HY
LẠP ĐỀN ĐÀI HOANG PHẾ NGÀN NĂM |
||||||||
Mùa
hè vừa qua tôi có dịp đi thăm xứ sở
thần thoại Hy Lạp núi đồi, đền
đài hoang phế bên bờ Địa Trung Hải nước
xanh màu ngọc thạch. Không b́nh thản như các
lần đi chơi trước, chuyến nầy tôi
chờ mong trong nỗi hồi hợp, náo nức. Các
chuyện thần thoại Hy Lạp được
học từ nhỏ tưởng là xa vời, nào
ngờ lúc bước qua tuổi già lại được
chứng kiến tận mắt những vị thần
và những kỳ quan của thế giới cổ
đại qua tượng đá, thành quách, đền
đài, dinh thự, vật dụng… xa xưa c̣n lưu
dấu tích nơi nầy. Chuyến bay từ Toronto
tới Athens lâu tới gần mười tiếng
đồng hồ, tuy đoạn đường khá dài
nhưng may mắn chiếc ghế cạnh bên trống
chỗ nên tôi ngồi đứng khá thoải mái.
Góc
phố Athens Khách
sạn Athens Acropol cao nghều nghệu nằm giửa
trung tâm thành phố nên dễ thấy. Nh́n chung th́
thủ đô Athens chỉ lớn vừa phải mà dân
số tới trên 4 triệu người nên khá
chật chội. Ba quảng trường Monastriaki,
Constitution và Omonia là ba trung tâm sinh hoạt náo nhiệt
của thành phố, du khách tới lui đông đảo
nhộn nhịp. Năm 2004 vừa qua, nhờ là
quốc gia tổ chức Thế Vận Hội nên
hầu hết khách sạn ở đây đều
được tân trang sang trọng, tiện nghi
tối tân. Trên đường về khách sạn, tôi
ngắm nh́n toàn cảnh, ngạc nhiên khám phá một
điều là kiến trúc Athens nh́n giống như
bất cứ nhà cửa nào ở Canada ḿnh, nghiă là toàn
nhà kiểu mới chừng 100 năm trở lại. Thường
là kiểu nhà bê tông cốt sắt h́nh hộp vuông
vuông, cao chừng 3, 4 từng, quét sơn trắng
viền xanh, màu của cờ Hy Lạp quen thuộc, nhà
cửa cao thấp không đều, nối tiếp nhau
chạy dài theo từng con lộ. Thành phố nhỏ
hẹp nên khoảng trống hầu như không có, công
viên rất ít. Tuy nhiều nắng nhưng may nhờ có
biển Địa Trung Hải bao quanh nên khí hậu
dễ chịu, nhiệt độ thường ngày
khoảng 20, 21 độ bách phân.
Nhà
thờ Hy Lạp Buổi
chiều đi trên con đường Athenias trước
mặt khách sạn, nh́n phố xá hai bên, xe cộ
dập d́u, người người qua lại, sinh
hoạt đông đúc nhưng không ồn ào, người
Hy Lạp dáng vẻ đàng hoàng, hiếu khách và
lịch sự. Quanh vào một đường nhỏ
bên trái, tôi t́nh cờ bước vào một chợ bán
thịt với nhiều gian hàng bày đủ loại
thịt ḅ, heo, dê trừu, gà… màu thịt tươi
ngon, giá cả vừa phải, thịt các loại
độ 6, 7 euro một kư.
Thành
lũy đảo Rhodes Nền
văn minh Hy Lạp cũng sớm bị tàn rụi, không
phải do thiếu vệ sinh như vài nền văn
minh trên nhưng v́ bị chiến tranh nội bộ xâu
xé (các bang Macédoine, Sparte, Athene) hoặc bị ngoại
quốc xâm lăng (Turc, Perse, Rome..) Ở Hy Lạp dù
trong đất liền hay hải đảo, bất
cứ thành phố nào cũng nh́n thấy thành quách, tường
lũy, tháp canh, bằng đá tảng đồ
sộ, kiên cố pḥng ngự, th́ biết ngay
chiến tranh ngày xưa khốc liệt là chừng nào!
