BỆNH THẬN, DƯỚI CÁI NH̀N CỦA MỘT BỆNH NHÂN Vũ Minh Ngọc |
Tôi
không phải là một bác sĩ, cũng không rành ǵ
về y học để tŕnh bày một cách rơ ràng
về những triệu chứng về bệnh
thận, nhưng những
ǵ tôi viết ra đây, là kết tụ của
những năm tháng dài đau khổ v́ thận hư
và dưới cái nh́n của một bệnh nhân,
với những xúc cảm vui buồn của căn
bệnh. Khoảng
15 năm trước đây, lúc tôi c̣n ở Montreal, tôi
lúc nào cũng tự hào về sức khỏe của
ḿnh, bụng ḿnh như cánh chim bay lộng gió khắp
đó đây, coi thường mưa nắng. Rồi
bỗng một hôm, cảm thấy mệt mỏi, con
đường dốc gần Parc Lafontaine bỗng
trở thành một ngọn đồi Đồng Long
của An Lộc ngày nào, từ văn pḥng đến
ngân hàng tự nhiên thật xa và mệt mỏi, tim
đập mạnh, vượt qua khoảng 300 mét mà
mệt nhoài. Tôi tự hỏi, sao sức ḿnh yếu
thế này nhỉ? phải chăng những cơn
khủng hoảng của việc gia đ́nh tan vỡ là
nguyên nhân chăng? Tôi
đến gặp Bác Sĩ An, người Trưởng
Ty Y Tế tại B́nh Long ngày nào, một thời cùng
nhau tử thủ trong trận chiến mùa hè đỏ
lửa 72, Bác sĩ An lắc đầu v́ áp huyết
lên quá cao 200/120.. À ra thế, tôi đă bị cao áp
huyết.. một triệu chứng đầu tiên
của căn bệnh. Chưa
kịp chữa trị th́ tôi dọn về Vancouver,
bỏ lại thành phố Montreal đầy kỷ
niệm. Con đường thật dài, trên 5000 km
đă nuốt trọn sau 4 ngày lái xe, hầu như không
ngừng nghỉ và những triệu chứng gần
như dồn dập, những viên thuốc Adalat
từ 20, chuyển sang 30 rồi 60 được thay
thế tùy theo diễn tiến của mỗi lần
đo áp huyết. Tôi
được giới thiệu đến một Bác
sĩ chuyên môn khám nghiệm, cuộc byopsi thận không
kết quả v́ hai trái thận teo mất rồi. Quá
trễ rồi… Kết
qưả thử máu cho hay, chất creatinie lên cao.
Creatinie là độ dơ c̣n lại trong máu mà
thận không lọc được, trung b́nh độ
dơ khoảng 110 là b́nh thường đối
với một người đàn ông lúc đó, độ
creatinie của tôi lên cao hơn 300 tức là gấp ba
lần b́nh thường. Cho đến một hôm, lên
cao khoảng 450 th́ Bác sĩ Liên, một vị Bác sĩ
người Trung Hoa chuyên khoa về thận đă
thảo luận và quyết định cho tôi đi
lọc máu. Ông
ta phân tích, có hai loại : lọc
máu và rửa thận:
lọc máu có nghĩa là phải vào bệnh
viện để dùng máy (thận nhân tạo) để
lọc chất nước dư trong người ra,
đồng thời lọc chất dơ trong máu. Danh
từ chuyên môn gọi là hemo-dialysis và lọc 3 ngày
một tuần mỗi lần khoảng 6 tiếng
kể cả việc chuẩn bị, và cách thứ
hai là rửa thận mà danh từ chuyên môn gọi
là Peritoneal Dialysis, cách thức này không phải đến
bệnh viện có thể tự làm lấy tại nhà
và mỗi ngày thay nước rửa 4 lần (khoảng
45 phút/ lần) và 7 ngày trong tuần. Nghe đến
đây, tôi xin chọn cách đi lọc máu (hemo-dialysis)
và Bác sĩ Liên gửi tôi đi gắn ống fustila. Cuộc
đời tôi bắt đầu khốn nạn từ
đây ! Ống
Fustila và Catheter là ǵ ? Để lọc máu, bệnh nhân phải qua
một cuộc gỉai phẫu để gắn
ống cao su vào các động mạch, và mỗi
lần lọc máu, phải dùng hai cây kim dài khoảng
10cm, như cây kim đan nhỏ và cắm vào ống
cao su, gắn trong mạch máu, để một kim hút
máu ra, và một kim đưa máu vào.
