, Ai ai cũng khả truyền.

Có người đem tặng ấn, Chớ có lấy kim tiền.

Người hành thiện được bảo, Kẻ hành ác khó đào.

Kính trọng Trời Đất thần linh phụ mẫu, Quý tiếc giấy chữ ngũ cốc.

Xin hãy khắc ghi…”

Vũ Dương

Trở lại