Khi tôi đến thăm viếng đảo Héraklion
(Crète) th́ thấy một bức tường đá, xe
cộ có thể lưu thông dễ dàng trên mặt thành,
chiều ngang thật dầy, cao chừng 6, 7 thước,
xây ngoài biển cách xa bờ chừng vài chục thước,
chạy dài bao ṿng quanh đảo, chỉ chừa
một khoảng nhỏ để làm hải cảng
cho tàu ra vô. Trong đảo là vô số tháp canh, tường
lũy, cái nào cái nấy rất là đồ sộ,
đảo Rhodes cũng vậy. Thiệt t́nh, không
thể tưởng tượng được,
với tiền của, nhân lực, vật lực và
phương tiện máy móc nào mà người xưa
đă xây dựng nổi những công tŕnh vĩ đại
như vậy, trên đất liền là đă khó và
khổ nhọc lắm rồi, ngoài biển khơi mà
làm một tường thành kiên cố to sầm
bằng đá tảng để bảo vệ đảo,
th́ làm sao làm được và làm nổi. Vậy mà
người xưa đă thực hiện lớn lao như
vậy đó
Thành
lũy đảo Crète – Héraklion Đảo
Crète Có
ông tài xế taxi giải thích cho tôi hiểu, thành
phố Athens nầy được xây cất trên
nền của thành phố cổ hàng mấy ngàn năm
về trước. Do đó khi ta bước đi trên
mỗi thước đất, biết đâu là ḿnh
đang bước trên một di tích lịch sử. Chánh
phủ Hy Lạp th́ nghèo, tổ chức Unesco của
Liên Hiệp Quốc rất lo lắng và quyết tâm
bảo vệ những ǵ của tiền nhân c̣n sót
lại, nên có giúp đỡ nhiều trong việc
bảo tồn những di tích lịch sử xứ
nầy. Người dân muốn xây cất nhà trên
một miếng đất phải làm đơn
gởi Nha Khảo Cổ và chờ một thời gian
dài, để các nhà khảo cổ đào bới coi
phía dưới có một di tích ǵ hay không, thời
gian chờ đợi là 2 năm. Có 2 trường
hợp xảy ra -nếu không gặp ǵ hết th́
hết sức may mắn, ḿnh được quyền
xây cất nhà cửa theo đúng luật lệ thành
phố. -Nếu có nền móng lâu đài, dinh thự
cổ th́ nhà nước mua lại theo giá quy định
và bắt buộc phải bán, không được
khiếu nại ǵ hết. V́ đó là tài sản văn
hoá của quốc gia. Từ
ngoài biển nh́n vào th́ thành phố Athens gồm
hằng trăm ngàn nhà nho nhỏ như những
chiếc hộp vuông trắng xoá nằm trải dài
theo b́nh nguyên cạnh biển, lưng dựa vào
dải núi thấp, sườn dốc thoai thoải cũng
một màu thạch cao trắng xoá. Phải vài ngày sau
khi đi chơi chỗ nầy chỗ kia tôi mới
biết, các núi Hy Lạp phần lớn đều
được cấu tạo bằng đá cẩm
thạch trắng (marble). Núi nào cũng có vài hầm
đá qui mô với máy móc dụng cụ cưa xẻ
hầu khai thác loại đá trắng quí nầy. Cũng
có nhiều cơ sở tạc tượng đá, sân
rộng chứa đủ loại tượng
được đục đẻo nằm đứng
ngổn ngang, đường nét tinh xảo. Thời
cổ đại, người Hy Lạp đạt văn
minh sớm, thuộc bậc thầy của thế
giới nhiều bộ môn như triết học, chánh
trị, văn học, khoa học, kỹ thuật,
nghệ thuật mà kiến trúc và điêu khắc c̣n
ghi đậm dấu ấn những nơi đây..