Cuộc
giải phẫu kéo dài khoảng 2 tiếng và bệnh
nhân trở về trong ngày, sau đó bệnh nhân
phải tập với những trái banh cao su, làm sao cho
ống cao su nổi lên trên cánh tay, như những con
rắn nhỏ lượn trên cành cây. Trung b́nh, sau khi gắn ống fustila
khoảng 6 tuần đến 4 tháng th́ ống mới
sẵn sàng để dùng lọc máu. Do đó, Bác sĩ
khi thấy độ creatinie khoảng 400 là cho đi
gắn ống fustila ngay v́ nếu không sẽ chậm
trễ việc lọc máu. Trong
trường hợp khẩn cấp sau khi gắn Fustila
mà chưa dùng được, mà bệnh nhân cần
lọc máu ngay th́ bệnh viện sẽ gắn
một ống tạm gọi là Catheter, tức là
nối hai ống cao su có khóa dạy và gắn tại
cổ để nối liền với động
mạch từ tim. Cách này cũng được dùng
một khi không lấy được máu từ các
ống Fustila tại cánh tay.
Đây
là một phương thức rửa thận, bệnh
nhân phải đục một lỗ ở bụng và
gắn vào đó một bộ phận để
rửa thận. Mỗi ngày, cứ cách nhau 6 tiếng,
phải bơm vào trong bụng một dung dịch để
rửa thận và lấy chất dơ ra. Ống này
được nối làm hai ống nhỏ, một
ống để làm thoát các chất nước dơ,
và một ống để bơm dung dịch rửa
thận, trông giống như bịch nước
biển. Cách này có thể làm bất cứ nơi nào,
trong pḥng làm việc, trong xe hay ở nhà. Muốn đi
đâu xa, chỉ cần mang theo các bịch dung
dịch đủ dùng. Khi Bác Sĩ Liên hỏi tôi tại sao không chọn phương thức Peritoneal Dialysis này, vừa không phải lệ thuộc với bệnh viện, vừa rẻ tiền, th́ tôi trả lời, phương thức này khiến cho tôi cảm tưởng như một người tàn phế, suốt ngày làm việc này. Tôi là boss của một Công Ty mà lúc nào trong văn pḥng cũng đeo bịch nước th́ không tốt cho tôi, thà rằng tôi vào bệnh viện 3 lần một tuần, không ai biết và để trả nợ đời. Hemo-Dialysis
? Đây là một thận nhân tạo được
chế ra với tác dụng là lọc nước và
chất dơ dư trong cơ thể con người
bệnh.
Mô h́nh sự
chuyển vận của máy lọc máu Và cuộc đời tôi bắt đầu
khốn nạn với căn bệnh, mỗi tuần 3
ngày hai, tư, sáu, tay cầm cái giỏ đựng
mấy miếng trái cây, vài cái bánh, cuốn truyện
lẽo đẽo lên xe bus Handydraf, dành riêng cho người
tàn phế, chở đến bệnh viện và đón
về. Ôi những ngày tung hoành ngang dọc, nay Âu mai
Á c̣n đâu nữa, mang tâm trạng tàn phế
của một cánh chim bị găy cánh, đang cố
lết về một nơi để t́m chỗ
sống cho hết kiếp người, mà tạo hóa
đă an bài. ***** Những
ngày đầu, tôi ngoan ngoăn “thành thật khai báo”,
cho Y tá biết đúng cân lượng của ḿnh nhưng
chính v́ sự thật thà đó đă hại tôi v́ vào
những phút chót của lần lọc máu, đôi khi
nước dơ chỉ khoảng 3,9kg mà Y tá setup là
4kg, nên 100gr nước dơ đó, được rút
ra với bao đắng cay là v́ rút quá độ nước
trong máu, khiến cho trong máu có những khoảng
trống và hậu quả là những cơn vọp
bẻ khủng khiếp kéo đến, tôi quặn ḿnh
rên la mà Y tá không giúp được ǵ. Với
sự hướng dẫn bằng kinh nghiệm đời
mà các bệnh nhân khác truyền lại, khuyên tôi nên
khai bớt một chút để tránh vọp bẻ, và
một khi đă bị vọp bẻ, th́ pha ngay
một gói bột chiken broth với nước nóng,
uống một ly nhỏ, th́ cơn vọp bẻ
sẽ tan đi. Tôi nhớ đời với những
cơn quằn quại này và sợ hăi việc lọc
máu như một cơn ác mộng. V́
bệnh viện không thể cung cấp đủ
chỗ cho việc lọc máu, nên đă có một chương
tŕnh lọc máu tại nhà, và bệnh nhân phải có
một người thân phụ giúp (và được
huấn luyện). Bệnh nhân lọc máu khi họ
ngủ, máy sẽ chạy chậm hơn và lâu hơn..
Khi được chấp thuận theo chương tŕnh
này, sẽ có chuyên viên đến tận nhà để
gắn hệ thống điện riêng, gắn ống
thoát nước riêng và căn nhà sẽ được
thông báo là không bao giờ bị cúp điện, cúp nước. Khi
lọc máu có phải uống thuốc không ? Bên
cạnh đó vẫn phải dùng thuốc, v́ thận
hư, sẽ làm cao máu th́ một viên thuốc cao máu
thêm vào và nếu thiếu calcium, th́ trước
mỗi bữa ăn, phải nhai 2,3 viên Tumb (calcium)
nếu không, cơ thể sẽ hút chất calcium trong
xương và tạo bệnh ṃn xương. Chưa
hết, khi thận không hoạt động, chất
hemoclobine (hồng huyết cầu) bị giảm,
th́ phải chỉnh bằng những mũi chích
thuốc Aranasep, mà mỗi mũi chích, giá vào
khoảng 500$. Tựu chung, khi đi lọc máu sẽ
tốn kém rất nhiều, giá trung b́nh khoảng 600$
cho mỗi lần lọc máu, chưa kể tiền
thuốc tính ra khoảng gần 100,000$ mỗi năm,
riêng cho việc lọc máu và khoảng 25,000$ cho
tiền thuốc mà chính phủ tài trợ trong khi cá
nhân tôi chỉ phải trả có 600$ tiền bảo
hiểm sức khỏe cho mỗi năm. Ôi Canada ơi
! nền y tế của bạn thật tuyệt
vời, nếu không c̣n ǵ để sống tiếp
nữa. Trước
vấn đề này, Cơ quan y tế Canada đă
khuyến cáo là bệnh nhân nên đi thay thận và
đây là giấc mơ của những người
đi lọc máu. Nếu thay thận, vừa giúp cho
bệnh nhân có một cuộc sống b́nh thường,
vừa giúp cho cắt giảm chi phí y tế mỗi năm
khoảng 100,000 đô, mà trong khi, chi phí thay thận,
chỉ tốn kém khoảng 75,000$ cho một lần thay
thận. Nhưng vấn đề chính, lấy
thận ở đâu để thay ? Chờ
thận người chết… Những
người đi lọc máu, đều được
xếp vào một danh sách chờ đợi, khi có người
chết mà họ lúc sinh thời, muốn hiến các
bộ phận trong cơ thể như tim, gan, phổi,
thận lá lách v.v th́ ngay sau khi người đó
chết, các bộ phận trên được lấy
ra và bỏ vào trong dung dịch cất giữ một
trái thận cắt ra như vậy, để
được 48 giờ và trong 48 giờ đó,
phải đi t́m coi trái thận đó match với ai
trong danh sách chờ đợi. Danh sách được
xếp theo các loại máu và theo thứ tự thời
gian, ai vào danh sách trước, người đó
ưu tiên. Và người nào được chọn,
phải vào ngay bệnh viện để giải
phẫu ghép thận. Thường thường,
bệnh viện giấu kín các chi tiết cá nhân
về chủ nhân của trái thận, không cho biết
thận đó là của nam hay nữ, sắc dân nào.