Ở xứ nầy những ǵ cần làm bằng
đá th́ toàn là đá cẩm thạch, nhiều vô
số kể. Tôi để ư th́ thấy nhà cửa,
vật dụng, đường đi đều
được lót bằng cẩm thạch, nói ngoa
một chút cho vui, cả xứ Hy Lạp đều làm
bằng cẩm thạch trắng.
Thành
phố Athens. Grecque Đồi
Acropole Athens. Buổi
sáng tôi đi thăm đồi Acropole với các
quần thể kiến trúc đồ sộ trên
một đỉnh đồi đá cao 165 thước
so với mực nước biển, được xây
cất dưới triều đại Péricles, thời
kỳ vàng son của nền văn minh Hy Lạp,
thế kỷ thứ 5 trước TC, do hai kiến trúc
sư Ictinus và Callicrates vẽ kiểu và xây dựng.
Giá vé vào cổng là 12 euro, đường lên dốc
đồi được lát bằng đá cẩm
thạch đen và trắùng, ṃn nhẵn dưới
biết bao gót giày của du khách tứ xứ. Tất
cả đền đài dinh thự, điện Parthénon,
cổng Propylaea, đền thờ thần Nike, đền
Erechthéion… sau bao nhiêu hoang phế đổi dời
của cả ngàn năm, chỉ c̣n trơ lại trên
nền đá cao những hàng cột cẩm thạch vân
trắng hoặc hồng nhạt, cột cao cột
thấp… Những cuộc chiến tàn khốc xảy
ra, những cuộc động đất long trời
lỡ đất tiếp nối, rồi cuối cùng
thời gian tàn nhẫn dài lâu hằng ngăm năm,
đă biến cả một công tŕnh đồ sộ
đẹp đẽ thành những đền đài
hoang phế, đổ nát tang thương. Cả
một đỉnh đồi rộng rải vuông
vắn, chồng chất ngổn ngang những tảng
đá nứt nẻ được chạm trổ,
điêu khắc sắc sảo, mưa gió ghi dấu
xanh rêu lổ chổ, mỗi cục nặng chừng
5, 10 tấn, cục c̣n nguyên, cục bị sứt
mẻ, nằm lăn lóc chỗ nầy chỗ kia…
Điện
Parthénon. Acrople Athens Bên
phải cổng Propylaea trên đài cao là một đền
nhỏ tương đối c̣n nguyên, song song trước
sau 8 hàng cột kiểu Ionic xinh xắn (loại
cột trên đầu tạc h́nh giống đầu
chiếc vĩ cầm, dưới chân có bệ). Đó
là đền thờ nữ thần Nike (The Temple of
Wingless Victory, được xây cất vào thế
kỷ thứ 5 tr TC, kỷ niệm chiến thắng
của Hy Lạp đối với Turc, v́ không cánh nên
vị thần Chiến Thắng nầy sẽ măi măi
ở lại nơi đây để bảo vệ thành
phố) Ngôi đền được sửa sang toàn
vẹn với vật liệu gốc.
Cột
Cariatyds (Kariatyds) Đền
Erechthéion h́nh chữ nhựt có ba cổng cao thấp
khác nhau. Bên trong dùng cho việc hành lễ tế
thần Athena Polias, vào bằng cửa Đông và
thần Poseidon Erectheus, vào cửa Bắc, các cột dáng
kiểu Ionic. Cổng hướng Nam có hàng cột
tuyệt đẹp, điêu khắc công phu h́nh sáu
mỹ nữ đồng trinh, vóc dáng tuyệt mỹ,
y phục nhẹ nhàng thanh thoát, dáng đứng
dịu dàng sang cả, đầu như đội vương
miện đỡ lấy mái đá. Nh́n tận
mắt các hàng cột Kariatyds nầy (the Caryatids = trinh
nữ xứ Karia), tôi tưởng chừng như
về sau nầy dẫu có người tài hoa giỏi
giắn cách nào, cũng không thể làm được
một công tŕnh tuyệt xảo như vậy nữa.