Riêng tại tỉnh bang BC, danh sách chờ đợi
cho việc ghép thận khoảng 500 người, và
trung b́nh chờ đợi từ 8 năm th́ may ra
được gọi. Xin
thận của người sống... Đây
là hy sinh của một người để cứu
mạng một người và chương tŕnh này
gọi là living donor và được chính phủ
khuyến khích. Người cho thận, dù chỉ c̣n 1
thận, họ vẫn sống một cuộc sống
b́nh thường. Sau
hai năm lọc máu, tôi tưởng cuộc đời
sẽ tàn theo bóng đêm th́ bà
Chị thương yêu từ Việt Nam qua thăm,
thấy cậu em tàn tụy đă hy sinh và cho em
một trái thận, và cuộc ghép thận thành công. Thủ
tục khá chi tiết, từ lúc bảo lănh từ
Việt Nam sang, thử rất nhiều test để
bảo đảm trái thận thật hạp và
tốt th́ Bác sĩ mới nhận, quan trọng
nhất là hạp loại máu và các cell… và Bác sĩ
phải bảo đảm về mọi mặt y khoa
để người cho thận không bị trở
ngại về sau. Muốn được bảo lănh
từ Việt Nam hay từ bất cứ nước nào
sang, việc đầu tiên, người cho phải
đi khám tại nơi ḿnh trú ngụ, nhờ Bác sĩ
chuyên khoa về thận và cho biết ư định
của ḿnh, sau khi có kết quả khám thận,
gửi kết quả cho cơ quan phụ trách việc
ghép thận, như tại BC Canada là BC Transplant Society,
nơi đây họ duyệt xét xem kết quả và
coi có hạp với người nhận không (một
cách tổng quát), nếu hội đủ điều
kiện, họ sẽ cấp cho người cho một
thư mời qua Canada để khám nghiệm (họ
không tin kết quả khám nghiệm tại VN),
mọi chi phí di chuyển, đều do thân nhân
chịu, ngoại trừ chi phí khám nghiệm tại
Canada. Sau khi khám xong về mặt y khoa, người
cho thận phải trải qua hai phần test, một
với Bác sĩ tâm lư, họ muốn chắc
rằng, nguyên nhân cho thận đến từ đâu
? v́ t́nh thương ? sị sự ép buộc ? hay v́
mua bán trao đổi. Nếu lư do không rơ ràng, sẽ
bị loại ngay. Và c̣n gặp một chuyên viên xă
hội nữa (Social worker) cũng với những
câu hỏi vớ vẩn, họ muốn biết tâm
trạng của người cho thận là thế nào,
hoàn cảnh xă hội ra sao ? Tất cả buổi
phỏng vấn này đều riêng tư và không có
một người thân liên quan tới người
nhận hiện diện, để bảo đảm
người cho không bị một áp lực nào.
Trước đây, vết mổ người cho rất lớn, vết mổ dài 26 cm, chỗ ba sườn để cắt thận ra và phải đánh thuốc mê bằng cách tiêm vào tủy sống nhưng ngày nay, khoa học tiến bộ hơn, chỉ cần đục 3 lỗ nhỏ và rạch một đường nhỏ nơi bụng dưới và cho máy hút trái thận ra và người cho chỉ nằm bệnh viện 2 ngày, so với 5 ngày như các trước đây, trong khi người nhận phải nằm trong bệnh viện khoảng 7 ngày. Ngày đầu tiên, theo dơi rất kỹ, cứ mỗi tiếng lại lấy máu một lần để theo dơi độ creatinine lên xuống như thế nào.
Thận
người cho được lấy ra Ghép
thận Trái thận mới ghép vào, nằm ở vị
trí nào trong cơ thể ? Xin thưa, vết mổ rất nhẹ, ở
cạnh háng và quả thận mới ghép sẽ
nằm giữa thận cũ và bọng đái (bladder)
, hai trái thận cũ vẫn để nguyên, không
lấy ra.