Đền được xây dựng từ các năm
421 trước Tây Lịch và được sửa
chữa lại năm 405 tr T L, sau một vụ cháy vào
năm 395 tr T L. Và bây giờ cũng đang được
tu bổ tiếp tục…
-Các
ngày sau, chúng tôi đi thăm đảo Rhodes có
những thành tŕ, đồn lũy kiên cố, tôi
để ư và cố t́m kiếm dấu vết
của tượng thần Rhodes, tương truyền
bằng đồng, cao trên 36 thước (theo phim tài
liệu The Seven Wonders of The Ancient World th́ cao 60 thước)
đặt ở hải cảng như sách vở đă
miêu tả, tàu bè qua lại dưới hai chân tượng,
một kỳ quan thế giới cổ đại. Nhưng
tôi không thấy ǵ ngoài những thành tŕ bằng
đá tảng đồ sộ, những tháp canh cao ṿi
vọi có nhiều lỗ châu mai. Chiến tranh cũng
có nét đẹp hào hùng lẫn bi tráng của nó. Tôi
nh́n chiếc cầu bắt qua cửa thành mà tưởng
chừng như thấy cuộc chiến long trời
lỡ đất đang diễn ra, địch quân
hung hản ào ạt xung phong và trên những tường
thành nghi ngút khói lửa, đầy trời tiếng
quân reo, tiếng ngựa hí, lính tráng đang xă thân
chiến đấu hết sức để ngăn
chận, bảo vệ thành phố, bảo vệ
mạng sống ḿnh và vợ con…
Đảo
Patmos, có tu viện St-John trên núi cao nh́n xuống
một hải cảng bên dưới. Đường
lên dốc đá cheo leo được lát bằng
những viên cuội tṛn đen, bóng nhẵn do mưa
gió thời gian, đôi chưn tôi bước hoài mà
không thấy tới, du khách chen nhau như trẩy
hội. Tôi cứ lo sợ nơm nớp, nếu
trợt cẳng lọt xuống vực thẳm hun hút
dưới kia th́ không biết phải làm sao, ḿnh
tuổi tác khá cao rồi, sức yếu làm sao mà…
leo lên cho được!
Tu
viện Patmos Đứng
ngắm công tŕnh tu bổ vĩ đại nầy mà
suy nghĩ tới suy nghĩ lui. Bao nhiêu ngàn năm
nữa, các thế hệ con cháu sau nầy cũng
sẽ tiếp tục làm những hàng cột kiểu
Doric đẹp đẽ mà dựng lại nơi
đây… V́ những hàng cột hiện tại dù
chắc chắn, kiên cố cách mấy đi nữa
rồi cũng sẽ mục rữa, đổ nát theo
thời gian, cũng sẽ tàn lụi cũng như
đă từng tàn lụi ! Thời gian quả thiệt
là khắc nghiệt và vô t́nh. Gạch đá bền
cứng c̣n như vậy, nói ǵ đến da thịt
mong manh con người. Lúc ở đảo Crète, tôi
nh́n một hàng đá, nhiều tảng to cở
mặt bàn bị sóng đánh tan rả, phần c̣n sót
lại c̣n trơ ra như cát bùn, thấy mà giựt ḿnh…
trăm năm nào có ǵ đâu, chẳng qua một
nắm cổ khâu xanh ŕ (Cung oán)
Di
Tích Ephesus. Turkey Di
tích Ephesus không phải chỉ có một hai đền
thờ mà là cả một thành phố lớn,
giữa là một con đường cẩm thạch
rộng chạy dài, hai bên là nhà tắm công cộng,
nhiều nhà thờ các thần linh, các cơ quan hành
chánh, rạp hát, thư viện, các vận động
trường…
Nhà
tắm dành cho công chúng và tư nhân, do bà Skolasticia
lập nên có hồ tắm, có tắm nóng (caldarium)
tắm ấm (tepidarium) tắm lạnh (frigidarium) và pḥng
thay quần áo (apoditerium). Có ḷ nấu nước
lớn ở trung tâm và hệ thống sưởi dùng
đủ cho tất cả cả các pḥng. Tôi thấy
bên đường, trong một nhà có cột đá,
trên một phiến đá cẩm thạch dài khoan
nhiều lỗ tṛn khá lớn, phía dưới có
rảnh nước chảy xuôi, thấy y như nhà
cầu trong trại lính Quang Trung ngày trước.