Việc
ghép thận xong, không phải là hết. Và cả
cuộc đời c̣n lại, vẫn phải uống
thuốc để chống lại sự thải ra
của cơ thể. V́ trong cơ thể con người,
chất bạch huyết cầu hay chất kháng tố
luôn luôn chống lại các vật lạ xâm nhập
để bảo vệ cơ thể. Và cơ thể
sẽ t́m cách thải trái thận mới ra, v́ nghĩ
đây là vật lạ. (sao nó ngu thế). Do
đó, người được ghép thận mới
suốt đời phải uống các loại
anti-reject, mục đích của loại thuốc này, là
làm yếu bạch huyết cầu, để bạch
huyết cầu không thể đánh phá trái thận
mới ghép. Đôi
khi, cơ thể yếu, trái thận ghép vào có
thể bị thải ra. Ngày nay, khoa học đă
tiến bộ, có thể dùng thuốc để
giữ thận lại. Có thể nói, việc ghép
thận khó 1 th́ việc giữ thận khó 10 và
tốn kém thuốc rất nhiều.
Vị
trí trái thận mới trong cơ thể người
nhận – h́nh
1, cuống thận chưa được nối – h́nh
2, thận mới được nối với các
mạch máu và bladder Sau
khi ghép thận, hàng tháng người ghép thận
phải đi thử máu và đến trung tâm y khoa dành
riêng cho người ghép thận để được
Bác sĩ theo dơi và uống thuốc rất nhiều,
đặc biệt là các loại thuốc để
chống lại sự đào thải của cơ
thể. Thận
ghép sẽ giữ được bao nhiêu lâu ? Tùy
theo từng người, có thể bị reject sau 1 năm,
có thể giư được 20 năm, trung b́nh 7,8 năm
tùy theo người đó bị hư thận v́ lư do
ǵ ? Một trong những lư do làm hư thận là
chất kháng tố IGA, tự tiêu hủy thận mà
đến nay khoa học chưa t́m ra thuốc trị. Bệnh
hư thận sẽ đưa ra một phản
ứng và sinh ra bệnh tiểu đường th́
bệnh thận này không đến nỗi nguy, Chứ
c̣n v́ bệnh tiểu đường mà làm hư
thận, sẽ đưa đết hậu quả
nặng hơn là mù mắt. Trái thận mà tôi ghép cách đây 8 năm lại hư, chất creatinie lại cao rồi, bây giờ lại quay lại con đường cũ, và bắt đầu lại từ đầu. Ôi ! cái hạn của tôi sao cứ kéo dài, có lẽ sao bệnh tật năm nay chiếu cung Mệnh chăng ??? Để
kết Tôi
viết bài này trong những ngày chuẩn bị thay
thận lần thứ hai trong đời, có người
bảo là số tôi hên, t́m được thận
để thay nhưng tại sao hên mà lại bị hư
thận. Tôi hên ?? Xin thưa là không ! Nhưng đây
chỉ là t́nh thương mà giữa loài người
thương loài người. Nhiều khi người
Việt chúng ta không hiểu được là cơ
thể chỉ cần 1 trái thận cũng sống c̣n.
Bà Chị tôi cho tôi trái thận khi 60 tuổi, 15
năm trôi qua, dù ở Việt Nam, nhưng cơ quan Y
Tế Canada vẫn gửi giấy đi khám thận hàng
năm để theo dơi và bảo đảm người
cho thận không bị ảnh hưởng… Viết
bài này, trong cái nh́n của một bệnh nhân, tôi
mong mỏi đem lại cho quư độc giả
của một cái nh́n rơ hơn về những
việc lọc máu, ghép thận và cho thận để
Quư Vị hiểu và thông cảm cho những bệnh
nhân về thận, để hiều rằng việc
cho một trái thận của ḿnh cho một người
thân, hay một người chưa quen để
cứu giúp họ thoát qua một căn bệnh
hiểm nghèo là điều Y khoa bảo đảm không
ảnh hưởng đến sức khỏe của
Quư Vị. Thận
hư, phải đi lọc máu, bệnh nhân vẫn
sống c̣n, nhưng với thời gian sẽ không thoát
khỏi số mạng. Xin hăy mở rộng t́nh thương
nhân loại để cho người thân, bạn bè
hay cả người chưa quen, món quà cho sự
sống. Vũ Minh Ngọc |