Quả đúng vậy, người hướng
dẫn cho biết, đó là nhà tiêu tiểu công
cộng, có hệ thống thoát nước bên dưới,
nước lưu thông thường xuyên nên khá
sạch sẽ.
Vận
động trường Ephesus Thư
viện Celsus Ephesus. Con
đường cẩm thạch chánh (The Marble Street)
thoải thoải đi dần xuống khu vực
thấp hơn. Thư Viện Celsus (thế kỷ
thứ 2 sau TC) lớn nguy nga, đứng sừng
sững bên trái. Đó là một ṭa nhà cao hai tầng
khổng lồ. Phía trước là một sân
rộng, quang đảng. Từ nền sân trước,
bước lên 7 ngạch đá cao, mặt tiền thư
viện gồm hai tầng cao. Tầng dưới là
một hàng 8 cột, khoảng cách không đều
nhau, chia làm 4 cặp sóng đôi, đầu cột
được điêu khắc vừa kiểu Ionic
vừa kiểu Corinth, cao 10 thước, đỡ
lấy trần nhà. Phía trên lầu cũng gồm 8
cột cao và đẹp y như vậy, đỡ
lấy mái nhà. Trên mái là những tảng đá làm
đà ngang, là một riềm nhà h́nh tam giác khổng
lồ, được điêu khắc tỉ mỉ các
tượng triết gia, học giả cổ đại.
Sau hàng cột là mặt tiền thư viện, có
những ô lỏm vào, nơi đó người ta
đặt những pho tượng tuyệt đẹp,
có tượng c̣n đầu, có tượng đă
mất. -mấy
trăm ngàn tảng đá nặng hàng chục tấn
ở rất xa, làm sao khiên vác nổi tới đây mà
xây cất dinh thự, lầu gác như vầy?
thời đó đă có sắt thép cứng chưa, làm
sao mà đục đẽo đường nét,
sắc sảo, đẹp đẽ y như máy làm ra
vậy.?
Đảo
Santorini. Grecque May
là khi chúng tôi tới, núi lửa đă ngưng phun
từ lâu rồi, chắc là như vậy. Trên đỉnh
là một thành phố nhỏ y như một thôn xóm,
khang trang sạch sẽ nhưng nhỏ hẹp -đi năm
phút đă về chốn cũ, nhà cửa hoàn toàn
được giữ y kiểu vở Hy Lạp ngàn năm
xưa. Nhà nhà đều h́nh vuông, cất dọc theo
những đường hẽm ngoằn ngoèo, lót
bằng đá cẩm thạch trắng, tường nhà
bằng gạch đá trát vôi hoặc sơn trắng,
khung cửa sơn màu xanh nước biển. Đặc
biệt không có mái ngói như dưới đồng
bằng, mái nóc bằng bê tông đúc h́nh ṿng cung như
miếng ngói úp nằm dọc theo chiều trước
sau, nóc cũng được sơn trắng. Đôi
khi cũng có mái bằng như chiếc hộp vuông.
Nhà thờ th́ ṿm tṛn như nửa quả địa
cầu, có thập tự giá trên cao, pḥng ốc cao
thấp khác nhau kiểu vở xinh xắn.. Nh́n chung
cả thành phố chỉ hai màu, các khung cửa màu
xanh, c̣n lại tất cả màu vôi trắng xóa.
Nhà
thờ Santorini Grecque Từ
xa nh́n thành phố đẹp như bức tranh
học sinh lớp nhỏ vẽ chơi với các h́nh
vuông vuông tṛn tṛn, trên là núi cao, dưới là
biển xanh.. Không t́m được rác rến dơ
bẩn hoặc một bức tường nứt
nẻ, vụn vở nào. Thành phố nho nhỏ, xinh
xắn, sạch sẽ, khang trang, khá yêu kiều nhưng
gần gũi, dễ thương, ấm áp. Du khách
với y phục mát mẻ đầy màu sắc,
tới lui rộn rịp trên các đường
phố quanh co, trong những căn phố hay quán
lều nhỏ bày bán đồ kỷ niệm.
Thỉnh thoảng có vài chiếc xe hơi hay scouter
nhỏ chạy len lỏi trong đám đông, v́
đường phố ở Santorini chỉ có vài con
đường nhỏ ngang qua khu phố chợ.
Bận về, xe bus không dám chở du khách v́ sợ
tuột dốc đứng. Chúng tôi phải xuống
bằng đường không thiết (cable-car,
funiculaire), có một số người trẻ can đảm
hơn, họ chọn cách đi bằng lừa. Tôi ṭ
ṃ hỏi người hướng dẫn -tại sao
không thấy một kiểu nhà mới nơi đây,
th́ được trả lời -thành phố có
luật bảo vệ kiểu vở xây cất ngàn năm
trước. Khi nào nhà cửa bị hư hao cần
phải xây cất lại hay sửa chữa th́
phải theo kiểu y như cũ, không được
làm khác.
Olympia
Palaestra Tôi
đứng nh́n bao quát, cảnh tượng thật hùng
vĩ. Người xưa thiệt là có lư khi nói nơi
đây là -cái rún của trái đất (the navel of the
Earth). Điện thờ thần Apollo to lớn
sừng sững, lưng dựa vào vách núi, phía sau là
dải núi cao chất ngất bao quanh h́nh ṿng cung, như
cái ngai, trước mặt là biển xanh bát ngát…có
dăm ba đảo nhỏ xinh xắn rải rác trước
mặt. Theo phong thủy Trung Hoa th́ vị trí điện
thờ thần Apollo quả chọn đúng nơi long
bàn hổ huyệt. Hơn hai ngàn năm trước,
tại đây thần Apollo được thờ cúng
trọng thể và nữ tu Pythia nổi tiếng
với các lời sấm truyền như -Oedipe
giết cha, lấy mẹ, -tượng thần Rhodes
sẽ sụp đỗ sau 800 năm…
Nhà
hát Dionysus ở Delphi Con
đường thiêng liêng uốn lượn từ dưới
đi lên tới đền thờ thần Apollo,
với những kho báu nằm hai bên ven, tức là
những ngôi miếu nho nhỏ dùng để đồ
tế lễ. Mỗi cây cột đền Apollo
lớn lắm, chừng độ 4 người ôm
mới hết một ṿng, tất cả bị động
đất khiến đổ nát, chỉ c̣n 6 cột
c̣n đứng vững mà thôi. Các cột ở Athens,
ở bán đảo Sounion (đền thờ thần
biển cả Poseidon), ở Ephesus,… đều
nhỏ hơn nơi đây. Phía trên đền có
một nhà hát, một sân vận động và
một đấu trường gần suối Castalic,
tất cả đều phục vụ cho các cuộc
thi đấu Pythian toàn Hy Lạp. Phía bên kia suối là
thánh đường Athéna Pronaia mà toà nhà nổi
tiếng nhất là nhà tṛn bằng cẩm thạch
Tholos xây dựng đầu thế kỷ 4 Tr TL. Số
lượng du khách lai văng nơi đây quá đông
đảo nên ban khảo cổ sợ làm hư hao các
phiến đá lót đường, nên vạch ra
lối đi khác ṿng quanh di tích. Chu vi rộng lớn
của những di tích nầy cho thấy tầm quan
trọng của tôn giáo và chánh trị nơi đây vào
thời cực thịnh thuộc thế kỷ thứ
6 Tr TL. Delphi thực sự là trung tâm tôn giáo của
thế giới cổ Hy Lạp.
Bảo
tàng di tích đền Apollo ở Delphi
|
||||||||